1. Bối cảnh lịch sử
Câu hỏi mục 1 SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 11 (trang 72): Trình bày bối cảnh lịch sử cuộc cải cách của Minh Mạng.Trả lời:
* Bối cảnh của cuộc cải cách Minh Mạng:
– Năm 1802, nhà Nguyễn thành lập với lãnh thổ mới rộng lớn, kéo dài từ ải Nam Quan đến mũi Cà Mau. Thời gian đầu, bộ máy chính quyền về cơ bản tiếp tục kế thừa mô hình nhà Lê trung hưng kết hợp với một số biện pháp tạm thời.
– Quyền lực của nhà vua và triều đình bị hạn chế, không kiểm soát chặt chẽ được các trấn. Bộ máy chính quyền thời Gia Long và những năm đầu thời Minh Mạng thiếu sự thống nhất, đồng bộ và tập trung.
+ Triều đình trung ương ở Phú Xuân chỉ trực tiếp kiểm soát 4 dinh và 7 trấn từ Thanh Hoá đến Bình Thuận.
+ Quản lí 11 trấn ở phía bắc là Bắc Thành, quản lí 5 trấn ở phía nam là Gia Định Thành. Đứng đầu Bắc Thành và Gia Định Thành là chức Tổng trấn.
– Tình hình an ninh – xã hội ở các địa phương có nhiều bất ổn.
=> Sau khi lên ngôi, nhằm xây dựng một hệ thống chính quyền quy củ và hiệu quả hơn, vua Minh Mạng đã từng bước tiến hành những chính sách cải cách lớn.
2. Nội dung cải cách
a) Bộ máy chính quyền trung ương
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 11 (trang 74): Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 2, trình bày những cải cách của Minh Mạng đối với bộ máy chính quyền trung ương.
– Quyền lực tập trung vào tay nhà vua, chế độ giám sát được chú trọng và tăng cường: bên cạnh Lục khoa có nhiệm vụ giám sát Lục bộ và các cơ quan ở kinh đô còn có Giám sát ngự sử 16 đạo (phụ trách giám sát các địa phương).
– Hệ thống văn bản hành chính được chuyên môn hoá và quy định chặt chẽ.
– Việc xét xử và giải quyết kiện tụng cũng được quan tâm đặc biệt.
– Từng bước hoàn thiện bộ máy chính quyền trung ương: Hệ thống cơ quan chủ chốt của triều đình gồm: Viện cơ mật, Nội các, Đô sát viện, Lục bộ, Lục khoa, Lục tự, các cơ quan chuyên môn. Bên cạnh đó là các chức quan đại thần.
b) Bộ máy chính quyền địa phương
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 11 (trang 75): Trình bày những cải cách của Minh Mạng đối với bộ máy chính quyền địa phương.Trả lời:
– Từ 1831 đến 1832, Minh Mạng lần lượt xóa bỏ Bắc Thành và Gia Định Thành cùng chức Tổng trấn, đồng thời đổi các dinh – trấn trên cả nước thành 30 tỉnh, đặt dưới sự quản lí trực tiếp của triều đình trung ương.
– Cho ra đời của đơn vị hành chính cấp tỉnh gắn liền với hệ thống cơ quan, chức quan phụ trách cùng cơ chế làm việc mới.
– Bên dưới cấp tỉnh, hệ thống hành chính cấp phủ, huyện – châu, tổng, xã và các cơ quan, chức quan phụ trách cùng cơ chế làm việc cũng được hoàn thiện. Việc bố trí chức quan căn cứ vào quy mô diện tích, dân số, ruộng đất, mức độ công việc và trình độ phát triển ở địa phương.
– Đối với vùng dân tộc thiểu số phía bắc, Minh Mạng giao cho quan lại người Kinh quản lí, bãi bỏ chế độ thổ quan và quyền thế tập của các tù trưởng; thiết lập cấp tổng như ở miền xuôi; đổi các bản, sách, động thành xã.
3. Kết quả, ý nghĩa
Câu hỏi mục 3 SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 11 (trang 76): Trình bày kết quả, ý nghĩa cuộc cải cách của Minh MạngTrả lời:
- Kết quả:
+ Hệ thống hành chính trên cả nước đã được cấu trúc lại một cách thống nhất, chặt chẽ và tập trung, quyền lực của hoàng đế và triều đình được tăng cường cao độ;
+ Hệ thống cơ quan, chức quan các cấp được hoàn thiện và có sự giám sát, ràng buộc chặt chẽ với nhau.
+ Với sự xác lập của nền quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền cao độ mang tính quan liêu, tình hình an ninh - xã hội ở các địa phương từ sau cải cách Minh Mạng cũng có những chuyển biến theo hướng tích cực.
- Ý nghĩa:
+ Thể hiện tài năng, tâm huyết của nhà vua và nỗ lực của triều Nguyễn trong quá trình quản lí đất nước.
+ Có ảnh hưởng lớn đến tình hình chính trị - xã hội, đồng thời đặt nền móng cho thể chế chính trị triều Nguyễn nhiều thập kỉ sau đó.
+ Để lại những di sản quan trọng trong nền hành chính quốc gia thời kì cận - hiện đại, đặc biệt là cấu trúc phân cấp hành chính địa phương tỉnh, huyện, xã.
Luyện tập
Luyện tập 1 SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 11 (trang 76): Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện nội dung chính trong cuộc cải cách của Minh Mạng.Trả lời:
Trả lời:
Vận dụng
Vận dụng SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 11 (trang 76): Nêu một số nội dung cải cách của Minh Mạng có thể kế thừa trong đời sống xã hội hiện nay.Trả lời:
Một số nội dung cải cách của Minh Mạng có thể kế thừa trong đời sống xã hội hiện nay:
- Chú trọng và tăng cường chế độ giám sát từ trung ương xuống địa phương.
- Chuyên môn hóa và quy định chặt chẽ hệ thống văn bản hành chính.
- Quan tâm đặc biệt tới việc xét xử và giải quyết kiện tụng.
- Xây dựng bộ máy chính quyền địa phương theo phân cấp tỉnh, huyện, xã.