Mở đầu (trang 14) Sử 12 Cánh diều Bài 3: Tháng 12-1989, trong cuộc gặp với Tổng thống Mỹ G. Bút-sơ tại đảo Man-ta, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô M. Goóc-ba-chốp đã phát biểu: “Chúng tôi đều nhận thấy rằng thế giới đã chấm dứt kỷ nguyên của Chiến tranh lạnh và bước vào một kỉ nguyên mới”. Vậy xu thế phát triển chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh diễn ra như thế nào? Đa cực là gì và xu thế đa cực trong quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh thể hiện ra sao?
Trả lời:
- Xu thế phát triển của thế giới sau Chiến tranh lạnh:
+ Xu thế đa cực (thể hiện rõ từ đầu thế kỉ XXI).
+ Xu thế lấy phát triển kinh tế là trung tâm: kinh tế trở thành nhân tố quyết định sức mạnh tổng hợp của từng quốc gia đồng thời đóng vai trò trung tâm trong quan hệ quốc tế.
+ Xu thế đối thoại, hợp tác trong quan hệ quốc tế: quan hệ giữa các nước được điều chỉnh theo hướng tăng cường đối thoại, giải quyết bất đồng và mâu thuẫn bằng thương lượng hòa bình, đẩy mạnh hợp tác cùng có lợi.
+ Xu thế toàn cầu hoá: thể hiện ở sự phát triển mạnh mẽ của thương mại quốc tế; sự mở rộng của các công ty xuyên quốc gia; sự ra đời của các tổ chức liên kết thương mại, tài chính quốc tế,...
- Đa cực: là khái niệm chỉ trạng thái địa — chính trị toàn cầu với nhiều trung tâm quyền lực chỉ phối. Trong trật tự đa cực, không có một trung tâm quyền lực thống trị, thay vào đó, nhiều quốc gia, khu vực tạo ra thế cân bằng về kinh tế, chính trị, quân sự toàn cầu.
- Xu thế đa cực trong quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh thể hiện:
+ Sau khi các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu SỤp đổ và Liên Xô tan rã, trật tự thế giới hai cực I-an-ta không còn. Mỹ trở thành siêu cường, có sức mạnh vượt trội và ra sức thiết lập thế giới đơn cực.
+ Tuy vậy, đầu thế kỉ XXI, Mỹ bị suy giảm sức mạnh tương đối trong tương
quan so sánh với các cường quốc khác. Trật tự thế giới từng bước chuyển sang đa cực.
+ Trong xu thế đa cực, các trung tâm quyền lực ngày càng vươn lên. khẳng định sức mạnh về kinh tế, quân sự, chính trị đối với thế giới.
+ Trong xu thế đa cực, vai trò của các trung tâm, tổ chức kinh tế, tài chính quốc tế và khu vực ngày càng lớn.
1. Xu thế phát triển chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh
Câu hỏi 1 (trang 15) Sử 12 Cánh diều Bài 3: Nêu xu thế phát triển chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh và lấy ví dụ minh hoạ.
Trả lời:
- Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, thế giới phát triển theo những xu thế chính sau:
+ Xu thế đa cực (thể hiện rõ từ đầu thế kỉ XXI).
+Xu thế lấy phát triển kinh tế là trung tâm: kinh tế trở thành nhân tố quyết định sức mạnh tổng hợp của từng quốc gia, đồng thời đóng vai trò trung tâm trong quan hệ quốc tế.
+ Xu thế đối thoại, hợp tác trong quan hệ quốc tế: quan hệ giữa các nước được điều chỉnh theo hướng tăng cường đối thoại, giải quyết bất đồng và mâu thuẫn bằng thương lượng hoà bình, hợp tác cùng có lợi.
+ Xu thế toàn cầu hoá: thể hiện ở sự phát triển mạnh mẽ của thương mại quốc tế; sự mở rộng của các công ty xuyên quốc gia; sự ra đời của các tổ chức liên kết thương mại, tài chính quốc tế,..
2. Xu thế đa cực trong quan hệ quốc tế
Câu hỏi 2a (trang 15) Sử 12 Cánh diều Bài 3: Trình bày khái niệm đa cực.
Trả lời:
- Trong quan hệ quốc tế, đa cực là khái niệm chỉ trạng thái địa- chính trị toàn cầu với nhiều trung tâm quyền lực chỉ phối. Trong trật tự đa cực, không có một trung tâm quyền lực thống trị, thay vào đó, nhiều quốc gia, khu vực tạo ra thế cân bằng về kinh tế, chính trị, quân sự toàn cầu.
- Khái niệm đa cực được dùng chủ yếu để chỉ trật tự thế giới sau Chiến tranh lạnh.
Câu hỏi 2b (trang 17) Sử 12 Cánh diều Bài 3: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 3,4, nêu xu thế đa cực trong quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh?
Trả lời:
- Sau khi các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu sụp đổ và Liên Xô tan rã, Trật tự thế giới hai cực I-an-ta không còn. Mỹ trở thành siêu cường duy nhất, có sức mạnh vượt trội và ra sức thiết lập thế giới đơn cực.
- Đầu thế kỷ XXI, trật tự thế giới từng bước chuyển sang đa cực, biểu hiện: Mỹ bị suy giảm sức mạnh tương đối trong tương quan so sánh với các cường quốc khác. Các trung tâm quyền lực ngày càng vươn lên, khẳng định sức mạnh về kinh tế quân sự, chính trị đối với thế giới.
- Vai trò của các trung tâm, tổ chức kinh tế, tài chính quốc tế và khu vực ngày càng lớn. Tiêu biểu là nhóm 7 nền kinh tế công nghiệp lớn nhất thế giới (G7), nhóm 20 nền kinh tế lớn thế giới (G20), nhóm các nước có nền kinh tế mới nổi (BRICS), Diễn đàn hợp tác kinh tế Á - Âu (ASEM), Diễn đàn kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC)... Bên cạnh đó, hoạt động của các công ty xuyên quốc gia cũng có ảnh hưởng ngày càng lớn trong các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế thế giới.
- Trong một thế giới đa cực, các quốc gia vừa cạnh tranh vừa hợp tác nhằm vươn lên và khẳng định vị thế của mình. Xu thế đa cực đem lại những thời cơ lớn nhưng cũng tạo ra không ít thách thức cho các nước.
Luyện tập
Câu hỏi Luyện tập (trang 17) Sử 12 Cánh diều Bài 3: Nêu xu thế chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh và sự tác động đối với Việt Nam.
Lời giải:
* Các xu thế chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh:
- Xu thế đa cực.
- Xu thế lấy phát triển kinh tế làm trung tâm.
- Xu thế đối thoại, hợp tác trong quan hệ quốc tế.
* Một số tác động đến Việt Nam:
- Tác động tích cực:
+ Có điều kiện thuận lợi để tăng cường kết nối, thúc đẩy hợp tác và phát triển đất nước, nâng cao vị thế quốc gia.
+ Có cơ hội để đẩy mạnh quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới; tranh thủ được các nguồn lực để phục vụ cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
+ Việt Nam cũng có cơ hội tham gia xử lý các vấn đề nhân đạo trên trường quốc tế; tham gia đấu tranh với các hiện tượng, hoạt động phi văn hóa, phản văn hóa, chống lại nhân loại... Nói cách khác, Việt Nam có cơ hội phát huy “sức mạnh mềm” của đất nước và gia tăng sức cạnh tranh về “sức mạnh mềm” trên trường quốc tế.
+ Tận dụng động lực phát triển từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.
+ Tranh thủ được nguồn vốn đầu tư từ bên ngoài;
+ Có cơ hội để học hỏi về kinh nghiệm và phương pháp quản lí kinh tế, thể chế pháp luật, các mô hình phát triển kinh tế…
- Tác động tiêu cực:
Thách thức “chọn bên” sẽ gia tăng trong bối cảnh các nước lớn (Mĩ, Trung Quốc, Liên bang Nga, Đức,…) tăng cường cạnh tranh ảnh hưởng.
+ Nguy cơ mất độc lập, tự chủ, nhất là trong lĩnh vực kinh tế, văn hóa…
+ Thách thức về bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc ngày càng gia tăng.
+ Việt Nam cũng đối mặt nguy cơ tụt hậu và sự cạnh tranh quyết liệt khi tham gia hội nhập khu vực và quốc tế.
+ Các vấn đề an ninh phi truyền thống đe dọa đến ổn định trật tự xã hội và an ninh quốc gia, ví dụ như: tội phạm xuyên biên giới; biến đổi khí hậu; an ninh lương thực; an ninh năng lượng; an ninh mạng,…
Vận dụng
Câu hỏi Vận dụng (trang 17) Sử 12 Cánh diều Bài 3: Theo em, để trở thành một cực trong thế giới đa cực, các quốc gia cần phải làm gì?
Lời giải:
Để trở thành một cực trong thế giới đa cực, các quốc gia cần thực hiện một số chiến lược và hành động quan trọng. Dưới đây là một số yếu tố quan trọng mà các quốc gia thường xuyên chú ý và phát triển:
- Kinh tế Mạnh Mẽ: Phát triển kinh tế vững mạnh là chìa khóa quan trọng để có ảnh hưởng toàn cầu. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để tạo ra các sản phẩm và công nghệ tiên tiến.
- Quân sự và An Ninh: Xây dựng quân đội mạnh mẽ để bảo vệ lợi ích quốc gia và đảm bảo an ninh. Tham gia vào các liên minh quân sự và hợp tác quốc tế.
- Ngoại Giao khôn khéo: Phát triển đội ngũ ngoại giao với những người tài năng để đại diện cho quốc gia trong các thỏa thuận quốc tế. Hợp tác chặt chẽ với các quốc gia khác để xây dựng mối quan hệ quốc tế mạnh mẽ.
- Công Nghệ và Đổi Mới: Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ để giữ vững và cải thiện địa vị cạnh tranh toàn cầu. Ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao quản lý và hiệu suất.
- Hợp Tác Quốc Tế: Tham gia tích cực trong các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, WTO để định hình quy tắc và chính sách toàn cầu. Hợp tác với các đối tác chiến lược để tăng cường sức mạnh quốc tế.