1. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau Chiến tranh thế giới thứ hai
- Ở Đông Âu: Từ 1945 - 1949, các nước Đông Âu hoàn thành cách mạng dân chủ nhân dân, tiến hành cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa nền kinh tế và đảm bảo quyền tự do dân chủ. Từ 1949 đến giữa những năm 1970, với sự hỗ trợ từ Liên Xô, các nước này thực hiện công nghiệp hóa, điện khí hóa, phát triển nông nghiệp.
- Ở châu Á: Một số nước như Trung Quốc, Việt Nam, Lào đi theo con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội sau khi giành độc lập. Trung Quốc thành lập nước Cộng hòa Nhân dân (1949), Việt Nam thống nhất đất nước (1976), và Lào chính thức thành lập nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (1975).
- Ở Mỹ Latinh: Cách mạng Cuba (1959) đưa đất nước bước vào thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội bất chấp nhiều khó khăn, đặc biệt là lệnh cấm vận của Mỹ.
2. Nguyên nhân khủng hoảng, sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô
- Khủng hoảng ở Đông Âu: Kinh tế suy giảm từ những năm 1970, dẫn đến tình trạng trì trệ và khủng hoảng xã hội. Cuối thập kỷ 1980, chế độ chủ nghĩa xã hội tại các nước Đông Âu tan rã.
- Tan rã của Liên Xô: Công cuộc cải tổ thất bại đã đẩy Liên Xô vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng, dẫn đến sự sụp đổ vào tháng 12/1991 sau 74 năm tồn tại.
- Nguyên nhân: Đường lối lãnh đạo chủ quan, mô hình kinh tế tập trung bao cấp kéo dài, không kịp ứng dụng các thành tựu khoa học - công nghệ, sai lầm trong cải tổ chính trị và ảnh hưởng từ các lực lượng chống phá.
3. Chủ nghĩa xã hội từ năm 1991 đến nay
- Châu Á: Trung Quốc, Việt Nam, Lào kiên định theo con đường chủ nghĩa xã hội và tiến hành cải cách, mở cửa, đạt nhiều thành tựu kinh tế - xã hội.
- Mỹ Latinh: Cuba vẫn tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội, dù gặp nhiều khó khăn từ chính sách cấm vận.
- Cải cách - mở cửa ở Trung Quốc: Từ năm 1978, Trung Quốc thực hiện cải cách kinh tế và đạt được tăng trưởng vượt bậc, trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Đất nước phát triển mạnh về khoa học - công nghệ, giáo dục và xã hội, nâng cao vị thế trên trường quốc tế.