Mở đầu (trang 59) GDQP 12 Cánh diều Bài 7: Giả sử em là các bạn trong các tình huống sau, em sẽ xử trí như thế nào để có thể tìm được đường về nhà?
1. Kì nghỉ hè, bạn An theo bố lên tàu đi đánh cá biển. Sau một trận bão, toàn bộ thiết bị định vị và liên lạc trên tàu bị hư hỏng, tàu bị mất phương hướng.
2. Hai bạn Kiên và Bình đi du lịch không may bị lạc ở giữa một khu rừng xa dân cư và có nhiều chướng ngại vật che khuất tầm nhìn. Hai bạn không mang theo bản đồ, la bàn và điện thoại cũng bị mất sóng.
Trả lời:
- Trường hợp 1: An có thể định hướng bằng môi trường tự nhiên dùng hướng mặt trời mọc và lặn để xác định tương đối phương hướng. Ai cũng biết mặt trời mọc ở hướng Đông và lặn ở hướng Tây. Vì thế khi nhìn về phía mặt trời mọc nghĩa là bạn đang nhìn về hướng Đông, còn hướng Bắc sẽ ở bên trái và hướng Nam thì ở bên phải. Ngược lại, khi đối diện với phía mặt trời lặn nghĩa là bạn nhìn về hướng Tây, hướng Bắc sẽ ở bên phải và hướng Nam thì ở bên trái.
- Trường hợp 2: Kiên và Bình có thể quan sát thực vật cũng là 1 phương pháp để xác định tương đối phương hướng, nếu đang ở vùng bán cầu Bắc, bạn có thể sẽ thấy lá cây và các tán cây mặt Nam thường dày, sum suê hơn vì ở đây mặt trời thường nằm ở hướng Nam trên bầu trời và điều này cũng sẽ ngược lại ở vùng bán cầu Nam.
I. Tìm phương hướng
Luyện tập 1 (trang 60) GDQP 12 Cánh diều Bài 7: Xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời và đồng hồ; dựa vào Mặt Trời và gậy:
- Cá nhân tự thực hiện.
- Thực hiện theo nhóm: Một học sinh thực hiện; các học sinh còn lại quan sát, nhận xét, góp ý, sau đó đổi vai cho nhau.
Gợi ý:
a) Dựa vào Mặt Trời và đồng hồ
- Chuẩn bị: Đồng hồ có mặt số chia thành 12 giờ, que nhỏ dài khoảng 20 cm, keo gắn đồ vật, miếng xốp.
+ Bước 1: Đặt miếng xốp trên mặt đất hoặc trên bàn. Dùng keo gắn que nhỏ vuông góc với mặt phẳng của miếng xốp. Mặt Trời chiếu vào que sẽ tạo ra một cái bóng.
+ Bước 2: Đặt đồng hồ sao cho bóng của que trùng lên kim chỉ giờ. Đường phân giác của góc hợp bởi kim chỉ giờ và số 12 sẽ chỉ hướng năm. Chọn một vật chuẩn trên thực địa để đánh dấu hướng nam.
+ Bước 3: Xác định, chọn các vật chuẩn trên thực địa để đánh dấu các hướng còn lại.
b) Dựa vào Mặt Trời và gậy
+ Bước 1: Cắm một cây gậy thẳng, vuông góc xuống mặt đất, đỉnh bóng ban đầu của gậy là T.
+ Bước 2: Sau 15 phút sau, đỉnh bóng của cây gậy lúc này là Đ. Khi đó đầu T của đoạn thẳng TĐ chỉ hướng tây và đầu Đ chỉ hướng đông.
+ Bước 3: Đánh dấu các hướng tây, đông trên thực địa bằng vật chuẩn, tìm và đánh dấu các hướng còn lại.
Luyện tập 2 (trang 62) GDQP 12 Cánh diều Bài 7: Xác định phương hướng dựa vào Mặt Trăng và sao Bắc Cực.
Gợi ý:
Tìm phương hướng dựa vào mặt trăng
- Điều kiện thực hiện: Ban đêm, trời có trăng non (những ngày đầu tháng Âm lịch) hoặc trăng khuyết (những ngày cuối tháng Âm lịch).
- Bước 1: Kẻ đường thẳng tưởng tượng chia Mặt Trăng thành hai nửa đối xứng, đường thẳng này qua phần tối, phần sáng và cắt đường chân trời. Đối với những ngày trăng non, hướng đường thẳng đi từ tâm Mặt Trăng qua phần sáng là hướng tây; đối với những ngày trăng khuyết, hướng đường thẳng đi từ tâm Mặt Trăng qua phần sáng là hướng đông. Chọn một vật chuẩn trên thực địa để đánh dấu hướng tây (đối với trăng non) hoặc hướng đông (đối với trăng khuyết).
- Bước 2: Xác định, chọn vật chuẩn trên thực địa để đánh dấu các hướng còn lại.
Chú ý: Ngày trăng tròn, Mặt Trăng mọc ở hướng đông lúc 18 giờ và lặn ở hướng tây lúc 6 giờ ngày hôm sau.
Tìm phương hướng dựa vào sao Bắc cực
- Điều kiện thực hiện: Ban đêm, trời có sao.
-Bước 1: Xác định chòm sao Đại Hùng Tinh gồm 7 ngôi sao kết thành hình cái xoong
- Bước 2: Kéo dài đoạn thẳng tưởng tượng đi qua hai ngôi sao thuộc phần đầu
cái xoong (gọi là A và B) về phía B một đoạn bằng 5 lần đoạn thẳng AB ta có vị trí sao Bắc Cực
- Bước 3: Kẻ đường thẳng tưởng tượng đi từ vị trí của sao Bắc Cực hướng vuông góc với đường chân trời thì đó là hướng bắc. Chọn một vật chuẩn trên thực địa để đánh dấu hướng bắc.
- Bước 4: Xác định, chọn vật chuẩn trên thực địa để đánh dấu các hướng còn lại.
Chú ý: Có thể xác định sao Bắc Cực bằng cách dựa vào chòm sao Tiểu Hùng Tinh. Chòm sao này gồm 7 ngôi sao, trong đó sao Bắc Cực là ngôi sao ở dưới cùng và sáng nhất.
Luyện tập 3 (trang 63) GDQP 12 Cánh diều Bài 7: Xác định phương hướng dựa vào đặc điểm sinh thái thực vật và dựa vào tập tính của một số động vật:
- Cá nhân tự thực hiện.
- Thực hiện theo nhóm: một học sinh thực hiện; các học sinh còn lại quan sát, nhận xét, góp ý, sau đó đổi vai cho nhau.
Gợi ý:
a) Dựa vào đặc điểm sinh thái thực vật:
- Ở các tảng đá độc lập và công trình xây dựng lâu năm, hướng bắc thường có màu sắc sẫm tối hơn và ẩm ướt, nhiều rêu. Hướng nam thường khô ráo và có ít rêu.
- Cây độc lập thường có bên phía bắc với vỏ cây sần sùi, ẩm ướt, nhiều rêu. Bên phía nam có vỏ cây tròn nhẵn, khô ráo, ít rêu.
b) Dựa vào tập tính của một số động vật:
- Ban đêm, các chim ngủ hoặc có nhiều lông chim bay ra ở phía nào của cây thường là hướng nam.
- Mùa hè, bên có phân chim dưới đất nhiều hơn là hướng nam. Một số loài chim bay cao thành từng đàn về hướng nam vào mùa đông và về hướng bắc vào mùa hè.
c) Dựa vào hướng chảy của con sông:
- Ở khu vực phía Bắc, các sông lớn thường chảy theo hướng tây bắc - đông nam ra biển.
- Ở khu vực Đông Trường Sơn, các sông lớn thường chảy theo hướng tây - đông ra biển.
- Ở khu vực phía Nam, các sông thường chảy theo hướng tây bắc - đông nam ra biển.
II. Giữ phương hướng
Câu hỏi 1 (trang 63) GDQP 12 Cánh diều Bài 7: Để giữ phương hướng, cần phải làm gì trước và trong quá trình di chuyển?
Trả lời:
- Trước khi di chuyển
+ Hiểu rõ nhiệm vụ, hướng đường đi đến nơi và hướng của từng chặng (nếu đường đi gồm nhiều chặng); xác định vật chuẩn dễ nhìn thấy (đỉnh núi, cây độc lập, nhà thờ, nhà cao tầng,...) và một số đặc điểm trên đường đi. Chuẩn bị đầy đủ các phương tiện cần mang theo như la bàn, bản đồ, điện thoại thông minh,... giúp cho việc tìm và giữ phương hướng.
- Quá trình di chuyển
+ Dựa vào các vật chuẩn và hướng chuẩn để di chuyển. Phải luôn xem xét nắm phương hướng, địa hình, vật chuẩn, vị trí nơi phát ra tiếng động, ánh sáng,... để bảo đảm di chuyển chính xác theo đường, hướng đi đến nơi cần đến. Có thể dùng la bàn dóng hướng và chọn một điểm chuẩn dễ nhận thấy nhất trên đường đi để làm đích đến; khi đến đích, lại dùng la bàn ngắm một điểm tiếp theo để giữ đúng hướng đi.
+ Khi di chuyển cần ghi nhớ đặc điểm địa hình, địa vật và đánh dấu (nếu cần). – Khi gặp vật cản như ao, hồ, đầm lầy,... cần kết hợp giữa vòng tránh theo đường gấp khúc với ước lượng cự li bằng bước chân để vượt qua vật cản.
Câu hỏi 2 (trang 63) GDQP 12 Cánh diều Bài 7: Khi bị lạc hướng, cần xử trí như thế nào?
Trả lời:
- Không tiếp tục di chuyển, đợi người đi trước có thể quay lại tìm.
- Đối chiếu đặc điểm địa hình, địa vật đã đi qua với đặc điểm trên đường đi được mô tả khi nhận nhiệm vụ để xác định vị trí bắt đầu bị lạc.
- Quay lại vị trí xuất phát rồi xác định lại hướng đi đến nơi cần đến.
- Tại địa điểm bị lạc, xác định lại hướng đi mới đến nơi cần đến.
Trong mọi trường hợp, chỉ tiếp tục di chuyển khi chắc chắn xác định được hướng và đường đi đến nơi cần đến.
Vận dụng
Trò chơi “Tìm hộp quà bí mật”
- Quy tắc: Di chuyển theo đường gấp khúc ABC để tránh chướng ngại vật, trong đó di chuyển từ A đến B theo hướng đông bắc 150m, từ B đến C theo hướng đông nam 150 m (hình 7.8). Người di chuyển không biết trước các vị trí B, C.
Hướng dẫn chơi:
- Chuẩn bị: Chọn khu vực có thể bố trí được các vị trí A, B, C, trong đó: A là vị trí xuất phát, B là vị trí trung gian, C là đích; đoạn thẳng AB vuông góc với BC (vì hướng đông bắc và đông nam vuông góc với nhau). Tại B và C, ở mỗi vị trí kê một số bàn học sinh nối với nhau (dài khoảng 5m) và vuông góc với hướng học sinh di chuyển đến. Tại C, trong ngăn bàn (là đích đến) giấu hộp quà bí mật.
- Bước 1: Xác định hướng đông bắc và đánh dấu bằng vật chuẩn V1; tính số bước chân tương ứng với 150m.
- Bước 2: Di chuyển 150m về hướng vật chuẩn V1 để đến điểm B (chạm vào dãy bàn ở bất kì vị trí nào thì dừng lại để chuyển hướng).
- Bước 3: Xác định hướng đông nam và đánh dấu bằng vật chuẩn V2; tính số bước chân tương ứng với 150 m.
- Bước 4: Di chuyển 150m về hướng vật chuẩn V2 để đến điểm C. Nếu di chuyển từ A đến B và từ B đến C luôn giữ đúng hướng và đảm bảo khoảng cách thì sẽ tìm thấy hộp quà bí mật; nếu không tìm thấy thì đi lại từ A.
Chú ý:
- Tuỳ điều kiện của nhà trường có thể thay đổi các hướng đông bắc, đông nam và tăng (giảm) độ dài các đoạn AB, BC.