I. Đất và lớp vỏ phong hóa
Câu hỏi mục I SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 61): Dựa vào hình 14.1 và thông tin trong bài, em hãy:- Trình bày khái niệm về đất.
- Phân biệt đất và lớp vỏ phong hóa.
* Khái niệm về đất: Là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa, được đặc trưng bởi độ phì.
* Phân biệt đất và lớp vỏ phong hóa:
- Thành phần:
+ Đất: Các chất vô cơ, hữu cơ, nước, không khí.
+ Lớp vỏ phong hóa: là kết quả của các quá trình phong hoá làm đá và khoáng vật bị biến đổi.
- Vị trí:
+ Đất: Là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa.
+ Lớp vỏ phong hóa: Lớp sản phẩm vụn thô ở phần trên cùng của vỏ Trái Đất
II. Các nhân tố hình thành đất
Câu hỏi mục II SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 14 (trang 62): Dựa vào hình 14.2 và thông tin trong bài, em hãy:- Kể tên các nhân tố hình thành đất.
- Trình bày vai trò của các nhân tố hình thành đất.
* Các nhân tố hình thành đất: đá mẹ, địa hình, khí hậu, sinh vật, con người và thời gian.
- Đá mẹ
+ Tất cả các loại đất đều được hình thành từ những sản phẩm phong hóa của đá gốc.
+ Đất hình thành trên những loại đá mẹ khác nhau sẽ không giống nhau về thành phần khoáng vật, cấu trúc, tính chất lí hóa và cả màu sắc.
- Địa hình
+ Địa hình tác động đến sự hình thành đất thông qua yếu tố độ cao, độ dốc và hướng địa hình.
+ Càng lên cao thì nhiệt độ càng giảm, quá trình phong hóa đá diễn ra chậm, dẫn đến quá trình hình thành đất yếu.
+ Độ dốc địa hình ảnh hưởng đến tốc độ xói mòn đất, nên những nơi bằng phẳng thường có tầng đất dày hơn nơi địa hình dốc.
+ Hướng sườn núi khác nhau nhận được lượng nhiệt ẩm không giống nhau, làm cho đất ở các sườn núi cũng có nhiều khác biệt.
- Khí hậu
+ Nhân tố khí hậu giữ vai trò quan trọng trong quá trình hình thành đất.
+ Nhiệt độ, mưa và các chất khí đã phá hủy đá gốc thành các sản phẩm phong hóa - vật liệu cơ bản thành tạo đất.
+ Các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, độ ẩm,... ảnh hưởng tới quá trình hình thành đất.
+ Khí hậu còn ảnh hưởng tới đất thông qua sinh vật.
- Sinh vật
+ Sinh vật đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và bảo vệ đất.
+ Thực vật cung cấp vật chất hữu cơ; vi sinh vật phân giải xác hữu cơ và tổng hợp mùn.
+ Động vật (giun, loài gặm nhấm,...) giúp đất tơi xốp, góp phần tạo cấu trúc đất.
+ Sinh vật còn chống xói mòn và giữ ẩm cho đất.
- Thời gian
+ Toàn bộ các quá trình và hiện tượng xảy ra trong đất đều cần đến thời gian.
+ Thời gian dài hay ngắn ảnh hưởng rất lớn đến mức độ biến đổi lí học, hóa học và sinh học trong đất.
- Con người
+ Tích cực: Con người có thể làm tăng độ phì của đất thông qua các hoạt động sản xuất kinh tế và sinh hoạt phù hợp như làm thủy lợi, làm ruộng bậc thang,...
+ Tiêu cực: Sử dụng đất không hợp lí, con người cũng là nhân tố làm đất bị thoái hóa, bạc màu.
Luyện tập
Luyện tập 1: Hãy lập sơ đồ thể hiện các nhân tố hình thành đất.Trả lời:
Luyện tập 2: Chứng minh rằng khí hậu vừa có ảnh hưởng trực tiếp, vừa có ảnh hưởng gián tiếp đến sự hình thành đất.
Trả lời:
Khí hậu vừa có ảnh hưởng trực tiếp, vừa có ảnh hưởng gián tiếp đến sự hình thành đất:
- Ảnh hưởng trực tiếp:
+ Nhiệt độ, mưa và các chất khí phá hủy đá gốc hình thành các sản phẩm phong hóa – vật liệu cơ bản thành tạo đất.
+ Các yếu tố khí hậu (nhiệt độ, độ ẩm,…) ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất:
Nơi có nhiệt ẩm cao, quá trình hình thành đất diễn ra mạnh mẽ => lớp vỏ phong hóa và lớp đất dày.
Nơi có điều kiện nhiệt ẩm không thuận lợi => lớp đất thô và mỏng.
- Ảnh hưởng gián tiếp thông qua sinh vật:
Các đới khí hậu khác nhau, sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật không giống nhau => thành phần hữu cơ của đất khác nhau.
Vận dụng
Câu hỏi Vận dụng: Cho ví dụ cụ thể về tác động của con người đến sự hình thành và biến đổi đất ở địa phương em.Ví dụ:
- Tích cực: bón phân thích hợp, trồng rừng, trồng các cây họ đậu cố định đạm,…
- Tiêu cực: sử dụng nhiều phân bón, sử dụng nhiều hóa chất trong nông nghiệp, phá rừng làm xói mòn đất,…