Mở đầu (trang 5) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Vậy ngoài cuộc Cách mạng tư sản Pháp, trong các thế kỉ XVI - XVIII, trên thế giới còn có những cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu nào? Nguyên nhân, kết quả, tính chất, đặc điểm chính và ý nghĩa của cách mạng tư sản là gì?
Trả lời:
- Trong thế kỉ XVI - XVIII, trên thế giới đã diễn ra một số cuộc cách mạng tư sản, tiêu biểu như:
+ Cách mạng Nê-đéc-lan (thế kỉ XVI).
+ Cách mạng tư sản Anh (thế kỉ XVII).
+ Cuộc chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ (thế kỉ XVIII).
+ Cách mạng tư sản Pháp (thế kỉ XVIII).
- Các cuộc cách mạng tư sản bùng nổ do đã xuất hiện những điều kiện tiền đề về kinh tế, chính trị, xã hội và tư tưởng.
- Thắng lợi của các cuộc cách mạng tư sản đã lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế hoặc chế độ thực dân, thiết lập chế độ tư bản. Do điều kiện lịch sử mỗi nước khác nhau nên mức độ thắng lợi, đặc điểm của các cuộc cách mạng tư sản cũng có sự khác nhau.
I. Khái quát về cách mạng tư sản (thế kỉ XVI - XVIII)
Câu hỏi (trang 6) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Đọc thông tin và quan sát hình 1.2, xác định những địa điểm diễn ra các cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu trên thế giới từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII.
Trả lời:
- Những địa điểm diễn ra các cuộc cách mạng tiêu biểu trên thế giới từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII là Anh, Pháp, 13 thuộc địa của Anh ở Bắc Mỹ.
II. Một số cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu
Câu hỏi 1 (trang 7) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Dựa vào thông tin và các hình trong mục 1, trình bày nguyên nhân, kết quả,tính chất, đặc điểm chính và ý nghĩa của Cách mạng tư sản Anh.
Trả lời:
* Nguyên nhân
- Nguyên nhân sâu xa:
+ Đầu thế kỉ XVII, Anh là nước có nền kinh tế phát triển nhất châu Âu.
+ Kinh tế chuyển hướng kinh doanh theo phương thức tư bản chủ nghĩa
+ Nền thống trị của vua Sác-lơ I dựa vào cácđịa chủ lớn và Giáo hội đã cản trở kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Anh phát triển.
- Nguyên nhân trực tiếp:
+ Năm 1640, vua Sác-lơ I triệu tập Quốc hội để tăng thuế, phục vụ cho việc đàn ápcuộc nổi dậy của người Xcốt-len ở miền Bắc
+ Quốc hội Anh gồm đa số đại biểu làquý tộc mới và tư sản đã kịch liệt phản đối.
-> Mâu thuẫn giữa tư sản và quý tộc mớivới chế độ phong kiến ngày càng sâu sắc.
+ Đầu năm 1642, nhà vua chạy lên phía bắcLuân Đôn, tập hợp lực lượng chống lại Quốc hội.
+ Tháng 8-1642, cách mạng bùng nổ.
* Kết quả
- Cách mạng tư sản Anh đã kết thúc thắng lợi
+ Chế độphong kiến chuyên chế bị lật đổ, chế độ quân chủ lậphiến được thiết lập đã hạn chế quyền lực của nhà vua.
* Tính chất: Cách mạng Anh là cuộc cách mạng tư sản khôngtriệt để
* Đặc điểm chính:
- Là cuộc cách mạng diễn ra dưới hình thức mộtcuộc nội chiến, do giai cấp tư sản liên minh với quý tộc mới lãnh đạo.
* Ý nghĩa:
- Thắng lợi của chế độ xã hội mới – chếđộ tư bản chủ nghĩa đối với phong kiến.
- Mở đường cho chủnghĩa tư bản ở Anh phát triển mạnh mẽ
- Cổ vũ nhân dân các nước Âu –Mỹ đứng lên làm cách mạng.
Câu hỏi 2 (trang 9) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Trình bày nguyên nhân, kết quả, tính chất, đặc điểm chính và ý nghĩa của cuộc chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ.
Trả lời:
* Nguyên nhân bùng nổ
- Nguyên nhân sâu xa: Đến giữa thế kỉ XVIII, kinh tế tư bản chủ nghĩa của 13 thuộc địa phát triển mạnh, cạnh tranh gay gắt với nước Anh. Vì vậy, thực dân Anh tìm mọi cách ngăn cản sự phát triển của kinh tế công thương nghiệp ở 13 thuộc địa => sự cai trị hà khắc của thực dân Anh đã làm tăng thêm mâu thuẫn giữa nhân dân 13 thuộc địa với chính quốc. Người dân mong muốn lật đổ ách cai trị của thực dân Anh, đòi tự do phát triển về kinh tế, văn hóa,...
- Nguyên nhân trực tiếp
+ Tháng 12/1773, nhân dân cảng Bô-xtơn tấn công ba tàu chở chè của Anh. Chính phủ Anh lập tức ra lệnh phong tỏa cảng Bô-xtơn và ban hành thêm các đạo luật ngăn cản sự phát triển của kinh tế thuộc địa.
+ Năm 1774, Đại biểu các thuộc địa Bắc Mỹ đã họp, đòi vua Anh xóa bỏ các luật cấm vô lí, nhưng không được vua Anh chấp thuận.
=> Tháng 4/1775, chiến tranh bùng nổ giữa thực dân Anh với 13 thuộc địa ở Bắc Mỹ.
* Kết quả: thắng lợi của cuộc chiến tranh giành độc lập của nhân dân Bắc Mỹ đã:
- Lật đổ ách thống trị của thực dân Anh.
- Đưa đến sự thành lập của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ.
* Tính chất:
- Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ là mang tính chất của một cuộc cách mạng tư sản.
- Tuy nhiên, đây là cuộc cách mạng tư sản không triệt để do: không thủ tiêu được chế độ nô lệ; thành quả cách mạng không đáp ứng quyền lợi của phần đông nhân dân lúc đó.
* Đặc điểm:
- Hình thức: chiến tranh giải phóng dân tộc.
- Lực lượng lãnh đạo: giai cấp tư sản và tầng lớp chủ nô.
* Ý nghĩa:
- Mở đường cho kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ ở Mỹ.
- Có ảnh hưởng lớn đến châu Âu, châu Mỹ và cả thế giới:
+ Thúc đẩy phong trào đấu tranh chống phong kiến ở châu Âu, trước hết là Cách mạng Pháp (1789);
+ Cổ vũ các phong trào đấu tranh giành độc lập ở khu vực Mỹ La-tinh (cuối thế kỉ XVIII - đầu thế kỉ XIX),...
Câu hỏi 3 (trang 12) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Trình bày những nét chính về nguyên nhân, kết quả, tính chất, đặc điểm chính và ý nghĩa của Cách mạng tư sản Pháp.
Trả lời:
* Nguyên nhân bùng nổ: Những mâu thuẫn về kinh tế, chính trị, xã hội trong lòng chế độ phong kiến Pháp.
* Kết quả:
+ Lật đổ chế độ phong kiến, thành lập chế độ công hòa.
+ Đưa giai cấp tư sản lên cầm quyền, xóa bỏ nhiều trở ngại trên con đường phát triển của chủ nghĩa tư bản.
* Tính chất:
- Được coi là cuộc cách mạng dân chủ tư sản điển hình và triệt để nhất:
+ Thiết lập chế độ cộng hòa cùng các quyền tự do, dân chủ;
+ Giải quyết vấn đề ruộng đất cho người nông dân;
+ Xóa bỏ chế độ đẳng cấp và quan hệ sản xuất phong kiến.
* Đặc điểm chính: Diễn ra dưới hình thức cuộc đấu tranh giai cấp quyết liệt do giai cấp tư sản lãnh đạo, lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế bảo vệ Tổ quốc.
* Ý nghĩa:
- Đối với nước Pháp:
+ Lật đổ chế độ phong kiến, mọi tàn dư của chế độ phong kiến bị thủ tiêu.
+ Người nông dân được giải phóng, vấn đề ruộng đất được giải quyết.
+Những cản trở đối với công thương nghiệp bị xóa bỏ tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
- Đối với thế giới:
+Mở ra thời kì thắng lợi và củng cố của chủ nghĩa tư bản ở những nước tiên tiến Âu - Mĩ.
+ Ảnh hưởng đến nhiều nước để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử thế giới, thúc đẩy lực lượng tiến bộ đứng lên chống phong kiến.
Luyện tập & Vận dụng
Luyện tập 1 (trang 12) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Lập bảng tóm tắt các cuộc cách mạng tư sản ở Anh, Mỹ và Pháp (về mục tiêu,nhiệm vụ, lãnh đạo, hình thức, kết quả và tính chất cách mạng).
Trả lời:
Luyện tập 2 (trang 12) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Ngày 4/7 (đối với nước Mỹ) và ngày 14/7 (đối với nước Pháp) có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
- Ngày 4/7 là ngày Quốc khánh của nước Mỹ (vào ngày 14/7/1776, đại biểu các thuộc địa hợp ở Phi-la-đen-phi-a đã thông qua bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố sự ra đời của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ).
- Ngày 14/7/1789, quần chúng nhân dân Pa-ri đã nổi dậy tấn công ngục Ba-xti, mở đầu cho Đại Cách mạng Pháp. Sau này, ngày 14/7 đã được công nhận là ngày Quốc khánh của nước Pháp.
Vận dụng 3 (trang 12) Lịch Sử 8 Cánh Diều Bài 1: Tìm hiểu mối liên hệ giữa bản Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam (1943) với bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ (1776) và bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyên của nước Pháp (1789).
Trả lời:
Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam (1945) đã khẳng định quyền dân tộc và quyền con người luôn gắn bó chặt chẽ với nhau bằng việc luận dẫn những lời bất hủ trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được.Trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của cách mạng Pháp năm 1791 “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”. Hai bản Tuyên ngôn nước Pháp, nước Mỹ đề cập đến quyền con người, quyền dân tộc là quyền thiêng liêng, là một tất yếu của tạo hóa. Nhưng là người dân của một nước thuộc địa, Hồ Chí Minh thấu hiểu sâu sắc rằng quyền thiêng liêng, vốn có ấy không phải tự nhiên mà có được, mà phải đổ máu, hy sinh, phải đấu tranh với quyết tâm “ thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”. Đứng trước những thử thách khắc nghiệt của lịch sử, một dân tộc không biết đấu tranh cho độc lập, tự do thì cũng không xứng đáng được hưởng nền độc lập, tự do. Bản Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập… Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng Minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!”(6). Dân tộc đó còn có quyết tâm sắt đá “đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy!”.Sự ra đời của Tuyên ngôn độc lập thực sự là một mốc son trong lịch sử của dân tộc Việt Nam, cũng như trong cuộc đấu giải phóng của các dân thuộc địa. Nếu hai bản Tuyên ngôn của Pháp và Mỹ đánh dấu mốc quan trọng trong cuộc đấu tranh chống chế độ phong kiến, trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng con người; thì Tuyên ngôn độc lập báo hiệu một thời đại mới, thời đại giải phóng các dân tộc khỏi ách áp bức của chủ nghĩa thực dân trên quy mô toàn thế giới; thời đại của các dân tộc bị áp bức, bóc lột giành lại quyền sống, quyền độc lập, tự do.