Mở đầu
Câu hỏi: Lấy ví dụ một sinh vật và cho biết những yếu tố ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của sinh vật đó.
Trả lời:
* Con bò
– Những yếu tố ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của sinh vật đó: không khí, nhiệt độ, nguồn thức ăn, …
* Lúa
– Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của cây lúa như: nước, ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, cỏ dại, các loài động vật, con người,…
I. Môi trường sống của sinh vật
Câu hỏi 1: Quan sát hình 38.1 và cho biết:
a) Nơi sống của các sinh vật có trong hình. Từ đó, rút ra các loại môi trường sống của sinh vật.
b) Những sinh vật nào có cùng loại môi trường sống.
Trả lời:
a) Nơi sống của các sinh vật có trong hình:
- Con sùng đất: Trong lòng đất.
- Con giun: Trong lòng đất.
- Con bò: Trên mặt đất.
- Con sâu: Trong thân cây.
- Cây đước: Đầm lầy, đất bùn ở vùng nước mặn, nước lợ.
- Cây gỗ, cỏ,…: Trên mặt đất.
- Cá: Trong nước.
- Vi khuẩn đường ruột: Trong đường ruột của người.
→ Các loại môi trường sống của sinh vật: Môi trường trên cạn, môi trường dưới nước, môi trường trong đất và môi trường sinh vật.
b) Các sinh vật có cùng loại môi trường sống:
- Môi trường trong đất: Sùng đất và giun đất.
- Môi trường sinh vật: Sâu đục thân và vi khuẩn đường ruột.
- Môi trường trên cạn: Cây đước, con bò, cây gỗ, cỏ.
- Môi trường dưới nước: Cá.
Luyện tập: Kể tên các loại môi trường sống. Lấy ví dụ một số sinh vật sống trong môi trường đó theo gợi ý sau.
Trả lời:
– Môi trường trên cạn: Trâu, bò, lợn, gà, mèo, cây bàng, cây phượng cây đào, cây táo,…
– Môi trường dưới nước: Cá mè, mực, tôm, cá voi, san hô, …
– Môi trường trong đất: Giun đất, sùng đất, …
– Môi trường sinh vật: Giun đũa, giun kim, chấy,…
II. Các nhân tố sinh thái của môi trường
Câu hỏi 2: Quan sát hình 38.2 và cho biết:
a) Có những nhân tố nào của môi trường tác động đến sự sinh trưởng và phát triển của cây?
b) Trong các nhân tố đó, những nhân tố nào là nhân tố vô sinh, những nhân tố nào là nhân tố hữu sinh?
Trả lời:
a) Những nhân tố của môi trường tác động đến sự sinh trưởng và phát triển của cây:
+ Ánh sáng: Ảnh hưởng đến quá trình quang hợp của cây
+ Gió: Giúp cây trao đổi khí.
+ Nhiệt độ: Ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng hóa học trong cây
+ Độ ẩm: Ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng từ đất.
+ Con người: Hoạt động của con người, đặc biệt là sự can thiệp vào môi trường như lựa chọn cây trồng, ảnh hưởng đến môi trường xung quanh cây.
+ Động vật ăn thực vật: Ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây bằng cách ăn lá, hoa, quả, hay thậm chí cả thân cây
+ Sinh vật trong đất: Ảnh hưởng đến sự phân hủy hữu cơ, tạo ra chất dinh dưỡng ở cây.
b) Trong các nhân tố trên:
+ Nhân tố vô sinh gồm: Ánh sáng, gió, nhiệt độ, độ ẩm.
+ Nhân tố hữu sinh gồm: Con người, động vật ăn thực vật, sinh vật trong đất.
Câu hỏi 3: Phân biệt nhóm nhân tố sinh thái vô sinh và nhóm nhân tố sinh thái hữu sinh. Cho ví dụ
Trả lời:
* Phân biệt nhóm nhân tố sinh thái vô sinh và nhóm nhân tố sinh thái hữu sinh:
|
Nhóm nhân tố sinh thái vô sinh |
Nhóm nhân tố sinh thái hữu sinh |
|
- Là những nhân tố vật lí, hóa học của môi trường; các nhân tố này tác động đến đặc điểm hình thái, chức năng sinh lí và tập tính của sinh vật. |
- Là các nhân tố sống tác động đến sinh vật; các nhân tố này tạo nên mối quan hệ giữa các sinh vật trong môi trường (quan hệ hỗ trợ, cạnh tranh hoặc đối địch). |
|
- Ví dụ: Ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, không khí,… là các nhân tố vô sinh tác động đến cây xanh. |
- Ví dụ: Cùng sống trên một cánh đồng lúa, cỏ dại cạnh tranh chất dinh dưỡng với lúa nên khi cỏ dại phát triển thì năng suất lúa giảm. |
Câu hỏi 4: Quan sát hình 38.3, cho biết:
a) Gấu có đặc điểm gì thích nghi với nhiệt độ giá lạnh ở vùng Bắc cực?
b) Xương rồng có đặc điểm gì thích nghi với điều kiện khô hạn ở sa mạc?
Trả lời:
a) Đặc điểm của gấu thích nghi với nhiệt độ giá lạnh ở vùng Bắc cực:
– Có bộ lông và lớp mỡ dày giúp giữ ấm, cung cấp một lớp bảo vệ khỏi gió lạnh và tuyết rơi.
– Không có lông mi: Việc thiếu lông mi giúp giữ cho mắt của chúng luôn rõ ràng dưới thời tiết khắc nghiệt.
– Bộ lông màu trắng giúp chúng ngụy trang, hòa mình vào môi trường tuyết phủ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc săn mồi và tránh sự chú ý của kẻ săn mồi khác.
– Tập tính ngủ đông và hoạt động trong mùa hạ vào ban ngày.
b) Đặc điểm của xương rồng thích nghi với điều kiện khô hạn ở sa mạc:
– Lá biến đổi thành gai để hạn chế thoát hơi nước.
– Thân mọng nước giúp dự trữ nước.
– Thân thường xẻ rãnh dọc từ đỉnh thân tới gốc để tạo thành dòng chảy hướng dòng nước mưa hoặc sương xuống gốc.
– Rễ nông và lan rộng để lấy được nhiều nước mưa hoặc sương.
III. Giới hạn sinh thái
Câu hỏi 5: Quan sát hình 38.4 và cho biết cá rô phi có thể:
a) Tồn tại được trong khoảng nhiệt độ nào?
b) Sinh trưởng, phát triển thuận lợi ở khoảng nhiệt độ nào?
c) Sinh trưởng, phát triển tốt nhất ở nhiệt độ nào?
Trả lời:
* Cá rô phi có thể:
a) Tồn tại được trong khoảng nhiệt độ từ 5,6 oC – 42 oC.
b) Sinh trưởng, phát triển thuận lợi ở khoảng nhiệt độ từ 20 oC – 35 oC.
c) Sinh trưởng, phát triển tốt nhất ở nhiệt độ là 30 oC.
Vận dụng 1: Cho biết ưu điểm của trồng cây trong nhà lưới hoặc nhà kính
Trả lời:
* Ưu điểm của trồng cây trong nhà lưới hoặc nhà kính là:
– Tiết kiệm năng lượng
– Khả năng lấy sáng tốt và dễ thay đổi để hợp với từng cây trồng.
– Giúp tạo ra môi trường sống tốt hơn cho cây trồng, giúp bảo vệ và tăng khả năng phát triển của cây trồng.
– Hạn chế được sự tác động xấu của các nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh từ môi trường tự nhiên đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng: tránh những tác động xấu bởi các yếu tố thời tiết cực đoan như mưa to, gió lớn, nắng to; bảo vệ cây trồng tránh tác động của côn trùng, động vật phá hoại.
– Có thể canh tác trái vụ giúp tăng giá trị sản phẩm thu hoạch.
– Chủ động điều chỉnh các nhân tố sinh thái vô sinh như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm,… để giúp cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt, cho năng suất cao.
– Thời gian sử dụng lâu dài trong nhiều năm.
Vận dụng 2: Giải thích vì sao trong sản xuất nông nghiệp, cây trồng được gieo trồng đúng thời vụ thường đạt năng suất cao.
Trả lời:
– Trong sản xuất nông nghiệp, việc gieo trồng cây trồng đúng thời vụ mang lại nhiều lợi ích và đồng thời đảm bảo năng suất cao. Cây trồng sẽ trải qua điều kiện thời tiết lý tưởng, bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, và ánh sáng mặt trời… phù hợp, giúp cây trồng sinh trưởng, hấp thụ chất dinh dưỡng và phát triển tốt, có sức sống cao, chống chịu tốt với các điều kiện của môi trường. Nhờ đó, cây trồng sẽ phát triển mạnh mẽ, cho năng suất cao.