Giải Chuyên đề Địa lí 10 Cánh Diều Bài 1: Biến đổi khí hậu

Mở đầu: Biến đổi khí hậu là gì? Biến đổi khí hậu có các biểu hiện và nguyên nhân chủ yếu nào? Biến đổi khí hậu có những tác động như thế nào đến môi trường tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, các ngành sản xuất và đời sống con người? Việc ứng phó với biến đổi khí hậu có tầm quan trọng như thế nào và bao gồm những nhóm giải pháp chủ yếu nào?

Trả lời:

- Khái niệm: Biến đổi khí hậu là sự thay đổi của khí hậu so với trung bình trong nhiều năm, thường là vài thập kỉ.

- Nguyên nhân: Do các nguyên nhân tự nhiên và tác động của con người.

- Biến đổi khí hậu có nhiều tác động đến môi trường tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, các ngành sản xuất và đời sống con người.

- Trên thế giới có nhiều giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu. Căn cứ vào các lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội, có thể chia thành bốn nhóm giải pháp thích ứng và giảm nhẹ với biến đổi khí hậu.

I. Khái niệm, biểu hiện và nguyên nhân của biến đổi khí hậu

1. Khái niệm

Câu hỏi: Đọc thông tin, hãy cho biết thế nào là biến đổi khí hậu.

Trả lời:

- Biến đổi khí hậu là sự thay đổi của khí hậu so với trung bình trong nhiều năm, thường là vài thập kỉ hoặc hàng trăm năm, do các nguyên nhân tự nhiên và tác động của con người.

2. Biểu hiện

Câu hỏi 1: Đọc thông tin, hãy trình bày về biến đổi của nhiệt độ Trái Đất theo thời gian.

Trả lời:

- Biến đổi của nhiệt độ Trái Đất theo thời gian:

+ Từ cuối thế kỉ XIX - nay: Trái Đất đang ấm dần lên do xu hướng gia tăng nhiệt độ không khí.

+ Trong thế kỉ XX: nhiệt độ trung bình Trái Đất tăng lên khoảng 0,6^oC, tốc độ tăng nhiệt độ diễn ra nhanh hơn từ giữa thế kỉ XX. 

+ Từ 1980 - 2020 nhiệt độ Trái Đất liên tục tăng lên, trung bình khoảng 0,2^oC/thập kỉ

+ Dự báo đến cuối thế kỉ XXI nhiệt độ Trái Đất có thể tăng thêm từ 1,2 ^oC - 2,6^oC

Câu hỏi 2: Đọc thông tin, hãy trình bày sự thay đổi lượng mưa trên Trái Đất theo thời gian.

Trả lời:

- Sự thay đổi lượng mưa trên Trái Đất theo thời gian:

+ Giai đoạn 1901- 2020 lượng mưa trên toàn cầu có xu hướng tăng. Thể hiện rõ nhất tại các khu vực ở vĩ độ trung bình và vĩ độ cao, như: châu Âu, châu Mĩ…

+ Các vĩ độ nhiệt đới và cận nhiệt lượng mưa có xu hướng giảm, điển hình là ở châu Phi, Nam Á, khu vực Địa Trung Hải, Trung Quốc…

Câu hỏi 3: Đọc thông tin, hãy trình bày sự thay đổi của mực nước biển và đại dương trên thế giới.

Trả lời:

- Mực nước biển và đại dương liên tục biến đổi (tăng hoặc giảm) qua các giai đoạn phát triển của Trái Đất, nhưng mức độ thay đổi thường rất chậm.

- Hiện nay, mực nước biển và đại dương trên Trái Đất đang có xu hướng tăng nhanh.

+ Khoảng 40 năm gần đây (1980 - 2020), mực nước biển và đại dương tăng trung bình trên 3 mm/năm.

+ Các nhà khoa học dự báo, mực nước biển và đại dương sẽ tiếp tục dâng cao, có thể tăng thêm khoảng 20 - 30 cm vào cuối thế kỉ XXI.

Câu hỏi 4: Đọc thông tin, hãy trình bày sự gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan trên Trái Đất. Ở địa phương em có những hiện tượng thời tiết cực đoan nào?

Trả lời:

- Sự gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan trên Trái Đất:

+ Số lượng các trận bão mạnh có xu hướng tăng lên và thất thường về thời gian hoạt động.

+ Lượng mưa diễn ra ngày càng bất thường hơn cả về thời gian, không gian và cường độ. Số ngày mưa lớn và rất lớn tăng lên ở + nhiều khu vực trên thế giới trong 70 năm gần đây (1950 - 2020).

+ Số ngày nắng nóng có xu hướng tăng lên trong 70 năm gần đây (1950 - 2020) nhiều quốc gia và khu vực của tất cả các châu lục trên thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi, Nam Mỹ, Trung và Tây Á, ven Địa Trung Hải.

+ Lũ lụt, hạn hán, rét đậm, rét hại xảy ra ngày càng thường xuyên hơn ở nhiều quốc gia trên thế giới.

- Ở địa phương em (Hà Nội) có các hiện tượng thời tiết cực đoan là: bão, mưa lớn, nắng nóng, rét đậm, rét hại, sương muối (Câu trả lời có tính tham khảo, HS có thể dựa trên tình hình thời tiết cực đoan của địa phương để trình bày)

3. Nguyên nhân của biến đổi khí hậu

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 1.1, bảng 1.1, hãy:

- Giải thích nguyên nhân của biến đổi khí hậu.

- Trình bày các hoạt động phát thải khí nhà kính chủ yếu và tỉ lệ phát thải khí nhà kính theo lĩnh vực.

Trả lời:

* Nguyên nhân của biến đổi khí hậu.

- Tác động của các nguyên nhân tự nhiên nên khí hậu Trái Đất biển đổi rất chậm.

- Các hoạt động sản xuất, sinh hoạt của con người cũng làm gia tăng lượng khí nhà kính phát thải vào khí quyển.

* Các hoạt động phát thải khí nhà kính chủ yếu

* Tỉ lệ phát thải khí nhà kính theo lĩnh vực

II Các tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu

1. Tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến môi trường tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

Câu hỏi 1: Đọc thông tin và quan sát hình 1.2, hãy phân tích các tác động và hậu quả chủ yếu của biến đổi khí hậu đến môi trường tự nhiên.

Trả lời:

Câu hỏi: 

- Quan sát hình 1.3, hãy phân tích tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến tài nguyên đất, tài nguyên nước và tài nguyên sinh vật trên Trái Đất.

- Lấy ví dụ về tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến tài nguyên thiên nhiên ở nước ta.

Trả lời:

- Biến đổi khí hậu có tác động đến tất cả các loại tài nguyên thiên nhiên trên Trái Đất, đặc biệt là tài nguyên đất, tài nguyên nước ngọt và tài nguyên sinh vật.

- Ví dụ: Tác động của biến đổi khí hậu đến tài nguyên đất ở Việt Nam:

+ Quá trình ô xy hóa gây thoái hóa đất do nhiệt độ tăng lên và hạn hán gia tăng trong mùa khô

+ Quá trình mặn hóa do nước biển dâng cao và bốc hơi mạnh hơn

+ Quá trình xói mòn rửa trôi theo nước do lượng mưa và cường độ mưa trong mùa mưa tăng lên, nhất là ở những vùng lớp phủ thực vật bị tàn phá.

+ Quá trình xâm thực xói lở bờ sông do mùa khô và hạn hán làm lòng sông bị nâng cao, tăng cường quá trình xói mòn, rửa trôi đưa vật liệu thô lấp dần lòng sông hoặc lắng đọng dưới đáy sông dẫn đến thay đổi quy luật lòng sông, gia tăng quá trình Biến đổi khí hậu và tác động ở Việt Nam xâm thực, xói lở bờ sông.

+ Quá trình phong thành cát bay, cát chảy do bão tố nhiều hơn, tần số và tốc độ gió bão đều tăng lên đáng kể, gió to cùng với mưa lớn mài mòn các sườn đất, bốc hơi tăng lên làm gia tăng quá trình hoang mạc đá; gia tăng quá trình cát bay, cát chảy vào đất liền, ruộng đồng và khu vực dân cư ven biển.

2. Tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến các hoạt động kinh tế

Câu hỏi 1: Đọc thông tin và quan sát hình 1.4, hãy phân tích tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến nông nghiệp. Lấy ví dụ về tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp ở nước ta hoặc ở địa phương.

Trả lời:

* Ví dụ về tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp:

- Biến đổi khí hậu làm gia tăng mức độ hạn hán, những đợt hạn hán kéo dài liên tiếp xảy ra ở khắp các vùng trên cả nước trong những năm gần đây. Có năm hạn hán đã làm giảm 20-30% năng suất cây trồng, giảm sản lượng lương thực, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chăn nuôi và sinh hoạt của người dân.

- Hạn hán kéo dài sẽ dẫn đến nguy cơ hoang mạc hóa ở một số vùng, đặc biệt là vùng Nam Trung Bộ, vùng cát ven biển và vùng đất dốc thuộc trung du, miền núi, gây ra những hệ lụy đáng kể đối với phát triển bền vững ở Việt Nam.

Câu hỏi 2: Quan sát hình 1.5, hãy phân tích các tác động và hậu quả chủ yếu của biến đổi khí hậu đến công nghiệp. Lấy ví dụ về tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến sản xuất công nghiệp ở nước ta hoặc ở địa phương.

Trả lời:

- Do đặc điểm sản xuất và sự phát triển về kĩ thuật, công nghệ nên công nghiệp ít chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu hơn so với các lĩnh vực sản xuất khác. Các tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu chủ yếu tập trung vào chi phí đổi mới công nghệ sản xuất nhằm giảm thiểu thiệt hại, những khó khăn về nguồn nước và nguyên liệu.

Ví dụ: Ở nước ta, biến đổi khí hậu làm nền nhiệt ẩm cao, mưa bão thất thường -> Ảnh hưởng đến thời gian vận tải và sản xuất của các khu, ngành công nghiệp; tu sửa, bảo dưỡng trang thiết bị;…

Câu hỏi 3: Quan sát hình 1.6, hãy phân tích các tác động và hậu quả chủ yếu của biến đổi khí hậu đến dịch vụ. Lấy ví dụ về tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến hoạt động dịch vụ ở nước ta hoặc ở địa phương.

Trả lời:

* Ví dụ về tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến hoạt động dịch vụ:

- Biến đổi khí hậu tác động trực tiếp đến cơ sở hạ tầng du lịch, hoạt động lữ hành và đặc biệt là tài nguyên du lịch, yếu tố nền tảng cho phát triển du lịch. Nước ta có bờ biển dài hơn 3.000 km, mang lại thế mạnh về du lịch biển, du lịch nghỉ dưỡng. Ước tính nếu nước biển dâng một mét thì 5,2% diện tích tự nhiên với 10,8% dân số sẽ bị tác động và không ít bãi biển đẹp của Việt Nam sẽ biến mất.

3. Tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến đời sống con người

Câu hỏi: Quan sát hình 1.7 và hình 1.8, hãy phân tích tác động và hậu quả của biến đổi khí hậu đến sức khoẻ con người. Lấy ví dụ về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sức khoẻ con người ở nước ta hoặc ở địa phương em.

Trả lời:

III Ứng phó với biên đổi khí hậu

Câu hỏi: Đọc thông tin, hãy cho biết ứng phó với biến đổi khí hậu có tầm quan trọng như thế nào. Tại sao phải ứng phó với biến đổi khí hậu?

Trả lời:

* Tầm quan trọng của ứng phó với biến đổi khí hậu

+ Ứng phó với biến đổi khí hậu là các hoạt động của con người nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Trong đó:

- Thích ứng với biến đổi khí hậu là sự điều chỉnh hệ thống tự nhiên hoặc nhân tạo, nhằm giảm khả năng bị tổn thương do biến đổi khí hậu và tận dụng các cơ hội do nó mang lại.

- Giảm nhẹ biến đổi khí hậu là các hoạt động nhằm giảm mức độ hoặc cường độ phát thải khí nhà kính.

+ Thích ứng để chung sống với biến đổi khí hậu và giảm nhẹ các nguyên nhân gây biến đổi khí hậu là giải pháp tối ưu của mọi quốc gia trên thế giới trong xu hướng gia tăng các tác động của biến đổi khí hậu hiện nay. Các giải pháp thích ứng, giảm nhẹ trong ứng phó với biến đổi khí hậu có mối quan hệ chặt chẽ, hỗ trợ cho nhau và cần được tiến hành đồng thời.

* Sự cấp bách của ứng phó với biến đổi khí hậu

+ Ứng phó với biến đổi khí hậu là yêu cầu bắt buộc và cấp bách đối với tất cả các nước, bởi vì:

- Biến đổi khí hậu là vấn đề toàn cầu. Những tác động của biến đổi khí hậu có thể dẫn đến thảm hoạ đối với nhân loại trong tương lai nếu không có các giải pháp hữu hiệu ngay từ bây giờ. Nhiệm vụ phát triển kinh tế và ứng phó với biến đổi khí hậu cần được tiến hành đồng thời trong tất cả các lĩnh vực hoạt động.

- Các quốc gia sẽ không thể đạt được mục tiêu phát triển bền vững nếu coi nhẹ nhiệm vụ ứng phó với biến đổi khí hậu. Nếu giải quyết tốt vấn đề ứng phó với biến đổi khí hậu sẽ hỗ trợ hiệu quả cho quá trình tăng trưởng kinh tế - xã hội và phát triển bền vững.

+ Quá trình triển khai các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu sẽ tạo ra những sản phẩm mới thân thiện với môi trường.

+ Hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu tạo thêm cơ hội trong sản xuất, kinh doanh, việc làm, thu nhập cho người lao động và ngân sách các quốc gia.

+ Các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu còn là cơ hội để thay đổi nhận thức, phát huy sáng tạo của nhà quản lý, nhà khoa học và người lao động để làm ra các sản phẩm mới có sức cạnh tranh cao hơn.

* Các nhóm giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu: gồm 4 nhóm giải pháp

• + Trong nông nghiệp
• + Trong công nghiệp
• + Trong dịch vụ (giao thông vận tải và du lịch)
• + Trong giáo dục và tuyên truyền

* Một số giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu trong các ngành sản xuất và đời sống hằng ngày ở nước ta:

• + Giảm phát thải khí nhà kính thông qua việc phát triển mạng lưới giao thông công cộng với các phương tiện sử dụng năng lượng sạch như tàu điện, … giảm phương tiện giao thông cá nhân.
• + Tập trung phát triển công nghiệp sạch, ứng dụng công nghệ cao, từng bước loại bỏ, thay thế các công nghệ cũ, lạc hậu gây ô nhiễm môi trường.
• + Đẩy mạnh phát triển du lịch, tận dụng những lợi thế riêng có để đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đặc biệt lưu ý gắn phát triển du lịch với bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học và sinh cảnh quý giá của các địa phương trên cả nước.

V. Các nhóm giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu

Câu hỏi: Dựa vào bảng 1.3, hãy nêu các nhóm giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Kể tên một số giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu trong các ngành sản xuất và đời sống hằng ngày ở nước ta hoặc ở địa phương.

Trả lời:

Luyện tập - Vận dụng

Luyện tập 1: Hãy trình bày các biểu hiện chủ yếu của biến đổi khí hậu toàn cầu.

Trả lời:

Biểu hiện của biến đổi khí hậu:

* Nhiệt độ Trái Đất tăng

+ Từ cuối thế kỉ XIX - nay: Trái Đất đang ấm dần lên do xu hướng gia tăng nhiệt độ không khí.

+ Trong thế kỉ XX: nhiệt độ trung bình Trái Đất tăng lên khoảng 0,6oC, tốc độ tăng nhiệt độ diễn ra nhanh hơn từ giữa thế kỉ XX.

+ Từ 1980 - 2020 nhiệt độ Trái Đất liên tục tăng lên, trung bình khoảng 0,2oC/thập kỉ

+ Dự báo đến cuối thế kỉ XXI nhiệt độ Trái Đất có thể tăng thêm từ 1,2oC - 2,6oC

* Lượng mưa thay đổi

+  Giai đoạn 1901- 2020 lượng mưa trên toàn cầu có xu hướng tăng. Thể hiện rõ nhất tại các khu vực ở vĩ độ trung bình và vĩ độ cao

+ Các vĩ độ nhiệt đới và cận nhiệt lượng mưa có xu hướng giảm

* Nước biển dâng

+ Mực nước biển và đại dương liên tục biến đổi qua các giai đoạn phát triển của Trái Đất, nhưng mức độ thay đổi thường rất chậm. Khoảng 1 000 năm trở lại đây, mực nước biển và đại dương trung bình toàn cầu biến động không quá 0,25 m.

+ Hiện nay, mực nước biển và đại dương trên Trái Đất đang có xu hướng tăng nhanh. Trong thế kỉ XX, mực nước biển và đại dương đã tăng lên khoảng 15 - 16 cm (so với năm 1900), trung bình khoảng 1,5 - 1,6 mm/năm. Trong đó, tốc độ tăng mực nước biển diễn ra nhanh hơn từ giữa thế kỉ XX.

* Gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan

+ Số lượng các trận bão mạnh có xu hướng tăng lên và thất thường về thời gian hoạt động.

+ Lượng mưa diễn ra ngày càng bất thường hơn cả về thời gian, không gian và cường độ. Số ngày mưa lớn và rất lớn tăng lên ở nhiều khu vực trên thế giới trong 70 năm gần đây (1950 - 2020).

+ Số ngày nắng nóng có xu hướng tăng lên trong 70 năm gần đây (1950 - 2020) nhiều quốc gia và khu vực của tất cả các châu lục trên thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi, Nam Mỹ, Trung và Tây Á, ven Địa Trung Hải.

+ Lũ lụt, hạn hán, rét đậm, rét hại xảy ra ngày càng thường xuyên hơn ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Luyện tập 2: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

- Vẽ sơ đồ hệ thống hóa các nhóm giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu. Lựa chọn một nhóm và trình bày các giải pháp cụ thể.

- Vẽ sơ đồ hệ thống hóa các nhóm giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Lựa chọn một nhóm và trình bày các giải pháp cụ thể.

Trả lời:

* Sơ đồ hệ thống hóa các nhóm giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu

* Sơ đồ hệ thống hóa các nhóm giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu

Vận dụng 3: Thống kê các hoạt động có thể làm gia tăng phát thải khí nhà kính ở địa phương theo mẫu sau:

Trả lời: