I. Phân bố dân cư
1. Tình hình phân bố dân cư trên thế giới
Câu hỏi mục 1 SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 84): Dựa vào hình 21 và thông tin trong bài, em hãy nhận xét tình hình phân bố dân cư trên thế giới.
Trả lời:
- Dân cư trên thế giới phân bố không đều trong không gian và biến động theo thời gian.
- Con người phân bố không đều trong 1 lục địa, 1 khu vực, 1 quốc gia, thậm chí trong 1 vùng lãnh thổ của từng quốc gia.
Ví dụ: Quốc gia có số dân đông nhất thế giới là Mô-na-cô có mật độ dân số lên đến 26 338 người/km2; nơi thưa dân nhất là đảo Grơn-len chưa đến 1 người/km2.
- Dân số thế giới có xu hướng tăng theo thời gian, đạt trên 7,7 tỉ người (2020).
2. Các nhân tố ảnh hưởng đến phân bố dân cư
Câu hỏi mục 2 SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 85): Dựa vào hình 21 và thông tin trong bài, em hãy:- Phân tích ảnh hưởng của các nhân tố đến sự phân bố dân cư. Lấy ví dụ minh hoạ.
- Cho biết nhân tố nào có vai trò quyết định đến phân bố dân cư. Vì sao?
Trả lời:
* Ảnh hưởng của các nhân tố đến sự phân bố dân cư:
- Kinh tế xã hội: trình độ phát triển lực lượng sản xuất và lịch sử khai thác lãnh thổ và chuyển cư.
=> Ví dụ: Ở thành phố Hồ Chí Minh, dân cư tập trung đông đúc bởi vì ở đây có các hoạt động công nghiệp nhiều hơn so với nông nghiệp, hoạt động kinh tế phát triển nhất nước ta.
- Tự nhiên: vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên như khí hậu, nguồn nước, đất đai, địa hình.
=> Ví dụ: Ở những vùng cực và xích đạo, khí hậu khắc nghiệt nên ít dân cư sinh sống hơn ở các vùng chi tuyến.
* Nhân tố “Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất” có vai trò quyết định đến phân bố dân cư.
II. Đô thị hóa
1. Khái niệm
Câu hỏi mục 1 SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 85): Dựa vào bảng 21.1, thông tin trong bài và hiểu biết của bản thân, em hãy trình bày khái niệm đô thị hóa.
Trả lời:
- Đô thị hóa là quá trình kinh tế - xã hội mà biểu hiện của nó là sự tăng nhanh về số lượng và quy mô của các điểm dân cư đô thị, sự tập trung dân cư trong các thành phố, nhất là các thành phố lớn và phổ biến rộng rãi lối sống thành thị.
2. Các nhân tố tác động đến đô thị hóa
Câu hỏi mục 2 SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 86): Dựa vào thông tin trong bài và hiểu biết của bản thân, em hãy phân tích các nhân tố tác động đến đô thị hóa.Trả lời:
* Các nhân tố tác động đến đô thị hóa:
- Kinh tế xã hội:
+ Trình độ phát triển kinh tế: quy mô, tốc độ tăng trưởng GDP, cơ cấu ngành kinh tế, kết cấu hạ tầng, trình độ văn hoá, mức sống dân cư,... => tác động mạnh đến quá trình đô thị hoá, mang tính chất quyết định trong quá trình đô thị hoá.
+ Quá trình công nghiệp hoá trong khu vực nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản => hình thành các đô thị ở nông thôn và các vùng ven biển.
+ Đường lối và hệ thống chính sách của Nhà nước: quy hoạch đô thị là cơ sở pháp lí => tạo điều kiện thu hút nguồn vốn trong và ngoài nước để phát triển mạng lưới đô thị.
+ Lối sống: phát triển lối sống đô thị => lối sống nông thôn ngày càng tiếp cận với lối sống đô thị nên quá trình đô thị hoá phát triển mạnh ở nông thôn.
=> Ví dụ: Ở Việt Nam, những hiện tượng đô thị hoá vùng ven, các làng xã lọt vào đô thị, hiện tượng nhập cư tạm thời, mở rộng dân cư Hà Nội ra các vùng Hà Tây, Hoà Bình...
- Tự nhiên:
+ Vị trí địa lí ảnh hưởng đến lịch sử hình thành và phát triển đô thị, tính chất đô thị và lối sống đô thị.
=> Các đô thị lớn có lịch sử phát triển lâu đời đều nằm ở những nơi có vị trí địa lí thuận lợi về giao thông, điều kiện sống,... tạo mối liên kết kinh tế nội vùng, quốc tế.
+ Điều kiện tự nhiên: vùng có ĐKTN thuận lợi sẽ thu hút dân cư, do đó quá trình đô thị hoá diễn ra sớm hơn, quy mô lớn hơn.
=> Ví dụ: Ở tỉnh KonTum, Hệ thống đường giao thông được mở không chỉ bảo đảm sự kết nối giữa các vùng trong tỉnh, kéo theo sự phát triển mọi mặt của đời sống, đồng bào các dân tộc trong tỉnh, bộ mặt nông thôn vùng sâu, vùng xa ngày càng khởi sắc và có nhiều đổi thay, tạo đà phát triển và đô thị hóa.
3. Ảnh hưởng của đô thị hóa đến sự phát triển kinh tế - xã hội và môi trường
Câu hỏi mục 3 SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 86): Dựa vào thông tin trong bài và hiểu biết của bản thân, em hãy phân tích những tác động tích cực và tiêu cực của quá trình đô thị hóa đến kinh tế, xã hội và môi trường.Trả lời:
Ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa:
* Đối với kinh tế - xã hội
- Tích cực:
+ Góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế, làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động từ khu vực nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản sang khu vực công nghiệp và xây dựng, dịch vụ;
+ Tạo việc làm, tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư,…
- Tiêu cực:
Đô thị hóa tự phát không gắn công nghiệp hóa gây ra nhiều vấn đề:
+ Tập trung nhanh dân cư tại các đô thị => quá tải cơ sở hạ tầng dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo giữa các vùng; tạo sức ép đến vấn đề giải quyết việc làm, quản lí hành chính và trật tự an ninh đô thị.
+ Nông thôn thiếu hụt lao động, gây ảnh hưởng đến việc phát triển kinh tế.
* Đối với môi trường
- Tích cực:
+ Mở rộng không gian đô thị và cải thiện cơ sở hạ tầng, hình thành môi trường đô thị hiện đại.
+ Giúp người dân có điều kiện tiếp cận các dịch vụ tiện nghi và ứng xử văn minh => thực hiện quy định về vệ sinh môi trường tại đô thị.
- Tiêu cực:
+ Làm suy giảm đa dạng sinh học, thay đổi địa hình bề mặt, mực nước ngầm,…
+ Môi trường ô nhiễm do nước thải sinh hoạt và sản xuất,…
Luyện tập
Luyện tập SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 87): Cho bảng số liệu sau:
a. Vẽ biểu đồ thể hiện mật độ dân số của một số châu lục trên thế giới năm 1950 và năm 2020.
b. Nhận xét và giải thích sự thay đổi về mật độ dân số của một số châu lục trên thế giới năm 1950 và năm 2020.
Trả lời:
* Nhận xét và giải thích
- Nhận xét
+ Mật độ dân số các châu lục có sự khác nhau và có xu hướng tăng lên.
+ Châu Á có mật độ dân số cao nhất (150 người/km2), tiếp đến là châu Phi (45 người/km2), châu Âu (34 người/km2) và châu Đại Dương (5 người/km2).
+ Mật độ dân số của châu Á tăng 105 người/km2, châu Phi tăng 37 người/km2, châu Âu tăng 9 người/km2 và châu Đại Dương tăng 3 người/km2 trong giai đoạn 1950 - 2020.
- Giải thích
+ Mật độ dân số tăng liên quan đến sự gia tăng dân số ở các châu lục khác nhau.
+ Châu Á và châu Phi là các quốc gia có gia tăng tự nhiên cao, ở châu Á riêng Ấn Độ và Trung Quốc dân số đã gần 3 tỉ người (thế giới khoảng 7 tỉ người). Ở châu Âu và châu Đại Dương dân số tăng chủ yếu do gia tăng cơ học (số người nhập cư), còn gia tăng tự nhiên thấp, nhiều quốc gia còn dưới 0 -> Mật độ dân số thấp hay cao phụ thuộc vào gia tăng dân số thực tế (gia tăng dân số tự nhiên và gia tăng cơ học).
Vận dụng
Vận dụng SGK Địa Lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 21 (trang 87): Tìm hiểu ảnh hưởng của quá trình đô thị hoá đến sản xuất và sinh hoạt tại địa phương em.Gợi ý:
Ảnh hưởng của đô thị hóa đến sản xuất và sinh hoạt ở địa phương em:
* Đối với sản xuất:
- Tích cực:
+ Nguồn thu từ các hoạt động kinh tế (công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch) tăng.
+ Số lượng các cơ sở sản xuất công nghiệp và dịch vụ thương mại tăng mạnh.
- Tiêu cực: Giá cả thị trường cao.
* Đối với sinh hoạt:
- Tích cực:
+ Phổ biến lối sống thành thị, tạo điều kiện tiếp cận nhiều thiết bị hiện đại trong đời sống.
+ Nâng cao trình độ văn hóa, nghề nghiệp của 1 bộ phận dân cư.
- Tiêu cực: Ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe con người.