I. Văn minh Văn Lang - Âu Lạc
a. Cơ sở hình thành
- Điều kiện tự nhiên: Hình thành trên lưu vực các dòng sông lớn, đất đai màu mỡ, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp và luyện kim.- Cơ sở xã hội: Có nguồn gốc từ văn hoá Phùng Nguyên, phát triển rực rỡ trong thời kì văn hoá Đông Sơn. Sự phát triển của công cụ lao động và sản xuất dẫn đến sự ra đời nhà nước đầu tiên.
b. Một số thành tựu tiêu biểu
- Sự ra đời của nhà nước: Nhà nước Văn Lang (2700 năm trước), kinh đô Phong Châu; tiếp nối là nhà nước Âu Lạc (208 - 179 TCN), kinh đô Cổ Loa.- Hoạt động kinh tế: Phát triển nông nghiệp lúa nước, nghề thủ công như chế tác đá, làm gốm, dệt vải, luyện kim đồng.
- Đời sống vật chất: Nhà sàn phổ biến, phương tiện đi lại là thuyền, bè; trang phục đơn giản với váy, áo yếm, khố.
- Đời sống tinh thần: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thần tự nhiên; nghệ thuật chạm khắc, nhạc cụ phát triển.
II. Văn minh Chăm-pa
a. Cơ sở hình thành
- Điều kiện tự nhiên: Hình thành tại miền Trung Việt Nam và vùng cao nguyên Trường Sơn (thế kỉ II - XV).- Cơ sở xã hội: Xuất phát từ cư dân văn hóa Sa Huỳnh, sống ở duyên hải và lưu vực sông, tổ chức xã hội theo kiểu lãnh địa.
- Ảnh hưởng từ văn minh Ấn Độ: Chữ viết, tôn giáo, tư tưởng, mô hình nhà nước du nhập qua tầng lớp thương nhân.
b. Một số thành tựu tiêu biểu
- Nhà nước: Thành lập năm 192 dưới sự lãnh đạo của Khu Liên, kinh đô Sin-ha-pu-ra (Trà Kiệu). Tổ chức theo chế độ quân chủ, có quan văn và quan võ.- Kinh tế: Trồng lúa, chăn nuôi, thủ công nghiệp (gốm, dệt, luyện kim), thương mại biển phát triển.
- Chữ viết: Dựa trên chữ Phạn Ấn Độ, chữ Chăm cổ là một trong những chữ viết sớm nhất Đông Nam Á.
- Đời sống vật chất: Trang phục giản dị, nhà trệt bằng gạch nung, thực phẩm chủ yếu là cơm, rau, cá.
- Đời sống tinh thần:
+ Tín ngưỡng, tôn giáo: Kết hợp tín ngưỡng bản địa với Phật giáo, Hin-đu giáo, Hồi giáo.
+ Kiến trúc - điêu khắc: Đền tháp đặc sắc như Thánh địa Mỹ Sơn, tháp Bà Pô Na-ga, tháp Cánh Tiên, nghệ thuật điêu khắc tinh xảo trên đài thờ và phù điêu.
III. Văn minh Phù Nam
a. Cơ sở hình thành
- Điều kiện tự nhiên: Hình thành tại khu vực Nam Bộ Việt Nam, vùng hạ lưu sông Mê Công, đồng bằng màu mỡ, hệ thống kênh rạch thuận lợi cho giao thông và kinh tế.- Cơ sở xã hội: Xuất phát từ văn hóa tiền Óc Eo, nơi giao thoa của nhiều tộc người, kết hợp cư dân bản địa và nhóm di cư Nam Đảo, tạo tiền đề hình thành vương quốc.
- Ảnh hưởng văn minh Ấn Độ: Du nhập qua thương mại biển, ảnh hưởng mạnh đến chính trị, tư tưởng, kiến trúc, tôn giáo.
b. Một số thành tựu tiêu biểu
- Sự ra đời của nhà nước: Thành lập vào đầu Công nguyên, tổ chức chặt chẽ với vua có quyền lực tối cao, cai trị bằng vương quyền và thần quyền.- Hoạt động kinh tế: Là trung tâm thương mại quan trọng với cảng Óc Eo, buôn bán với Trung Quốc, Ấn Độ, Ba Tư; nông nghiệp và thủ công nghiệp phát triển.
- Đời sống vật chất: Nhà sàn rộng bằng gỗ, thực phẩm chính là lúa gạo, thịt, hải sản; trang phục đơn giản, phương tiện đi lại chủ yếu là thuyền.
- Đời sống tinh thần:
+ Tín ngưỡng, tôn giáo: Thờ đa thần, duy trì tín ngưỡng phồn thực, tiếp nhận Phật giáo, Hin-đu giáo.
+ Phong tục, tập quán: Nhiều hình thức an táng (thủy táng, hỏa táng, thổ táng, điểu táng), tang lễ đặc biệt với tục cạo đầu, cạo râu, mặc đồ trắng.