1. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến năm 1991
a) Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 24): Đọc thông tin và quan sát Bảng 1, trình bày sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
Trả lời:
- Trước năm 1945, Liên Xô là nước duy nhất trên thế giới đi theo con đường xã hội chủ nghĩa. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa xã hội dần dần mở rộng và phát triển sang các nước Đông Âu.
- Từ năm 1944 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX, chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu phát triển qua 3 giai đoạn:
+ Giai đoạn 1, từ năm 1944 - 1945: Trước những thất bại về quân sự của các nước phát xít và được sự giúp đỡ của Hồng quân Liên Xô, nhân dân các nước Ba Lan, Tiệp Khắc, Hunggari đã đứng lên lật đổ chế độ tư sản - địa chủ; nhân dân Bungari, Rumani, Anbani đã xóa bỏ chế độ quân chủ chuyên chế trong nước, thành lập chính quyền dân chủ nhân dân.
+ Giai đoạn 2, từ năm 1945 - 1949: các nước Đông Âu hoàn thành cuộc cách mạng dân chủ nhân dân thông qua việc tiến hành cải cách ruộng đất, ban hành các quyền tự do dân chủ, cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân... Tháng 10/1949, nước Cộng hòa Dân chủ Đức ra đời và sau đó tham gia vào hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu.
+ Giai đoạn 3, từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX: các nước Đông Âu bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội và đạt được nhiều thành tựu, như: nông nghiệp và công nghiệp phát triển nhanh chóng; trình độ khoa học - kĩ thuật được nâng cao; trở thành các quốc gia công - nông nghiệp…
b) Sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở Châu Á và khu vực Mỹ La-tinh
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 25): Đọc thông tin và quan sát Bảng 2, trình bày sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở châu Á và khu vực Mỹ La-tinh
Trả lời:
* Sự mở rộng chủ nghĩa xã hội ở châu Á:
- Tháng lợi của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ hai đã thúc đấy phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á phát triển mạnh mẽ.
- Năm 1949, nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa được thành lập và lựa chọn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.
- Năm 1954, cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, miền Bắc Việt Nam được giải phóng và tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội. Tháng 4/1975: Cả nước Việt Nam tiến lên xây dựng CNXH.
- Tháng 12/1975: Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào chính thức thành lập và đi lên con đường xây dựng CNXH.
Sự mở rộng chủ nghĩa xã hội ở Mỹ La-tinh:
- Sau tháng lợi của cách mạng Cu-ba năm 1959, nước Cộng hoà Cu-ba được thành lập. Chính phủ cách mạng đã tiến hành những cải cách dân chủ trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội.
- Từ năm 1961, Cu-ba bước vào thời kì xây dựng xã hội chủ nghĩa.
c) Nguyên nhân sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 25): Giải thích nguyên nhân dẫn tới sự sụp đổ của mô hình chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô.Trả lời:
- Nguyên nhân chủ quan:
+ Các nhà lãnh đạo của đảng, nhà nước đã mắc nhiều sai lầm nghiêm trọng trong việc đề ra và thực hiện các đường lối, chính sách cải tổ.
+ Những hạn chế của mô hình kinh tế - xã hội không được nhận thức đầy đủ và sửa chữa tích cực.
+ Thành tựu của cách mạng khoa học - kĩ thuật chưa được khai thác tốt. Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất ngày càng tụt hậu so với các nền kinh tế tư bản chủ nghĩa.
+ Tình trạng quan liêu, vi phạm dân chủ và dân chủ hình thức đã làm suy giảm sự nhiệt tình của quần chúng và động lực phát triển của xã hội. Xu hướng dân tộc chủ nghĩa và li khai xuất hiện. Niềm tin vào đảng, nhà nước của các tầng lớp nhân dân suy giảm.
- Nguyên nhân khách quan: Sự chống phá của các thế lực thù địch (các nước đế quốc, đứng đầu là Mĩ) nhằm làm thay đổi chế độ chính trị - xã hội ở Đông Âu và Liên Xô.
2. Chủ nghĩa xã hội từ năm 1991 đến nay
a) Khái quát về chủ nghĩa xã hội từ năm 1991 đến nay
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 27): Nêu những nét chính về chủ nghĩa xã hội từ năm 1991 đến nay.Trả lời:
- Từ năm 1991, sau sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu và sự tan rã của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết, chủ nghĩa xã hội không còn là một hệ thống thế giới. Tuy vậy, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một số nước vẫn tiếp tục được duy trì và đẩy mạnh như Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Cuba...
+ Ở Trung Quốc, đường lối cải cách mở cửa tiếp tục được triển khai với chủ trương: phát triển kinh tế làm trung tâm, xây dựng nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh mở cửa với mục tiêu hiện đại hoá và xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
+ Ở Việt Nam, qua hơn ba thập kỉ kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, đất nước đã vượt qua khủng hoảng kinh tế - xã hội và tình trạng kém phát triển, trở thành nước đang phát triển có thu nhập trung bình. Công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế tiếp tục được đẩy mạnh, uy tín, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao.
+ Ở Lào, sau hơn 30 năm đổi mới, đất nước vượt qua nhiều khó khăn, thử thách. Kinh tế Lào đạt mức tăng trưởng cao trong nhiều năm. Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng được cải thiện.
+ Ở Cu-ba, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội tiếp tục được duy trì nhưng không có nhiều thành tựu đột phá, mặc dù đã có những dấu hiệu cải cách nhất định về kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó, Cuba đang ở trong tình trạng bị cấm vận từ bên ngoài.
b) Thành tựu của công cuộc cải cách mở cửa ở Trung Quốc
Câu hỏi SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 29): Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình trong mục b, trình bày những thành tựu cơ bản của công cuộc cải cách, mở cửa ở Trung Quốc. Những thành tựu đó có ý nghĩa như thế nào?Trả lời:
* Về kinh tế:
- Duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao liên tục trong nhiều năm. Tổng sản lượng kinh tế Trung Quốc vượt qua Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản. Từ năm 2010, nền kinh tế Trung Quốc vượt qua Nhật Bản và duy trì vị trí thứ hai thế giới (sau Mỹ). Năm 2021, tổng sản phẩm quốc dân (GDP) của Trung Quốc đạt khoảng 17 700 tỉ USD.
- Kinh tế Trung Quốc trở thành một trong những nhân tố quan trọng cho sự tăng trưởng của kinh tế thế giới.
- Dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc đứng hàng đầu thế giới. Thu nhập bình quân đầu người năm 2021 vượt mộc 12 500 USD.
* Về chính trị:
- Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đề ra và xây dựng được hệ thống lí luận về chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
* Về khoa học - công nghệ:
- Trung Quốc là quốc gia thứ ba trên thế giới có tàu đưa con người bay vào vũ trụ.
- Hệ thống tàu cao tốc hết sức phát triển.
- Trung Quốc cũng nâng cao năng lực tự chủ về khoa học công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), năng lượng sinh học, công nghệ sinh học,...
* Về đối ngoại:
+ Trung Quốc đa dạng hoá, đa phương hoá trong các mối quan hệ song phương và đa phương. => Vai trò và vị thế quốc tế ngày càng được nâng cao.
+ Từ năm 1997 đến năm 1999, thu hồi chủ quyền đối với Hồng Kông và Ma Cao.
* Các lĩnh vực khác:
+ Nền giáo dục quốc dân phát triển mạnh trên quy mô lớn và có nhiều tiến bộ, xuất hiện nhiều trường đại học chất lượng cao.
+ Trung Quốc trở thành một cường quốc xuất khẩu vũ khí và trang thiết bị quân sự.
* Về văn hoá - giáo dục:
- Thực hiện cải cách giáo dục toàn diện, nâng cao vị trí của nền giáo dục trong việc cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho công cuộc xây dựng và hiện đại hoá đất nước.
=> Những thành tựu trong công cuộc cải cách mở cửa cho thấy sự đúng đắn của con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội của Trung Quốc.
Luyện tập
Luyện tập SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 29): Hoàn thành sơ đồ theo mẫu sau để thể hiện các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa xã hội.
Trả lời:
Vận dụng
Vận dụng SGK Giải Sử 11 Cánh Diều Bài 4 (trang 29): Thành tựu trong công cuộc cải cách, mở cửa của Trung Quốc từ năm 1978 đến nay đã để lại những bài học kinh nghiệm gì cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam?Trả lời:
Những bài học kinh nghiệm từ thành tựu trong công cuộc cải cách, mở cửa của Trung Quốc (từ năm 1978) đối với công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam:
- Luôn kiên trì và đề cao vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
- Lấy phát triển kinh tế làm trung tâm, phát triển nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa linh hoạt, năng động.
- Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dựa vào nhân dân, vì hạnh phúc của nhân dân.
- Tăng cường đầu tư phát triển khoa học - kĩ thuật, giáo dục, quốc phòng - an ninh.