I. Nguyên nhân bùng nổ
Câu hỏi (trang 31) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Đọc thông tin và tư liệu, trình bày những nét chính về nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn.
Trả lời:
- Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong ngày càng suy yếu:
+ Tầng lớp quý tộc, quan lại chỉ quan tâm đến các thú vui chơi và hưởng thụ. Trương Phúc Loan thâu tóm hết quyền hành, xưng là Quốc phó, nổi tiếng tham lam, làm nhiều điều bạo ngược và những nhiễu nhân dân.
+ Nhân dân Đàng Trong phải chịu chế độ thuế khóa nặng nề. Thiên tai, mất mùa và nạn đói thường xuyên xảy ra.
- Trong bối cảnh đó, mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ đến vùng Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc An Khê, Gia Lai) lập căn cứ, tập hợp nhân dân dựng cờ khởi nghĩa.
II. Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn
Câu hỏi 1 (trang 31) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Khai thác thông tin và hình 7.2, trình bày những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Dơn trong quá trình lật đổ chúa Nguyễn, chúa Trình và vua Lê.
Trả lời:
- Nhờ có chủ trương đúng đắn và đưa ra khẩu hiệu phù hợp, phong trào Tây Sơn đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi của các tầng lớp nhân dân.
- Lực lượng và thanh thế nghĩa quân ngày càng lớn mạnh, trong những năm 1773 đến 1788, nghĩa quân Tây Sơn đã giành được nhiều chiến công vang dội, tiêu biểu như:
+ Năm 1773 - 1774, quân Tây Sơn chiếm phủ thành Quy Nhơn, từng bước kiểm soát từ Bình Thuận đến Quảng Nam.
+ Năm 1777, quân Tây Sơn lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
+ Năm 1786, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc lật đổ chúa Trịnh, sau đó giao lại chính quyền ở Đàng Ngoài cho vua Lê.
+ Năm 1787, Đàng Ngoài rối loạn, Nguyễn Huệ cử Vũ Văn Nhậm ra Bắc dẹp loạn, để ổn định tình hình.
+ Năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc, chính quyền vua Lê sụp đổ. Vua Lê Chiêu Thống sang cầu viện nhà Thanh.
Câu hỏi 2 (trang 33) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Trình bày những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn trong quá trình đánh bại quân Xiêm và quân Thanh xâm lược.
Trả lời:
* Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn trong quá trình đánh bại quân Xiêm và quân Thanh xâm lược.
a) Đánh bại quân Xiêm xâm lược (1785)
- Sau khi chính quyền chúa Nguyễn bị lật đổ (1777), Nguyễn Ánh đã tập hợp lực lượng, chống lại quân Tây Sơn. Sau nhiều lần bị quân Tây Sơn đánh bại, Nguyễn Ánh sang Xiêm cầu viện.
- Cuối năm 1784, vua Xiêm sai tướng Chiêu Tăng và Chiêu Sương đem 5 vạn quân tiến vào Gia Định, với sự dẫn đường của Nguyễn Ánh
- Nguyễn Nhạc cử Nguyễn Huệ đem binh thuyền vào đánh đuổi quân Xiêm. Nguyễn Huệ đóng đại bản doanh ở Mỹ Tho, chọn khúc sông Tiền (đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút, nay thuộc tỉnh Tiền Giang) làm trận địa quyết chiến.
- Sáng ngày 19-1-1785, Nguyễn Huệ cho quân đánh nghi binh, như quân Xiêm vào trận địa mai phục, sau đó bất ngờ chặn đánh. Quân Xiêm bị tiêu diệt gần hết, chỉ còn vài nghìn quân chạy thoát về nước.
b) Đại phá quân Thanh xâm lược (1789)
- Giữa năm 1788, Lê Chiêu Thống cùng một số quan đại thần chạy lên phía bắc, rồi cho người sang cầu viện nhà Thanh.
- Vua Thanh cử Tôn Sĩ Nghị chỉ huy 29 vạn quân, chia làm bốn đạo tiến vào Đại Việt theo ba hướng chính: Tuyên Quang, Cao Bằng và Lạng Sơn.
- Cuối tháng 12-1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế (niên hiệu là Quang Trung) rồi thần tốc tiến quân ra Bắc.
- Trên đường đi, Quang Trung dừng lại ở Nghệ An và Thanh Hoá để tuyển thêm quân. Ra đến Tam Điệp (Ninh Bình), Quang Trung hội quân với Ngô Thì Nhậm và Ngô Văn Sở, cùng bản kế sách đánh đuổi quân Thanh.
- Đêm 30 Tết Kỷ Dậu (1789), 5 đạo quân Tây Sơn cùng tiến ra Thăng Long với khí thế từ lời hịch của Quang Trung. "Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ" (Đánh cho sử sách biết nước Nam anh hùng là có chủ).
- Sau 5 ngày (từ đêm 30 Tết đến trưa ngày mồng 5 Tết Kỷ Dậu), quân Tây Sơn đã đánh tan 29 vạn quân Thanh, trong đó thắng lợi tiêu biểu là trận Ngọc Hồi - Đống Đa.
- Tướng nhà Thanh là Sầm Nghi Đống không kịp thoát thân đã thắt cổ tự tử. Tôn Sĩ Nghị hoảng sợ, phải bỏ lại quân sĩ phía sau để tháo chạy về nước.
* Nét độc đáo về nghệ thuật quân sự của Nguyễn Huệ trong quá trình đánh bại quân Xiêm (1785):
+ Lợi dụng địa hình hiểm trở để xây dựng trận địa quyết chiến với quân địch.
+ Sử dụng kế nghi binh, lừa địch vào trận địa mai phục.
+ Kết hợp tác chiến giữa lực lượng thủy binh và bộ binh để chia cắt, làm tan rã và tiêu diệt quân địch.
+ Đánh nhanh, tiêu diệt gọn, giải quyết chiến tranh trong trận quyết chiến.
- Nét độc đáo về nghệ thuật quân sự của vua Quang Trung trong quá trình đánh bại quân Thanh (1789):
+ Tạm thời lui binh để tránh thế mạnh của giặc và bảo toàn lực lượng; chớp thời cơ quân địch gặp khó khăn để tổng phản công.
+ Tận dụng địa hình hiểm trở để xây dựng phòng tuyến thủy - bộ ở Biện Sơn (Thanh Hóa) và Tam Điệp (Ninh Bình), tạo thành phòng tuyến liên hoàn vừa chặn bước tiến của giặc vừa làm bàn đạp tiến công.
+ Hành quân thần tốc, táo bạo, bất ngờ.
+ Đánh nhiều mũi, nhiều hướng, kết hợp chính binh với kì binh, đánh chính diện và đánh vu hồi, chia cắt, làm tan rã và tiêu diệt quân địch.
+ Đánh nhanh, tiêu diệt gọn, giải quyết chiến tranh trong trận quyết chiến.
III. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn
Câu hỏi (trang 33) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Nêu nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn.
Trả lời:
* Nguyên nhân thắng lợi:
- Ý chí đấu tranh chống áp bức bóc lột, tinh thần yêu nước, đoàn kết và hi sinh cao cả của nhân dân ta.
- Sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của vua Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân.
* Ý nghĩa lịch sử:
- Lật đổ thành công chính quyền phong kiến thối nát Nguyễn - Trịnh - Lê, xoá bỏ ranh giới chia cắt đất nước, đặt nền tảng cho việc thống nhất quốc gia.
- Giữ vững nền độc lập của Tổ quốc, đập tan tham vọng xâm lược nước ta của nhà Thanh và quân Xiêm.
Luyện tập & Vận dụng
Luyện tập 1 (trang 34) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Lập bảng thống kê những thắng lợi tiêu biểu trong quá trình phát triển của phong trào Tây Sơn theo gợi ý: thời gian, tên chiến thắng và ý nghĩa lịch sử.
Trả lời:
Luyện tập 2 (trang 34) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Đánh giá vai trò của Quang Trung - Nguyễn Huệ trong phong trào Tây Sơn và lịch sử dân tộc.
Trả lời:
- Vai trò của Quang Trung - Nguyễn Huệ:
+ Tham gia lãnh đạo phong trào Tây Sơn, lật đổ các chính quyền Nguyễn, Trịnh, Lê; đặt cơ sở cho sự nghiệp thống nhất đất nước.
+ Chỉ huy các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.
+ Thiết lập vương triều mới (định đô ở Phú Xuân), ban hành nhiều chính sách tiến bộ nhằm ổn định và phát triển đất nước. Trong thời gian ngắn ngủi (4 năm) kể từ khi lên ngôi hoàng đế sáng lập vương triều cho đến khi từ trần, công cuộc canh tân dựng nước cùng với những hoài bão lớn lao của vua Quang Trung tuy chưa được thực hiện đầy đủ và chưa phát huy hết tác dụng nhưng đã cho thấy tầm vóc, tài năng và ý chí của ông.
Vận dụng 3 (trang 34) Lịch Sử 8 Cánh diều Bài 7: Giới thiệu về những địa phương có đường phố, trường học được đặt tên các tướng lĩnh trong phong trào Tây Sơn cho thầy cô và bạn học.
Gợi ý:
- Thành phố Hà Nội:
+ Đường Quang Trung, trường THPT chuyên Nguyễn Huệ,… (ở quận Hà Đông).
+ Trường THCS Quang Trung (ở quận Đống Đa).
+ Đường Quang Trung (ở quận Hoàn Kiếm).
- Tỉnh Bình Định:
+ Bảo tàng Quang Trung (ở thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định).
+ Đường Nguyễn Nhạc; đường Nguyễn Huệ; đường Nguyễn Lữ; đường Bùi Thị Xuân;... (ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định)
+ Trường THCS Quang Trung (ở thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định).