Mở đầu
Mở đầu SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 98): Em hãy liệt kê các quyền, nghĩa vụ cơ bản của bản thân và xác định đâu là quyền con người, đâu là quyền và nghĩa vụ của công dân?Trả lời:
Các quyền, nghĩa vụ cơ bản của bản thân:
* Quyền con người:
- Quyền được sống.
- Quyền tự do ngôn luận.
- Quyền bất khả xâm phạm.
- Quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe.
* Quyền công dân:
- Quyền tự do đi lại, cư trú.
- Quyền và nghĩa vụ học tập.
1. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về chính trị
Câu hỏi mục 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 99): Em hãy đọc các trường hợp sau và trả lời câu hỏiTrường hợp 1. H và M là học sinh ở các tỉnh khác nhau, nhưng đều được hưởng các chính sách ưu đãi của Nhà nước đối với học sinh có hoàn cảnh khó khăn.
Trường hợp 2. Phát hiện gia đình bà A kinh doanh thực phẩm bản không rõ nguồn gốc, anh T đã tố cáo hành vi của gia đình bà A với cơ quan chức năng.
Trường hợp 3. Thực hiện chủ trương của xã, anh Y (đủ 18 tuổi) đã hăng hái tham gia bỏ phiếu bầu cử Hội đồng nhân dân xã mình.
a) Em hãy cho biết, các chủ thể trong mỗi trường hợp trên đã thực hiện những quyền và nghĩa vụ nào của mình?
b) Theo em, các quyền và nghĩa vụ đó thuộc lĩnh vực nào và được quy định trong Hiến pháp hay trong luật?
Trả lời:
a)
- Trường hợp 1: H và M đã thực hiện quyền bình đẳng, không bị phân biệt, đối xử trong đời sống văn hóa, xã hội.
- Trường hợp 2: Anh T thực hiện quyền tố cáo, khiếu nại với cơ quan chức năng việc làm trái pháp luật của gia đình bà A.
- Trường hợp 3: Anh Y thực hiện quyền bầu cử Hội đồng nhân dân.
b) Các quyền và nghĩa vụ đó thuộc lĩnh vực chính trị và được quy định trong Hiến pháp năm 2013.
2. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về dân sự
Câu hỏi mục 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 99): Em hãy đọc các trường hợp, tình huống sau và trả lời câu hỏi:Trường hợp. Anh T và chị H kết hôn với nhau đã được ba năm. Trước đây, do yêu cầu công việc nên mỗi người ở một tỉnh. Sau khi kết hôn được ba tháng, anh T chuyển đến công tác ở tỉnh nơi chị H đang sinh sống và được các cơ quan chức năng tạo điều kiện cho anh hoàn thành các thủ tục cần thiết theo quy định.
Tình huống 1. Do mâu thuẫn cá nhân với nhau, K đã lên mạng xã hội viết bài nói xấu M với những lời lẽ miệt thị, xúc phạm khiến M vô cùng tức giận.
Tình huống 2. Đến nhà N chơi, thấy điện thoại của N để trên bàn và có báo tin nhắn gửi đến, Q liền tự ý mở máy ra xem.
a) Ở trường hợp bên, anh T đã thực hiện quyền nào của mình?
b) Ở tình huống 1 và 2, K và Q đã xâm phạm đến quyền nào của của M và N?
c) Theo em, quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân trong các tình huống trên được quy định ở đâu?
Trả lời:
a) Ở trường hợp bên, anh T đã thực hiện quyền: tự do đi lại và cư trú.
b) Ở tình huống 1 và 2:
- K đã xâm phạm đến “Quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình” của của M.
- Q đã xâm phạm đến “Quyền bí mật thư tín, điện thọai, điện tín” của của N.
Yêu cầu c) Quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân trong các tình huống trên được quy định trong Hiến pháp năm 2013.
3. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về kinh tế, văn hóa, xã hội
Câu hỏi mục 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 100): Em hãy đọc các trường hợp, tình huống sau và trả lời câu hỏiTình huống. H băn khoăn, nếu mình kinh doanh bánh ngọt tự làm theo đúng quy định về an toàn thực phẩm thì pháp luật có cấm không? Thu nhập của H từ việc bán bánh ngọt có được pháp luật bảo vệ không?
Trường hợp 1. Trong quá trình tham gia chống dịch, bạn B đã bị nhiễm COVID-19. B được các bác sĩ chữa trị và chăm sóc kịp thời nên đã nhanh chóng khỏi bệnh và tiếp tục hoạt động tình nguyện.
Trường lợp 2. Do mâu thuẫn trong quan hệ vợ chồng không giải quyết được, chị D đã quyết định li hôn với anh Q theo đúng quy định của pháp luật.
a) Em hãy cùng các bạn thảo luận và giải quyết thắc mắc của H.
b) Theo em, trong các trường hợp trên, bạn B đã được hưởng quyền gì và chị D đã thực hiện quyền nào của mình?
c) Các quyền của H, bạn B và chị D được quy định ở đâu và thuộc lĩnh vực nào trong đời sống?
Trả lời:
a) H có thể kinh doanh doanh bánh ngọt theo đúng quy định về an toàn thực phẩm và được pháp luật bảo vệ bởi kinh doanh bánh ngọt không phải là ngành nghề mà pháp luật cấm.
b) Trong các trường hợp trên:
- Bạn B đã được hưởng Quyền bảo vệ và chăm sóc sức khỏe.
- Chị D đã thực hiện Quyền kết hôn và li hôn.
c) Các quyền của H, bạn B và chị D được quy định ở Hiến pháp 2013 và thuộc lĩnh vực dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội trong đời sống.
4. Thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
Câu hỏi mục 4 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 101): Em hãy đọc câu chuyện sau và trả lời câu hỏiKhi nhận được tin mình có tên trong danh sách trúng tuyên nghĩa vụ đợt này, T rất vui mừng, thông báo ngay với bố mẹ và bạn bè. Ủng hộ con, bố T nói: “Con trai bố đã lớn rồi, theo bố, con nên tìm hiểu thật kĩ quyền và nghĩa vụ của mình khi tham gia nghĩa vụ quân sự”. Chỉ có mẹ, vì lo lắng và muốn con học tiếp đại học nên có vẻ không vui mừng khi nhận được thông báo của T. Thậm chí, bả còn muốn đến Uỷ ban nhân dân xã để xin tạm hoãn nghĩa vụ quân sự đợt này cho T. T nói với mẹ: “Mẹ yên tâm, con học cả đời mà và con rất muốn thực hiện nghĩa vụ công dân của mình đối với đất nước. Hơn nữa, tham gia nghĩa vụ quân sự, con còn được rèn luyện, trải nghiệm và trưởng thành hơn”. Thấy T quyết tâm nên mẹ đã nói: “Con cố gắng nhé, mẹ rất tin tưởng ở con”.
a) Em hãy nhận xét suy nghĩ và hành động của T.
b) Theo em, mỗi người cần phải làm gì để thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân?
Trả lời:
a) T là người có trách nhiệm với bản thân và Tổ quốc, rất hào hứng, vui mừng khi biết mình có tên trong danh sách trúng tuyển nghĩa vụ quân sự và thuyết phục mẹ tin tưởng mình tham gia nghĩa vụ.
b) Để thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, mỗi người cần:
- Tích cực tìm hiểu Hiến pháp đề có hiểu biết đầy đủ về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
- Thực hiện tốt các quyền và nghĩa cụ cơ bản của công dân.
- Cùng với việc tôn trọng quyên của mình, công dân cân tôn trọng các quyền đó của người khác, tuyên truyền, đấu tranh với những hành vi vi phạm Hiền pháp về quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân.
Luyện tập
Bài tập 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 102): Em hãy cho biết việc làm nào dưới đây là thể hiện công dân tự giác thực hiện quyền và nghĩa vụ cơ bản về kinh tế, văn hoá, xã hội? Vì sao?A. Bạn P nộp hồ sơ và được trúng tuyển vào công ty A làm việc.
B. Ông V được pháp luật bảo hộ khi bị người khác xâm phạm về tính mạng, sức khoẻ.
C. Bạn M tích cực học tập khi được Nhà nước hỗ trợ và cộng điểm vào đại học, vì là học sinh vùng cao.
D. Chị Q tham gia đóng góp ý kiến cho việc sửa đổi Hiến pháp năm 2013.
E. Anh D viết đơn tố cáo ông H cán bộ xã về hành vị chiếm đoạt tài sản của Nhà nước.
G. Anh N nộp thuế thu nhập doanh nghiệp sau khi được cơ quan thuế nhắc nhỡ.
Lời giải:
Việc làm thể hiện công dân tự giác thực hiện quyền và nghĩa vụ cơ bản về kinh tế, văn hoá, xã hội:
A. Bạn P nộp hồ sơ và được trúng tuyển vào công ty A làm việc.
=> Quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc.
C. Bạn M tích cực học tập khi được Nhà nước hỗ trợ và cộng điểm vào đại học, vì là học sinh vùng cao.
=> Quyền và nghĩa vụ học tập.
G. Anh N nộp thuế thu nhập doanh nghiệp sau khi được cơ quan thuế nhắc nhỡ.
=> Nghĩa vụ nộp thuế theo quy định của pháp luật.
Bài tập 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 102): Em hãy cho biết hành vi nào sau đây vi phạm quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về dân sự? Vì sao?
A. Anh A vào nhà của bà H mà không được sự đồng ý.
B. Anh Ð và chị N đi đăng kí kết hôn tại Uỷ ban nhân dân xã trước khi làm đám cưới.
C. Ông Q chủ tịch xã đã tôn trọng ý kiến phát biểu của mọi người trong cuộc hợp dân.
D. Bạn T đã trả lại bức thư mình nhặt được cho bạn K.
E. Công ty X tự ý chấm dứt hợp đồng lao động với chị D khi chị đang nghỉ chế độ thai sản.
Lời giải:
Chọn A: Anh A xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở.
Bài tập 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 102): Em hãy kể tên các quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân mà em đang thực hiện ở gia đình, nhà trường và ngoài xã hội và nêu cách khắc phục với những quyền và nghĩa vụ mà em thực hiện chưa đúng theo gợi ý sau:
Lời giải:
Bài tập 4 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 103): Em sẽ ứng xử như thế nào trong các trường hợp sau đây để bảo vệ quyền của bản thân phù hợp với pháp luật:
a. Bạn T đe doạ chặn đường đánh em.
b. Bố mẹ xem nhật kí mà không có sự đồng ý của em.
c. Ông C ngăn cản em tố cáo hành vi đổ rác ra sông.
Trả lời:
a. Bạn T đe doạ chặn đường đánh em.
* Cách giải quyết: Em sẽ la lên để mọi người giúp đỡ, sau đó về báo với người lớn để giải quyết. Bạn T đã xâm phạm “Quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về tính mạng, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm” của em.
b. Bố mẹ xem nhật kí mà không có sự đồng ý của em.
* Cách giải quyết: Em sẽ nói với bố mẹ rằng đây là sự riêng tư của con, bố mẹ không nên làm thế. Đó là vi phạm “Quyên bất khả xâm phạm vẻ đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín” của con.
c. Ông C ngăn cản em tố cáo hành vi đổ rác ra sông.
* Cách giải quyết: Em sẽ báo với cơ quan chức năng để giải quyết. Đó là vi phạm “Quyền và nghĩa vụ bảo vệ môi trường”.
Bài tập 5 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 103): Trên cơ sở quy định của pháp luật, anh A (24 tuổi) đã mở một cửa hàng kinh doanh đồ dùng học tập. Anh A thuê người làm để tiếp tục đi học thêm văn bằng hai về ngành Công tác xã hội. Anh mong muốn sau khi tốt nghiệp sẽ mở một văn phòng tư vấn trợ giúp những người có hoàn cảnh khó khăn trong xã hội.
Theo em, anh A đã thực hiện những quyền và nghĩa vụ công dân nào của mình? Những quyền và nghĩa vụ đó có được pháp luật bảo vệ không?
Lời giải:
- Anh A thực hiện quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm; quyền và nghĩa vụ học tập.
- Những quyền và nghĩa vụ đó được pháp luật bảo vệ.
Bài tập 6 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 103): Trước tình hình đại dịch COVID-19, anh V đã tiến hành đăng kí kinh doanh khẩu trang. Tuy nhiên, để thu được nhiêu lợi nhuận, anh V đã nhập khẩu trang không rõ nguồn gốc và bán với giá cao cho nhân dân trong khu dân cư.
a) Em hãy nhận xét hành vi của anh V.
b) Theo em, hành vi của anh V đã xâm phạm tới quyền nào của con người theo quy định của Hiến pháp?
Lời giải:
a) Hành vi của anh V là vi phạm pháp luật.
b) Hành vi của anh V đã xâm phạm tới quyền:
- Quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm. => Kinh doanh không hợp pháp.
- Quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe của người khác. => Ảnh hưởng đến sức khỏe của những người sử dụng khẩu trang dỏm.
Bài tập 7 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Cánh diều Bài 16 (trang 103): Trước khi qua đời, ông Y có để lại một bản di chúc chi tài sản cho các con, P là con út trong gia đình và đang là học sinh trung học phổ thông, P băn khoăn, không biết mình có được thừa kế tài sản không?
Em hãy thảo luận với các bạn để giải quyết các tình huống trên.
Lời giải:
- P vẫn đang là học sinh trung học phổ thông, chưa đủ 18 tuổi nên vẫn là người chưa thành niên. Khi những người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự, trừ giao dịch dân sự liên quan đến bất động sản như đất đai, nhà cửa, động sản là xe môtô và xe ôtô phải đăng ký và giao dịch dân sự khác theo quy định của luật phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý theo quy định pháp luật.
- Theo quy định của pháp luật khi người có tài sản chết có để lại di chúc thì những người con chưa thành niên của người chết vẫn được hưởng di sản không phụ thuộc vào nội dung của di chúc. Pháp luật không phân biệt là người đã thành niên hay chưa thành niên đều được hưởng di sản thừa kế như nhau đều bình đẳng trước pháp luật. Vậy nên P vẫn được hưởng quyền thừa kế theo đúng quy định của pháp luật.
Vận dụng
Vận dụng 1: Em hãy cùng các bạn tổ chức một buổi toạ đàm về chủ đề “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” theo các gợi ý sau:- Lập kế hoạch (xác định thời gian, địa điểm tổ chức, trang trí, chương trình, nội dung chương trình,...).
- Xây dựng nội dung toạ đàm (xây dựng bộ câu hỏi, lựa chọn trò chơi, viết bài phát biểu....).
- Tổ chức toạ đàm theo kế hoạch.
* Gợi ý tham khảo:
Toạ đàm “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”
A. Mở đầu:
- Giới thiệu khách mời.
- Lí do thực hiện: để mọi người hiểu rõ hơn về Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
B. Nội dung chính:
- Phổ biến các quyền có trong Hiến pháp 2013.
- Nội dung từng quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
- Vận động học sinh, sinh viên thực hiện đúng các quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo quy định.
- Trò chơi teambuilding.
C. Kết thúc:
- Đặt và trả lời các câu hỏi giải đáp thắc mắc.
- Kết luận buổi tọa đàm.
Vận dụng 2: Vẽ sơ đồ tư duy về quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân theo nội dung của Hiến pháp năm 2013 và chia sẻ với bạn bè, mọi người xung quanh.
Tham khảo:
