Mở đầu
Câu hỏi: Quan sát hình 41.1, nêu tên một số loài sinh vật có trong quần xã và mối quan hệ giữa quần xã sinh vật với môi trường sống
Trả lời:
- Một số loài sinh vật có trong quần xã ở hình 41.1: voi, tê giác, hươu cao cổ, cây bụi, …
- Mối quan hệ giữa quần xã sinh vật với môi trường sống: Các sinh vật trong quần xã tác động qua lại với các nhân tố vô sinh của môi trường và tác động qua lại với các sinh vật khác tạo thành một hệ thống sinh học hoàn chỉnh và tương đối ổn định.
I. Hệ sinh thái
Câu hỏi 1: Quan sát hình 41.2, nêu các thành phần cấu trúc cơ bản của hệ sinh thái và mối quan hệ giữa các thành phần này.
Trả lời:
- Các thành phần cấu trúc cơ bản của hệ sinh thái:
+ Môi trường sống (thành phần vô sinh): ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, đất, nước, xác sinh vật,…
+ Quần xã sinh vật (thành phần hữu sinh): sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ, sinh vật phân giải.
- Mối quan hệ giữa các thành phần cấu trúc cơ bản của hệ sinh thái: Các thành phần vô sinh và hữu sinh của hệ sinh thái tác động qua lại lẫn nhau, đồng thời, các sinh vật trong thành phần hữu sinh của hệ sinh thái cũng luôn tương tác với nhau tạo thành một hệ thống sinh học hoàn chỉnh và tương đối ổn định.
Câu hỏi 2: Lấy ví dụ cho mỗi kiểu hệ sinh thái và cho biết thành phần của hệ sinh thái đó theo gợi ý sau.
Trả lời:
|
Tên của hệ sinh thái |
Thành phần vô sinh |
Thành phần hữu sinh |
|
Hệ sinh thái đồng ruộng |
Ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, đất, nước, xác sinh vật,… |
Lúa, cỏ, ốc bươu vàng, sâu ăn lá,… |
|
Hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa |
Ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, đất, nước, xác sinh vật,… |
Cỏ, cây tràm, sâu,... |
II. Chuỗi thức ăn và lưới thức ăn
1. Chuỗi thức ăn
Câu hỏi 3: Vẽ chuỗi thức ăn có các loài sinh vật sau: diều hâu, cỏ, châu chấu, ếch, rắn.
Trả lời:
- Chuỗi thức ăn được tạo nên từ các loài sinh vật trên là: Cỏ → Châu chấu → Ếch → Rắn → Diều hâu
2. Lưới thức ăn
Câu hỏi 4: Liệt kê một số chuỗi thức ăn có trong hình 41.1. Các chuỗi thức ăn đó có những mắt xích nào chung?
Trả lời:
* Một số chuỗi thức ăn:
+) Cây xanh → chuột → rắn
+) Cây xanh → thỏ → linh miêu → sư tử
Luyện tập: Lấy ví dụ về lưới thức ăn trong tự nhiên
Trả lời:
3. Tháp sinh thái
Câu hỏi 5: Nêu những ý nghĩa của tháp sinh thái.
Trả lời:
- Ý nghĩa của tháp sinh thái: Tháp sinh thái giúp xem xét mức độ hiệu quả dinh dưỡng của mỗi bậc dinh dưỡng trong hệ sinh thái.
Câu hỏi 6: Hãy xác định tên của ba loại tháp trong hình 41.5 và giải thích
Trả lời:
- Tháp số 1 là tháp số lượng, vì tháp này được xây dựng dựa trên số lượng cá thể sinh vật trên một đơn vị diện tích ở mỗi bậc dinh dưỡng.
- Tháp số 2 là tháp khối lượng, vì tháp này được xây dựng dựa trên khối lượng tổng số của tất cả các sinh vật trên một đơn vị diện tích ở mỗi bậc dinh dưỡng.
- Tháp số 3 là tháp năng lượng, vì tháp này được xây dựng dựa trên số năng lượng được tích lũy trên một đơn vị diện tích trong một đơn vị thời gian ở mỗi bậc dinh dưỡng.
III. Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng trong hệ sinh thái
Câu hỏi 7: Quan sát hình 41.6, mô tả quá trình trao đổi vật chất và chuyển hóa năng lượng trong hệ sinh thái
Trả lời:
Thông qua chu trình vật chất và dòng năng lượng, quá trình trao đổi vật chất và chuyển hóa năng lượng trong hệ sinh thái xảy ra giữa các sinh vật trong quần xã và giữa quần xã với môi trường. Cụ thể:
– Trong hệ sinh thái, qua các mắt xích của chuỗi và lưới thức ăn (sinh vật sản xuất → sinh vật tiêu thụ → sinh vật phân giải). Các chất vô cơ từ môi trường ngoài truyền vào cơ thể sinh vật, rồi trả lại môi trường.
– Phần lớn, nguồn năng lượng trong hệ sinh thái được lấy từ năng lượng ánh sáng mặt trời. Đầu tiên, năng lượng từ ánh sáng mặt trời được truyền vào quần xã ở mắt xích là sinh vật sản xuất, sau đó truyền qua các bậc dinh dưỡng theo một chiều và giảm dần do sinh vật sử dụng và trả lại môi trường dưới dạng nhiệt.
IV. Tầm quan trọng của việc bảo vệ của một số hệ sinh thái điển hình của Việt Nam
Câu hỏi 8: Quan sát hình 41.7, vận dụng những hiểu biết của bản thân, hãy nêu đặc điểm, ý nghĩa của mỗi hệ sinh thái.
Trả lời:
* Đặc điểm, ý nghĩa của mỗi hệ sinh thái:
- Hệ sinh thái rừng Cúc Phương:
+ Đặc điểm: Là hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa, xanh quanh năm, có quần thể động, thực vật vô cùng phong phú và đa dạng. Thảm thực vật Cúc Phương với ưu thế là rừng trên núi đá vôi, có thể hình thành nên nhiều tầng tán, nhưng do địa hình dốc nên tầng tán thường không liên tục. Là nơi sinh sống của nhiều loài thú, chim, bò sát, lưỡng cư và hàng ngàn loài côn trùng, trong đó có nhiều loài nằm trong sách đỏ Việt Nam.
+ Ý nghĩa: Hệ sinh thái rừng Cúc Phương là nơi dự trữ nguồn gene phong phú, bảo vệ các loài sinh vật, điều hòa khí hậu, bảo vệ đa dạng sinh học; đồng thời, cũng là nơi tham quan du lịch tạo sự phát triển kinh tế bền vững.
- Hệ sinh thái biển Nha Trang:
+ Đặc điểm: Là nơi có độ đa dạng sinh học cao, là nơi cư trú của nhiều loài san hô, cá cảnh biển và các loài hải sản. Các loài thực vật, tảo, rong biển cũng góp phần tạo nên đa dạng sinh học.
+ Ý nghĩa: Hệ sinh thái biển Nha trang là nơi dự trữ nguồn gen phong phú, có vai trò quan trọng đối với tự nhiên và con người: tham gia điều hòa khí hậu, là nơi sống của nhiều loài sinh vật, cung cấp nhiều sản phẩm có giá trị cho con người; đồng thời, cũng là nơi tham quan du lịch tạo sự phát triển kinh tế bền vững.
- Hệ sinh thái nông nghiệp vùng đồng bằng sông Cửu Long:
+ Đặc điểm: Là nơi canh tác đa dạng nhưng chủ yếu dựa trên nền lúa, đây là hệ sinh thái được duy trì dưới tác động thường xuyên của con người.
+ Ý nghĩa: Hệ sinh thái nông nghiệp vùng đồng bằng sông Cửu Long có vai trò rất quan trọng trong sản xuất nông nghiệp tạo ra lương thực, thực phẩm và cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp tạo đà cho sự phát triển kinh tế; ngoài ra, hệ sinh thái này cũng có vai trò quan trọng trong bảo vệ đa dạng sinh học,…
Vận dụng: Việc khuyến khích sử dụng các loại phân bón hữu cơ thay cho các loại phân bón hóa học có ý nghĩa gì đối với bảo vệ hệ sinh thái nông nghiệp?
Trả lời:
* Việc khuyến khích sử dụng các loại phân bón hữu cơ thay cho các loại phân bón hóa học có ý nghĩa:
– Cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cho cây trồng một cách an toàn, ít gây ngộ độc, sốc phân cho cây trồng.
– Giảm ô nhiễm nước.
– Giúp cải tạo đất bạc màu, đất nghèo dinh dưỡng mà không làm mất cân bằng pH của đất; làm tăng độ tơi xốp, thoáng khí cho đất.
– Tạo điều kiện cho hệ vi sinh vật đất phát triển, tăng sự đa dạng sinh học.
– Giúp hệ sinh thái nông nghiệp phát triển bền vững.
– Giảm phát thải khí nhà kính.
Thực hành: Chọn một hệ sinh thái gần nơi em sống, tìm hiểu và viết báo cáo thu hoạch theo gợi ý sau:
+ Xác định tên hệ sinh thái.
+ Xác định các loài sinh vật có trong quần xã và nhận xét về sự đa dạng của quần xã trong hệ sinh thái này.
* Gợi ý:
HỆ SINH THÁI RỪNG NGUYÊN SINH
I. Quần xã sinh vật
1. Cây Cỏ
– Tìm hiểu về các loài cây cỏ phổ biến, bao gồm cây cao, cây thấp. Xác định loài cây quan trọng đối với hệ sinh thái và môi trường.
2. Cây Lớp Cao:
– Liệt kê và mô tả một số loài cây lớp cao như cây lớn, cây rụng lá, cây có hoa, và cây thuộc nhóm đặc hữu của khu vực.
3. Động Vật:
– Phân loại động vật như động vật có vú, chim, côn trùng, và loài động vật đặc hữu của rừng nguyên sinh. Nhận xét về sự đa dạng của loài và vai trò của chúng trong hệ sinh thái.
II. Nhận xét về sự đa dạng của quần xã
1. Đa dạng Sinh Học:
– Báo cáo về sự phong phú của các loài cây và động vật trong hệ sinh thái.
2. Mối Liên Kết Sinh Thái:
– Nhận xét về cách các loài tương tác với nhau và những mối liên kết quan trọng trong chuỗi thức ăn và hệ sinh thái nước.
3. Tình Trạng Bảo Tồn:
– Đưa ra đánh giá về tình trạng bảo tồn của hệ sinh thái, bao gồm các thách thức và cơ hội trong việc bảo vệ và phục hồi nó.