Mở đầu (trang 20) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4: Ai cũng muốn hướng đến những điều tốt đẹp trong cuộc sống. Để đạt được điều đó, chúng ta cần tôn trọng và bảo vệ lẽ phải.
Em hãy kể tên những việc làm đúng, sai của học sinh trong việc thực hiện nội quy của trường học. Theo em, với những việc làm đúng, làm sai đó, chúng ta cần có thái độ như thế nào?
Trả lời:
- Tên những việc làm đúng của học sinh trong việc thực hiện nội quy của trường học:
+ Tuân thủ lịch học;
+ Tuân thủ quy định về thời gian điểm danh;
+ Dừng xe ở những nơi quy định sẵn;
+ Làm bài tập, đọc sách và học tập thật tốt;
+ Tuân thủ quy định về trang phục;
- Tên những việc làm sai của học sinh trong việc thực hiện nội quy của trường học:
+ Nói tục chửi bậy trong lớp học;
+ Đi học muộn
+ Sử dụng đồ vật của trường học để làm những việc không được phép;
+ Sử dụng điện thoại di động trong lớp học
+ Đi vào các phòng học mà không có sự cho phép của giáo viên;
+ Đùa giỡn, nói xấu người khác.
⇒ Với những việc làm đúng cần tiếp tục và phát huy, với những việc làm sai cần nghiêm chỉnh nhìn nhận và sửa sai.
1. Sự cần thiết phải bảo vệ lẽ phải
Em hãy quan sát hình ảnh, đọc câu chuyện và trả lời câu hỏi:
CHU VĂN AN VÀ THẤT TRĂM SỐ
Chu Văn An (1292 – 1370), người Thanh Đàm (nay là làng Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội), là nhà giáo, thầy thuốc, đại quan dưới triều Trần. Chu Văn An tỉnh cương nghị, thẳng thắn, sửa mình trong sạch, không cầu lợi lộc. Ông được vua Minh Tông mời làm Quốc Tử giám từ nghiệp, dạy thái tử học.
Đến đời vua Dụ Tông, vua ham chơi, lười chính sự, quyền thần nhiều kẻ làm trái phép nước. Chu Văn An khuyên can nhưng vua không nghe, bèn dâng sớ xin chém bay tên nịnh thần, đều là những kẻ quyền thế được vua yêu. Người bấy giờ gọi là "Thất trảm sớ.
Sau khi dâng “Thất trảm sớ" nhưng không được vua trả lời, Chu Văn An rời kinh thành về vùng đất Chi Linh (Hải Dương) mở trường tiếp tục dạy học. Dù ở xa, nhiều học trò cũ làm quan vẫn về thăm ông. Khi học trò về thăm, ai làm điều gì chưa đúng phép, ông vẫn nghiêm khắc dạy bảo. Điều này khiến học trò càng thêm kính mến.
(Theo Đại Việt sử ki toàn thư: Bản in Nội các quan bản – Mộc bản khắc năm Chính Hoà thứ 18 (1697), NXB Khoa học xã hội và Công ty Văn hoá Đông Á, 2010, quyền VII Đại Việt sử kí bản kí toàn thư, tr.300)
Câu hỏi (trang 21) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4:
a) Em hãy chỉ rõ hành động, việc làm, lời nói thể hiện việc bảo vệ lẽ phải của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên.
b) Em hãy cho biết tại sao thầy giáo Chu Văn An lại dâng "Thất trảm sớ". Theo em, việc làm đó có phải là bảo vệ lẽ phải không?
c) Em hiểu thế nào là bảo vệ lẽ phải? Vì sao chúng ta cần bảo vệ lẽ phải?
Trả lời:
a. Hành động, việc làm, lời nói thể hiện việc bảo vệ lẽ phải của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên:
- Hình ảnh 1: Tuyên truyền mọi người chấp hành quy định về an toàn giao thông
- Hình ảnh 2: "Sao bạn không liên hệ với cơ quan điều tra để cung cấp thông tin về vụ tai nạn giao thông mà bạn chứng kiến hôm qua?"
b.
- Thầy giáo Chu Văn An dâng “Thất trảm sớ” nhằm tố cáo tội ác hại dân, hại nước của những tên nịnh thần; mong muốn vua Trần Dụ Tông xử tội những tên gian thần này.
- Việc làm của thầy giáo Chu Văn An là một biểu hiện của sự tôn trọng và bảo vệ lẽ phải.
c. Bảo vệ lẽ phải là công nhận, ủng hộ, tuân theo và bảo vệ đúng đắn. Chúng ta cần bảo vệ lẽ phải bởi vì bảo vệ lẽ phải giúp con người có cách ững sử phù hợp; làm lành mạnh các mối quan hệ xã hội; góp phần thúc đẩy xã hội ổn định và phát triển.
2. Thực hiện việc bảo vệ lẽ phải
Em hãy đọc các trường hợp, tình huống và trả lời câu hỏi:
Trường hợp. Vào năm 2020, khi tình hình dịch bệnh COVID-19 có những diễn biến phức tạp cả trong nước và trên thế giới, nhiều kẻ xấu đã lợi dụng mạng xã hội để tung tin bịa đặt về số lượng người bị nhiễm bệnh, thậm chí là những ca tử vong tại Việt Nam. Thấy nhiều bạn của mình chia sẻ tin tức sai lệch về tinh hình dịch bệnh trên mạng xã hội, X nhắc nhở mọi người không nên chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng.
Tình huống 1. Phát hiện cửa hàng của bà K sử dụng các chất độc hại trong quá trình chế biến và bảo quản thực phẩm, ảnh hưởng đến sức khoẻ của người tiêu dùng, bạn P định báo lên các cơ quan có thẩm quyền thì người thân khuyên không nên làm như vậy, vì việc đó không liên quan đến mình.
Tình huống 2. Biết bạn thân của mình dạo gần đây bỏ bê học tập, có lần còn bỏ tiết đi chơi nhưng H vẫn coi như không biết gì. Khi cô giáo chủ nhiệm hỏi về tình hình của bạn, H đã trả lời: “Em không biết ạ!”.
Câu hỏi (trang 22) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4:
a) Em hãy nhận xét cách ứng xử của các bạn học sinh trong mỗi trường hợp và tình huống trên.
b) Nếu là bạn của P và H, em sẽ làm gì để bảo vệ lẽ phải?
Trả lời:
a) Việc làm của X là đúng vì bạn X đã bảo vệ lẽ phải. Việc X nhắc nhở mọi người không nên chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng sẽ giúp cho mọi người tránh khủng hoảng, hoang mang về tình hình dịch Covid 19.
Việc làm của P và H là sai vì mặc dù các bạn thấy việc làm của người khác không đúng nhưng các bạn vẫn bao che và giấu diếm, gây ảnh hương nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng và cho chính bản thân bạn của mình.
b) Nếu là bạn của H và P, em sẽ khuyên các bạn nên báo cho cơ quan chức năng và giáo viên chủ nhiệm để xử lý các hành vi vi phạm, tránh gây hậu quả nghiêm trọng và đáng tiếc.
Luyện tập
Luyện tập 1 (trang 23) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4: Em hãy liệt kê những việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải ở nhà, ở trường và ngoài xã hội.
- Một số việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải khi ở nhà:
+ Trung thực, không nói dối ông bà, cha mẹ.
+ Trung thực, dũng cảm nhận lỗi (khi mắc phải sai lầm), không trốn tránh hay tìm cách đổ trách nhiệm cho người khác.
+ Không bao che khuyết điểm, sai lầm của người thân;
+ Góp ý, nhắc nhở người thân sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm (nếu có).
- Một số việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải khi ở trường:
+ Nghiêm túc chấp hành đúng nội quy của lớp học, trường học.
+ Trung thực, không nói dối thầy cô, bạn bè.
+ Trung thực, dũng cảm nhận lỗi (khi mắc phải sai lầm), không trốn tránh hay tìm cách đổ trách nhiệm cho người khác.
+ Không bao che khuyết điểm, sai lầm của bạn bè.
+ Góp ý, nhắc nhở các bạn sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm (nếu có).
- Một số việc làm thể hiện việc bảo vệ lẽ phải ở ngoài xã hội:
+ Nghiêm túc chấp hành đúng các quy định của pháp luật (ví dụ: luật An toàn giao thông; bảo vệ môi trường,…)
+ Phê phán, tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật; vi phạm những quy định chung của tập thể, cộng đồng.
Luyện tập 2 (trang 23) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4: Em đồng tình hay không đồng tình với việc làm nào dưới đây? Vì sao?
A. Thấy nhà hàng xóm tổ chức đánh bạc, anh S báo cáo với chính quyền.
B. Biết người thân tàng trữ ma tuý trái phép, chị H đã che giấu khi cơ quan công an đến điều tra.
C. Biết cửa hàng của bà X thường xuyên cân hàng thiếu cho khách, chị P đã nhắc nhở bà X.
D. Biết ngày mai là thi cuối kì, D không ôn bài mà chuẩn bị tài liệu dễ mang vào phòng thi.
Lời giải:
- Em đồng tình với việc làm A, C. Vì đây là những việc làm tôn trọng lẽ phải.
- Em không đồng tình với việc làm B, D. Vì đây là những việc làm không tôn trọng lẽ phải.
Luyện tập 3 (trang 23) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4: Em hãy đọc các tình huống dưới đây và trả lời câu hỏi
a. Gần đây, H thường bỏ tiết để đi chơi điện tử. Nhiều lần, H rủ bạn thân là K đi cùng nhưng K không đi. K khuyên bạn không nên bỏ học và chơi các trò chơi điện tử bạo lực nhưng H không nghe.
Em hãy nhận xét việc làm của các bạn học sinh trên. Nếu chứng kiến việc làm của H em sẽ khuyên H như thế nào?
b. Hàng xóm nhà T thường gây ồn ảo, to tiếng, ảnh hưởng đến cuộc sống của gia đình T và mọi người xung quanh. Bố mẹ của T không dám góp ý vì sợ mất lòng.
Nếu là T, em sẽ làm gì?
a) Nhận xét:
+ Việc bạn H trốn học để đi chơi điện tử đã cho thấy H thiếu sự tự giác, tích cực trong học tập. Mặt khác, khi được K khuyên nhủ, H đã không nghe theo – điều này thể hiện: H chưa nhận thức được lỗi sai của bản thân.
+ Khi thấy H có thái độ và hành vi chưa đúng, bạn K đã nhắc nhở và đề nghị H sửa đổi. Hành động này cho thấy K là người biết tôn trọng và bảo vệ lẽ phải, không bao che khuyết điểm cho người khác.
- Nếu chứng kiến việc làm của H, em sẽ:
+ Phân tích cho H hiểu hậu quả của việc trốn học đi chơi điện tử.
+ Khuyên H nên chăm chỉ học tập, không nên trốn học đi chơi,
+ Nếu H không nghe theo lời khuyên, em sẽ tâm sự, trao đổi tình hình với bố mẹ H hoặc thầy cô giáo để nhờ sự trợ giúp từ họ.
b) Nếu là bạn T, em sẽ:
+ Khuyên bố mẹ không nên im lặng mà nên tế nhị góp ý với hàng xóm.
+ Trực tiếp gặp bác hàng xóm để bày tỏ quan điểm và mong muốn của mình (chú ý: trong quá trình trao đổi, nên giữ thái độ tế nhị, ôn hòa, kiềm chế các cảm xúc và hành động tiêu cực, mang tính thách thức, khiêu khích đối phương).
+ Nếu bác hàng xóm không nghe theo lời góp ý, tiếp tục thực hiện hành vi gây ồn ào, em sẽ báo cáo sự việc với cơ quan chức năng có thẩm quyền để nhờ sự can thiệp, hỗ trợ.
Luyện tập 4: Em hãy bình luận quan điểm: Để bảo vệ lẽ phải, chúng ta cần phải có tinh thần khách quan, lòng kiên trì và dũng cảm.
Lời giải:
- Để bảo vệ lẽ phải, chúng ta cần có tinh thần khách quan, lòng kiên trì và dũng cảm. Tinh thần khách quan mới là cần thiết để có thể đối diện với mọi tình huống bằng cách lắng nghe và cân nhắc các quan điểm khác nhau. Lòng kiên trì giúp bảo vệ lẽ phải bởi vì nó giúp con người thể hiện sự nghiêm túc, trung thành và bền vững trong việc thực hiện mục tiêu của mình. Còn dũng cảm là thế mạnh mà cho phép con người cố gắng làm các điều khích lệ nhất mà không bị ảnh hưởng bởi những khó khăn và thử thách.
Vận dụng
Vận dụng 1 (trang 23) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4: Em hãy sưu tầm các câu ca dao, tục ngữ nói về việc bảo vệ lẽ phải và chia sẻ ý nghĩa của mỗi câu ca dao, tục ngữ đó.
- Một số câu ca dao, tục ngữ khác về bảo vệ lẽ phải:
+ Dù cho đất đổi trời thay/ Trăm năm vẫn giữ lòng ngay với đời.
+ Phải trái phân minh, nghĩa tình trọn vẹn.
+ Người gian thì sợ người ngay/ Người ngay chẳng sợ đường cày cong queo.
+ Ăng ngay nói thật, mọi tật mọi lành.
+ Cây ngay không sợ chết đứng.
+ Của ngang chẳng góp, lời tà chẳng thưa.
+ Một câu nói ngay bằng ăn chay cả tháng.
+ Những người tính nết thật thà/ Đi đâu cũng được người ta tin dùng.
+ Của phi nghĩa có giàu đâu/ Ở cho ngay thật giàu sang mới bền.
- Ý nghĩa: khuyên con người luôn sống ngay thẳng, trung thực, tôn trọng và bảo vệ sự thật.
Vận dụng 2 (trang 23) Giáo dục công dân 8 Cánh Diều Bài 4: Em hãy vẽ một bức tranh hoặc xây dựng tiểu phẩm theo chủ đề: Bảo vệ lẽ phải.
Tham khảo:
