1. Bối cảnh lịch sử
Vào cuối thế kỷ XIV, Đại Việt rơi vào khủng hoảng trên nhiều phương diện:
- Kinh tế: Nhà nước không chú trọng nông nghiệp, để mặc đê điều, thủy lợi xuống cấp, dẫn đến mất mùa, đói kém. Quý tộc chiếm hữu nhiều ruộng đất khiến nông dân khổ cực.
- Xã hội: Nông dân bị buộc phải bán ruộng đất, gia đình, thậm chí trở thành nô tì, dẫn đến nhiều cuộc khởi nghĩa chống lại giai cấp thống trị.
- Chính trị: Triều Trần ngày càng suy yếu do vua chúa chỉ lo ăn chơi, trong khi bên ngoài Đại Việt bị Chămpa xâm phạm và nhà Minh đe dọa.
2. Nội dung cuộc cải cách
- Trong khoảng 28 năm tham dự vào chính sự dưới triều Trần và 7 năm nắm chính quyền dưới triều Hồ, Hồ Quý Ly đã tiến hành cải cách trên nhiều lĩnh vực: chính trị, quân sự, kinh tế, xã hội, văn hoá - giáo dục.
+ Chính trị: Chia lại các đơn vị hành chính, đổi tên Thăng Long thành Đông Đô, xây dựng Tây Đô, tập trung quyền lực.
+ Quân sự: Củng cố quân đội, thay thế tướng lĩnh kém năng lực, cải tiến binh chế và vũ khí.
+ Kinh tế: Ban hành tiền giấy, đặt phép hạn điền để kiểm soát ruộng đất, cải cách thuế.
+ Xã hội: Hạn chế số lượng nô tì, lập cơ quan y tế Quảng tế để chữa bệnh cho dân.
+ Văn hóa - giáo dục: Đề cao chữ Nôm, cải cách thi cử, hạn chế ảnh hưởng của Phật giáo và đề cao Nho giáo thực dụng.
3. Kết quả và ý nghĩa
- Kết quả: Những cải cách bước đầu giúp tăng cường quốc phòng, xóa bỏ chế độ điền trang, cải thiện đời sống nông dân, mở rộng giáo dục. Tuy nhiên, do thực hiện vội vàng, nhiều chính sách chưa triệt để, gây mất lòng dân.
- Ý nghĩa: Dù thất bại, cuộc cải cách của Hồ Quý Ly thể hiện tinh thần dân tộc và để lại nhiều bài học quan trọng trong việc quản lý đất nước.
- Hạn chế:
+ Tiền giấy dễ bị làm giả, chưa phổ biến.
+ Chính sách hạn điền gây ảnh hưởng đến cả tầng lớp nông dân và quý tộc.
+ Chính sách hạn nô chưa giải phóng hoàn toàn nô tì.
+ Cải cách văn hóa - giáo dục gặp sự phản đối từ lực lượng Phật giáo.