1. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong thời kì Bắc thuộc
- Hai Bà Trưng (40 - 43): Khởi nghĩa chống nhà Hán, giành thắng lợi ban đầu nhưng thất bại trước quân Mã Viện năm 43.
- Bà Triệu (248): Khởi nghĩa chống nhà Ngô, làm rung chuyển chính quyền đô hộ nhưng bị đàn áp.
- Lý Bí (542 - 602): Đánh bại nhà Lương, lập nhà nước Vạn Xuân, nhưng thất bại trước quân Tùy năm 602.
- Mai Thúc Loan (713 - 722): Lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống nhà Đường, giành quyền kiểm soát một vùng lớn nhưng bị đàn áp.
- Phùng Hưng (khoảng 776): Giành quyền tự chủ tạm thời nhưng bị nhà Đường chiếm lại năm 791.
- Khúc Thừa Dụ (905): Lật đổ chính quyền đô hộ của nhà Đường, thiết lập chính quyền tự chủ.
2. Khởi nghĩa Lam Sơn (1418 - 1427)
- Bối cảnh: Nhà Minh đô hộ nước ta từ năm 1407, thực hiện chính sách cai trị hà khắc.
- Diễn biến:
- Năm 1416, Lê Lợi cùng các hào kiệt tổ chức Hội thề ở Lũng Nhai (Thanh Hóa), quyết tâm đánh đuổi giặc Minh.
- Đầu năm 1418, Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa tại vùng núi rừng Lam Sơn (Thanh Hoá). Cuộc khởi nghĩa trải qua bốn giai đoạn chính và giành thắng lợi vào năm 1427.
+Từ 1418 - 1423: trong những năm đầu của cuộc khởi nghĩa, nghĩa quân gặp nhiều khó khăn, phải 3 lần phải rút lên núi Chí Linh (Thanh Hóa).
+ Từ 1423 - 1424: nghĩa quân tạm thời hòa hoãn với quân Minh để củng cố lực lượng và tìm phương hướng mới.
+ Từ 1424 - 1425: đây là giai đoạn quân Lam Sơn mở rộng hoạt động và giành những thắng lợi đầu tiên. Cuối năm 1424, nghĩa quân giải phóng Nghệ An, sau đó giải phóng vùng rộng lớn từ Thanh Hóa đến Đèo Hải Vân.
+ Từ 1426 - 1428: đây là giai đoạn quân Lam Sơn tiến quân ra Bắc, giành thắng lợi trên quy mô cả nước.
+ Tháng 11/1426, nghĩa quân giành thắng lợi ở Tốt Động - Chúc Động (Chương Mỹ, Hà Nội), quân Minh thất bại nặng nề. Nghĩa quân siết chặt vây hãm thành Đông Quan.
+ Tháng 10/1427, nghĩa quân liên tiếp giành thắng lợi tại Chi Lăng (Lạng Sơn), Cần Trạm, Phố Cát và Xương Giang (Bắc Giang).
+ Ngày 10/12/1427, Lê Lợi và Vương Thông dẫn đầu hai phái đoàn tham gia Hội thề Đông Quan. Chiến tranh chấm dứt.
+ Tháng 1/1428, quân Minh rút hết về nước, đất nước hoàn toàn giải phóng.
- Ý nghĩa: Chấm dứt 20 năm đô hộ của nhà Minh, khôi phục nền độc lập và văn hóa Đại Việt.
3. Phong trào Tây Sơn (1771 - 1789)
- Bối cảnh: Chính quyền chúa Nguyễn suy yếu, đời sống nhân dân khó khăn, nhiều cuộc nổi dậy diễn ra.
- Diễn biến:
+ Mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ dựng cờ khởi nghĩa ở Tây Sơn thượng đạo (An Khê, Gia Lai) chống lại chính quyền họ Nguyễn.
+ Từ năm 1771 - 1789, quân Tây Sơn đã giành được nhiều thắng lợi quan trọng, tiêu biểu như:
+ Tháng 9/1773, nghĩa quân chiếm được phủ thành Quy Nhơn.
+ Giữa năm 1774, nghĩa quân kiểm soát được vùng đất rộng lớn từ Quảng Nam đến Bình Thuận.
+ Năm 1777, quân Tây Sơn lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
+ Năm 1778, Nguyễn Nhạc lên ngôi hoàng đế, đóng đô ở thành Đồ Bàn (Quy Nhơn, Bình Định).
+ Tháng 1/1785, dưới sự chỉ huy của Nguyễn Huệ, quân Tây Sơn đánh tan 5 vạn quân Xiêm sau chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút.
+ Năm 1786, quân Tây Sơn hạ thành Phú Xuân, giải phóng toàn bộ vùng đất Đàng Trong; sau đó tiến quân ra Bắc, lật đổ chúa Trịnh ở Đàng Ngoài, rồi giao lại chính quyền cho vua Lê. Tuy nhiên, sau khi quân Tây Sơn rút về Nam, tình hình Đàng Ngoài lại trở nên rối loạn.
+ Năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc lần thứ hai. Vua Lê Chiêu Thống bỏ trốn, chính quyền phong kiến nhà Lê hoàn toàn sụp đổ.
+ Nhân cơ hội vua Lê Chiêu Thống cầu cứu, cuối năm 1788, nhà Thanh cử Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân tiến vào xâm lược nước ta. Trước vận nước lâm nguy, tháng 12/1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Quang Trung, chỉ huy 5 đạo quân Tây Sơn tiến quân ra Thăng Long.
+ Năm 1789, chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa (Hà Nội) của quân Tây Sơn đã đánh tan 29 vạn quân Thanh xâm lược.
- Ý nghĩa: Thống nhất đất nước, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.