Mở đầu (trang 38) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Đô thị hóa là xu thế tất yếu của các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Quá trình này đã và đang tác động đến nền kinh tế đất nước, đời sống người dân và môi trường. Vậy, đô thị hóa ở nước ta có những đặc điểm gì và ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội?
- Đặc điểm đô thị hóa: lịch sử đô thị hóa lâu đời, từ Đổi mới đến nay đô thị hóa phát triển mạnh; tỉ lệ dân thành thị liên tục tăng; quy mô đô thị ngày càng mở rộng; các đô thị có nhiều chức năng; lối sống đô thị ngày càng phổ biến, mở rộng và lan tỏa ở nông thôn.
- Ảnh hưởng: thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu lao động và kinh tế; giải quyết việc làm, gia tăng phúc lợi xã hội, phát triển khoa học – công nghệ; sức ép về cơ sở hạ tầng, giải quyết việc làm,… các vấn đề mĩ quan đô thị, ô nhiễm môi trường,…
I. Đặc điểm đô thị hóa
Câu hỏi (trang 38) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Dựa vào thông tin trong bài, hãy trình bày đặc điểm đô thị hóa ở nước ta.
Trả lời:
* Lịch sử đô thị hóa ở Việt Nam
- Thế kỉ III trước Công nguyên, Đô thị đầu tiên của nước ta – Thành Cổ Loa được hình thành.
- Thế kỉ XIX, số lượng đô thị nước ta rất ít, chủ yếu phân bố ở khu vực ven sông, ven biển với chức năng chính là hành chính, kinh tế (Hoa Lư, Thăng Long,...).
- Thời Pháp thuộc, hệ thống đô thị được hình thành và phát triển với chức năng hành chính, kinh tế, quân sự (Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Đà Nẵng, Sài Gòn,...).
- Giai đoạn 1975 - 1986, quá trình đô thị hoá ở nước ta diễn ra chậm.
* Tỉ lệ dân thành thị và quy mô đô thị
- Trong những năm gần đây, tỉ lệ dân thành thị liên tục tăng cùng với quá trình phát triển kinh tế. Tuy nhiên vẫn còn thấp so với các nước trên thế giới.
+ Quy mô đô thị ngày càng mở rộng về diện tích đất, không gian sinh hoạt và sản xuất đô thị; xuất hiện các đô thị mới, đô thị vệ tinh;…
* Chức năng và lối sống đô thị:
+ Các đô thị quy mô lớn thường có chức năng trung tâm kinh tế, chính trị, giáo dục, văn hóa,… của vùng và cả nước như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,…; một số đô thị có chức năng nổi bật về kinh tế công nghiệp, dịch vụ như Hải Phòng, Thái Nguyên, Biên Hòa, Nha Trang,…
+ Lối sống đô thị ngày càng được phổ biến, mở rộng và lan tỏa ở nhiều khu vực nông thôn: thu nhập của người dân ngày càng tăng, đa dạng các mối quan hệ xã hội, cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất – kĩ thuật được cải thiện,…
II. Phân bố mạng lưới đô thị
Câu hỏi (trang 39) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Dựa vào hình 7.2 và thông tin trong bài, hãy trình bày đặc điểm phân bố mạng lưới đô thị nước ta.
Trả lời:
- Mạng lưới đô thị phân bố rộng khắp nước ta.
- Căn cứ vào các tiêu chỉ như chức năng, trình độ phát triển, quy mô dân số, tỉ lệ lao động phi nông nghiệp,... đô thị nước ta được phân thành 6 loại: đô thị loại đặc biệt (Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh), đô thị loại I, II, III, IV, V.
- Căn cứ vào cấp quản lí, nước ta có đô thị trực thuộc trung ương, đô thị trực thuộc tỉnh và đô thị trực thuộc huyện.
- Đến năm 2021, nước ta có 5 đô thị trực thuộc trung ương là Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ.
III. Ảnh hưởng của đô thị hóa đến phát triển kinh tế - xã hội
Câu hỏi (trang 40) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Dựa vào thông tin trong bài, hãy phân tích những ảnh hưởng tích cực và hạn chế của đô thị hóa đến phát triển kinh tế - xã hội nước ta.
- Đối với kinh tế: góp phần thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu lao động và cơ cấu kinh tế. Đóng góp lớn vào GDP của vùng, hình thành các cực tăng trưởng kinh tế, thu hút các nguồn lực để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
- Đối với xã hội: góp phần quan trọng giải quyết việc làm, làm gia tăng phúc lợi xã hội, thu hút lao động từ khu vực nông thôn đến làm việc và sinh sống. Tạo điều kiện thuận lợi để phát triển khoa học – công nghệ; là nơi sử dụng đông đảo lực lượng lao động có trình độ chuyên môn kĩ thuật.
- Hạn chế: tạo sức ép về cơ sở hạ tầng, giải quyết việc làm, giáo dục, nhà ở,… Các vấn đề về mĩ quan đô thị, ô nhiễm môi trường, ùn tắc giao thông,… đang là thách thức cho quá trình đô thị hóa nước ta.
Luyện tập
Luyện tập 1 (trang 40) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Dựa vào hình 7.2, kể tên các đô thị loại đặc biệt và đô thị loại I ở nước ta.
Lời giải:
- Đô thị loại đặc biệt: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh.
- Đô thị loại I: Thái Nguyên, Nam Định, Việt Trì, Hạ Long, Hải Phòng, Bắc Ninh, Hải Dương, Thanh Hóa, Vinh, Huế, Đà Nẵng, Nha Trang, Quy Nhơn, Buôn Ma Thuột, Pleiku, Đà Lạt, Vũng Tàu, Biên Hòa, Thủ Dầu Một, Mỹ Tho, Long Xuyên, Cần Thơ.
Luyện tập 2 (trang 40) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Cho ví dụ về ảnh hưởng của đô thị hoá đến phát triển kinh tế - xã hội nước ta
Lời giải:
- Thành phố Hồ Chí Minh đóng góp hơn 20% GDP cả nước. Thành phố này cũng là trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại và dịch vụ của cả nước. Tuy nhiên, TP. Hồ Chí Minh cũng đang đối mặt với nhiều vấn đề như ô nhiễm môi trường, ùn tắc giao thông, tệ nạn xã hội…
Vận dụng
Câu hỏi Vận dụng (trang 40) Địa 12 Chân trời sáng tạo Bài 9: Tìm hiểu thông tin về quá trình đô thị hóa ở địa phương em sinh sống trong những năm qua.
Lời giải:
Thành phố Hải Phòng là đô thị có lịch sử truyền thống, gắn với quá trình xây dựng và phát triển lâu đời, là đô thị loại I, thành phố trực thuộc Trung ương, là đô thị trung tâm của Vùng Đồng bằng sông Hồng, thuộc một trong sáu vùng kinh tế trọng điểm quốc gia. Trong thời gian qua, thành phố Hải Phòng đã đạt nhiều dấu ấn mới trong công tác cải tạo, chỉnh trang và mở rộng không gian đô thị. Trong thời gian qua thành phố đã triển khai tập trung cao cho công tác phát triển đô thị, đồng thời cũng gắn với công tác cải tạo, chỉnh trang đô thị theo chương trình công tác năm, trọng tâm phát triển, mở rộng không gian đô thị về 03 hướng đột phá phát triển đô thị. Năm 2022, UBND thành phố đã ban hành Kế hoạch số 36/KH-UBND thực hiện Chủ đề năm 2022 có nội dung “Đẩy mạnh chỉnh trang, hiện đại hóa đô thị - Xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu - Thực hiện chuyển đổi số”, xác định mục tiêu, giải pháp cụ thể về công tác cải tạo, chỉnh trang đô thị thành phố, góp phần tạo đột phá trong xây dựng, phát triển và từng bước hiện đại hoá đô thị Hải Phòng mang đặc trưng, bản sắc riêng của thành phố cảng biển, hoàn thiện các tiêu chí đô thị loại I, hướng tới đạt tiêu chí đô thị đặc biệt, đô thị thông minh.