Trước khi đọc
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 19): “Chiến tranh” - hai tiếng ấy gợi cho bạn những ấn tượng, suy nghĩ gì? Nêu một số kênh thông tin đã đưa lại cho bạn những hiểu biết nhất định về chiến tranh.
Trả lời:
- "Chiến tranh" là cụm từ gợi lên hình ảnh về mất mát và hủy hoại, không chỉ về mặt vật chất mà còn về mặt con người. Nó có thể liên quan đến thương vong, thương tật, mất mát gia đình và mất mát tinh thần.
- Một số kênh thông tin đem lại hiểu biết về chiến tranh cho chúng ta:
+ Đài truyền hình Việt Nam
+ Các trang web, trang báo chính thống của chính phủ
+ Tài liệu, sách báo liên quan đến lịch sử nước nhà
+ Các cuốn tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh.
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 19): Bạn đã học, đã đọc những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh? Nêu ấn tượng nổi bật của bạn về một trong số những tác phẩm ấy.
Trả lời:
- Những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh đã học, đã đọc:
+ Đồng chí - Chính Hữu (lớp 9 - SGK cũ)
+ Bài thơ về tiểu đội xe không kính - Phạm Tiến Duật (lớp 9 - SGK cũ)
+ Những ngôi sao xa xôi - Lê Minh Khuê (lớp 9 - SGK cũ)
+ Chiếc lược ngà - Nguyễn Quang Sáng
- Ấn tượng về truyện Những ngôi sao xa xôi: Ba cô gái trong truyện là ba người có công việc đó là làm ở tổ trinh sát mặt đường. Họ là ba cô gái luôn gắn bó cùng với nhau trong tất cả những công việc và cuộc sống trong cuộc chiến chống đế quốc Mĩ. Chính những khó khăn, gian khổ và vất vả ấy đã giúp cho các cô càng trở nên gắn bó và hiểu nhau hơn. Công việc của các cô cũng đặc biệt nguy hiểm: đó là công việc lấp đất vào hố bom khi bom đã nổ và nếu có bom chưa nổ thì phải phá đi để lấy đường cho xe tải chạy. Chính vì những điều đó mà cuộc sống của họ gần như hằng ngày phải đối mặt với những hiểm nguy và căng thẳng.
Đọc văn bản
Câu 1 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 19): Yếu tố ngoài cảnh nào đã góp phần làm sống dậy kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên?
Trả lời:
- Đêm đông lạnh giá, nhìn mưa mỏng ngoài trời => không khí u buồn => kí ức trong Kiên trỗi về.
Câu 2 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 19): Kiên đã sống trong trạng thái như thế nào khi bị kí ức chiến tranh khuấy đảo?
Trả lời:
- “Hồn phách xiêu lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn Kiên đi đi lại lại, kí ức lóe chớp”.
- “Tau mỏi tê, run lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹt khói thuốc, miệng khô đắng, cổ tắc lại, nấc, anh cắm đầu viết”.
Câu 3 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 20): Điều gì để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên?
Trả lời:
- Trận tử chiến truông Gọi Hồn với những diễn biến nặng nề và số phận bi thảm của tiểu đoàn Kiên.
Câu 4 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 20): Có thể hiểu như thế nào về ý tưởng: con người Kiên sẽ được “phục sinh trong chuỗi dài tái hiện”?
Trả lời:
Đó là lúc Kiên được sống lại với quá khứ, hòa mình vào “tuổi trẻ đã mất đi trong nỗi đau buồn chiến tranh.”
Câu 5 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 20): Tác giả đã miêu tả như thế nào về quá trình phục hiện của thế giới kí ức?
Trả lời:
TÂM TRẠNG
- “Con người nội tâm trong anh cô quạnh, âu sầu không hề cảm thấy gió lạnh chiều tà”: Sự cô đơn trong con người Kiên, một sự cô đơn đến âu sầu khiến anh không cảm nhận được những gì diễn ra xung quanh kể cả những cơn gió lạnh.
- “lặng lẽ đưa mắt nhìn vượt khỏi tầm mắt, vươn tới cõi xa xăm bên ngoài biên giới của tư duy, đạt đến cõi hòa đồng của người sống và người chết…”: Sự mong mỏi đến cùng cực, sự khát khao muốn gặp gỡ những người đồng đội đã mất của mình.
- “trên một vùng không gian tinh thần ấy Kiên thấy hiện rõ rệt một cách bí ẩn…. một gương mặt mà đã từ lâu anh đã quên lãng”: Từ sự khát khao mong mỏi, trong kí ức anh lúc này hiện ra một gương mặt mà từ lâu anh đã quên, có thể là một người bạn cũ, một người đồng đội cũ tại chiến trường và đó chính là hình ảnh đầu tiên xuất hiện.
- Kí ức trong từng chặng đường đời:
+ “Kí ức về trưa mùa khô rực rỡ nắng, hoa đầy trong những khoảnh khắc rừng thưa…”
+ “Kí ức về một ngày mưa lũ gian truân bên bờ Sa Thầy vào rừng hái măng đào củ"
+ “Những bờ suối, bãi lai, buôn nhỏ hoang tàn”
+ “Những gương mặt đàn bà mến thương xa lạ gợi niềm nhớ nhung âu yếm… niềm đau của mối tình…”
NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ KÍ ỨC NHÂN VẬT:
- Nhà văn sử dụng các từ ngữ có tính chất gợi cảm cao như: "kí ức xa vời"; "lạnh lẽo"; "khắc nghiệt",…
- Nhà văn sử dụng biện pháp so sánh: so sánh kí ức ấy “như rừng như núi trong lòng chiều ấy” làm cho tâm hồn không còn có thể dừng mắt ở điểm nào nữa trên cõi không cùng của quá khứ.
=> Để miêu tả quá trình phục hiện kí ức của Kiên, trước hết nhà văn đã tập trung miêu tả sự cô đơn trong lòng nhân vật. Từ tâm trạng cô đơn dẫn tới khát khao muốn gặp gỡ đồng đội. Từ đây mà dẫn đến sự xuất hiện của một loạt kí ức.
Câu 6 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 21): Dưới tác động của kí ức, kết cấu cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết phát triển theo chiều hướng nào?
Trả lời:
- Cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết dâng dầy lên theo những trận ùa về của kí ức, “những chương sau là điệp khúc của chương phía trước”.
Câu 7 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 21): Sự thờ ơ của người đời đối với Kiên nói lên điều gì?
Trả lời:
BIỂU HIỆN
- Sự vô cảm đối với một người đã trải qua chiến tranh: Người đời thường không nhìn thấy sâu bên trong nhân vật Kiên, không thể cảm nhận được những mất mát và đau thương mà anh phải chịu đựng. Họ không biết đặt mình vào hoàn cảnh người khác.
- Sự lãng quên hậu quả và mất mát của chiến tranh: Có lẽ họ coi chiến tranh là một phần quá khứ muốn quên đi, không muốn tiếp tục suy nghĩ về nó, không chú ý đến tinh thần người lính đã trải qua.
=> Sự thờ ơ ấy thể hiện sự thiếu hiểu biết, sự lãng quên và không đồng cảm với những người phải chịu đau khổ trong chiến tranh.
Câu 8 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 22): Người kể chuyện gặp khó khăn gì khi đọc những trang bản thảo do “nhà văn của phường chúng tôi” để lại?
Trả lời:
- Tác phẩm của Kiên là những dòng kí ức lộn xộn, vì anh chỉ cắm cúi viết những kí ức tràn về chứ không hề có dụng ý sắp xếp. Vì người kể không hề biết về những kí ức gãy đứt đó của Kiên nên gặp khó khăn trong việc đọc bản thảo.
Câu 9 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 22): Theo bạn, “nguyên do” mà người kể chuyện cho rằng mình đã hiểu có thể là gì?
Trả lời:
- Người kể chuyện đã không còn cố gắng để lí giải những trình tự xuất hiện trong bản thảo, mà “tùy tiện” tiếp nhận theo lối nhận thức của riêng anh ta.
Câu 10 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 23): Giữa người kể chuyện và Kiên có những điểm chung gì?
Trả lời:
- Chung một nỗi buồn, nỗi buồn chiến tranh mênh mang, nỗi buồn cao cả, cao hơn hạnh phúc và vượt trên đau khổ.
- Nhờ nỗi buồn mà thoát khỏi chiến tranh, thoát khỏi bị chôn vùi trong cảnh chém giết triền miên, trong cảnh khốn khổ của những tay súng… để bước trở lại con đường riêng của mỗi cuộc đời”.
- Dù cuộc đời “chẳng sung sướng gì và đầy tội lỗi” nhưng họ vẫn cho rằng đó “là cuộc đời đẹp đẽ nhất mà chúng tôi hi vọng”.
- Họ có chung một mong muốn là khát khao hòa bình.
Câu 11 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 24): Tại sao người kể chuyện lại xem dòng hồi tưởng của Kiên thể hiện “niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ”?
Trả lời:
- Bởi vì nhờ những dòng kí ức đó mà Kiên được vĩnh viễn sống trong những ngày tháng đau thương nhưng huy hoàng, những ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người… ngày mà tất cả đều còn rất son trẻ, trong trắng và chân thành.
Sau khi đọc
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Nêu ấn tượng ban đầu của bạn về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã học
Trả lời:
- Ấn tượng ban đầu về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích trong tiểu thuyết khác đó là:
+ Trong đoạn trích này, tập trung khắc họa nỗi đau và mất mát qua trải nghiệm cá nhân của nhân vật chính đó là nhân vật Kiên. Cảm xúc này thường được truyền đạt qua những chi tiết về cuộc sống hàng ngày, những mất mát cá nhân và sự sợ hãi trong chiến tranh.
+ Các điểm nhìn được triển khai từ quan điểm của nhân vật Kiên để kể câu chuyện.
+ Câu chuyện được tái hiện từ thực tại, ngược về quá khứ rồi lại quay trở về thực tại.
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Tóm tắt nội dung từng phần của đoạn trích. Qua nội dung đó, bạn hiểu thêm điều gì về yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng tác phẩm truyện (trong đó có tiểu thuyết)?
Trả lời:
- Tóm tắt: Xoay quanh tâm lí của nhân vật Kiên, những kí ức về một thời oanh tạc chiến trường tràn về trong kí ức ông, kèm theo nỗi cô đơn của thời bình đã giúp ông viết cuốn tiểu thuyết của mình. Nhân vật “tôi” là người cùng cơ quan của Kiên, sau khi Kiên bỏ đi, “tôi” nhận số bản thảo của Kiên để lại và dần thấu hiểu Kiên.
- Đoạn trích không có bối cảnh cụ thể mà chủ yếu xoay quanh vấn đề tâm lí của nhân vật. Sự kiện hay tình huống vốn được xem là yếu tố quan trọng đối với mỗi tác phẩm truyện, trong đoạn trích vừa học sự kiện xảy ra đã ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lí của nhân vật, dẫn đến những diễn biến tiếp theo.
Câu hỏi 3 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên là gì? Liệt kê những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó.
Trả lời:
- Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên chính là trạng thái mơ màng, đăm chiêu, âu sầu.
- Những từ ngữ được tác giả sử dụng để miêu tả tâm lí đó: giật mình; hồn xiêu phách lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn; cô quạnh, âu sầu;…
Câu hỏi 4 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh đã hiện lên với “khuôn mặt” như thế nào? Theo hiểu biết của bạn, đây có phải là “khuôn mặt” duy nhất của chiến tranh không? Vì sao?
Trả lời:
- Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh thường được hiện lên với một "khuôn mặt" đầy đau đớn, khó khăn và mất mát. ảnh tượng của chiến tranh thường là của một thế giới đầy bạo lực, cô đơn và tuyệt vọng, nơi mà những con người phải đối mặt với sự khốn khổ và mất mát hàng ngày.
- Đau buồn, mất mát có lẽ là “khuôn mặt” mà mọi người thường thấy, tuy nhiên nó không phải là “khuôn mặt” duy nhất, ta còn có thể thấy những “khuôn mặt” khác của chiến tranh như tinh thần đoàn kết và tình bạn cao cả vì dù chiến tranh đem lại nhiều mất mát và khó khăn nhưng cũng tạo ra những mối quan hệ đoàn kết và tình bạn mạnh mẽ giữa những người lính. Họ có thể sẵn sàng hi sinh vì đồng đội, dù sau này đất nước hòa bình, hình ảnh những người đồng đội vẫn in hằn trong tâm trí họ, những khoảnh khắc cùng nhau chiến đấu vẫn sẽ còn mãi.
Câu hỏi 5 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Qua đoạn trích, bạn hiểu như thế nào về ý nghĩa của sự nhớ lại đối với đời sống tinh thần của một con người?
Trả lời:
- Sự nhớ lại trong đoạn trích không chỉ là việc đơn thuần tái hiện lại quá khứ mà còn mang theo một ý nghĩa sâu sắc về tinh thần con người và hành trình tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống.
+ Sự nhớ lại giúp cho con người tái hiện được kí ức, được sống trong những kỉ niệm huy hoàng thời quá khứ từ đó có thể nhận ra những giá trị, niềm tin và định hình bản thân mình giống như cách nhân vật Kiên dùng kí ức đau buồn làm nguồn động lực.
+ Sự nhớ lại giúp mở rộng và phong phú hóa trải nghiệm của con người. Những kí ức và hình ảnh từ quá khứ là nguồn cảm hứng và học hỏi không ngừng cho cuộc sống hiện tại và tương lai.
Câu hỏi 6 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Người kể chuyện đã nêu những nhận xét gì về cuốn tiểu thuyết mà nhân vật Kiên đang viết dở? Những nhận xét đó liên hệ tới đặc điểm nào của tiểu thuyết hiện đại?
Trả lời:
- Người kể chuyện đã nhận xét về cuốn tiểu thuyết: lúc đầu không thể hiểu nổi, vì bản thảo quá lộn xộn, không theo trật tự nào cả nhưng sau đó anh đã hiểu ra và nhận định “khá cuốn hút”.
- Những nhận xét trên có thể liên tưởng tới các cuốn tiểu thuyết hiện đại: tiểu thuyết hiện đại có thể không cần bắt buộc theo trình tự thời gian mà có thể là kể về hiện tại trước rồi mới vòng về quá khứ rồi lại quay lại hiện tại. Việc sắp xếp trên dựa vào tâm lí nhân vật và dụng ý của người sáng tác.
Câu hỏi 7 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện Kiên bỏ đi và “tôi” đọc lại bản thảo của Kiên góp phần soi tỏ điều gì về bản chất nỗi đau buồn của nhân vật chính, về công việc viết tiểu thuyết?
Trả lời:
- Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện "Kiên bỏ đi" và việc đọc bản thảo của Kiên, chúng ta có thể thấy rõ điều gì về bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật chính, cũng như về quá trình viết tiểu thuyết của anh ta.
- Bản chất cũng như hoàn cảnh của nhân vật chính:
+ Kiên là một người lính đã trải qua những trận chiến đẫm máu và những mất mát đau thương trong cuộc chiến tranh.
+ Sự cô đơn và tuyệt vọng là điểm nhấn trong cuộc sống của Kiên sau chiến tranh.
+ Kiên cảm thấy mất hướng, mất niềm tin vào cuộc sống và không thể tìm thấy ý nghĩa trong môi trường xã hội sau chiến tranh.
- Nỗi buồn đau của nhân vật chính:
+ Kiên chứng kiến và trải qua nhiều khía cạnh của nỗi đau buồn trong cuộc chiến tranh, từ việc mất đi đồng đội đến sự phân biệt đối xử và cảm giác mất mát liên tục.
+ Nỗi đau buồn của Kiên không chỉ là cá nhân mà còn là một phần của cộng đồng người lính, là một phần của nỗi đau và mất mát lớn hơn của cả một quốc gia.
- Việc viết tiểu thuyết không chỉ là viết đơn thuần, nó còn có ý nghĩa sâu sắc đối với nhân vật:
+ Việc viết tiểu thuyết không chỉ là một cách để Kiên thể hiện và xử lý những cảm xúc và trải nghiệm cá nhân, mà còn là một phần của quá trình tự giải thoát và tự phục hồi của anh.
+ Bản thảo của Kiên không tuân theo trình tự, phản ánh sự rối ren và không ổn định trong tâm trạng của anh. Việc này cho thấy sự phức tạp và mâu thuẫn trong quá trình tái hiện lại và diễn đạt những kí ức và cảm xúc từ quá khứ.
=> Qua đoạn trích này, chúng ta thấy rằng bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật Kiên là một phần của cảm xúc và trải nghiệm sâu sắc của người lính chiến tranh. Quá trình viết tiểu thuyết không chỉ là một cách để anh ta thể hiện nỗi đau và mất mát cá nhân, mà còn là một phần của quá trình hồi phục và tự thể hiện của bản thân anh ta.
Câu hỏi 8 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Nỗi buồn chiến tranh (trang 25): Nêu nhận xét khái quát về sự ý thức của tác giả Bảo Ninh đối với việc lựa chọn hình thức viết phù hợp thể hiện vấn đề “nỗi buồn chiến tranh”?
Trả lời:
Đầu tiên, “Nỗi buồn chiến tranh” nói về một vấn đề rộng, phản ánh lên mức độ nguy hiểm, sát thương cho chính con người trong thời chiến và sau thời chiến. Đó là nỗi đau không chỉ xuất hiện nơi thể xác mà còn in hằn ở tâm hồn. Do đó lựa chọn tiểu thuyết sẽ là phù hợp nhất, với quy mô rộng và khả năng chứa nội dung thì chỉ tiểu thuyết mới có thể giúp nhà văn giãi bày những dụng ý nghệ thuật trong tác phẩm.
Kết nối đọc - viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về sự lựa chọn của nhân vật Kiên: nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần.
Bài tham khảo
Trong tác phẩm "Nỗi buồn chiến tranh" của nhà văn Bảo Ninh, nhân vật Kiên được hình thành như là một người đã trải qua cuộc chiến tranh, và vì vậy, tâm lý và tinh thần của Kiên đã bị ám ảnh bởi những kí ức đau thương của cuộc chiến. Khi nhớ về những hình ảnh đó, anh ta bị những dòng kí ức bủa vây và cuốn đi theo mạch kí ức đó. Trong những lúc như vậy, Kiên ngồi viết, nhưng cách viết của anh ta phản ánh sự lộn xộn và không có trình tự của những kí ức ấy. Có thể nói rằng Kiên đã rơi vào một nỗi bi kịch tinh thần và không thể thoát khỏi những kí ức đau buồn của chiến tranh. Tuy nhiên, có thể nhìn vào một khía cạnh khác, Kiên đã có lựa chọn riêng của mình, và đó là "nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần". Khi chúng ta nhớ lại những trải nghiệm, chúng ta không chỉ ghi nhận một phần của quá khứ, mà còn tạo ra một liên kết với nó. Qua việc nhớ và viết, Kiên có thể "phục sinh" tinh thần bằng cách tái hiện lại những trải nghiệm, cảm xúc và ý nghĩa của cuộc sống. Việc này giúp chúng ta không chỉ đối mặt với những thách thức, mà còn tìm ra những ý nghĩa sâu sắc và hướng đi mới trong cuộc sống. Với hoàn cảnh của nhân vật Kiên, anh ta không thể tránh khỏi những kí ức chiến tranh và gặp khó khăn trong việc hòa nhập với cộng đồng. Tuy nhiên, việc nhớ và viết có thể được coi là phương pháp trị liệu tốt nhất để anh ta tìm thấy sự bình an trong tâm hồn. Qua việc viết, Kiên có thể gặp lại những đồng đội đã hi sinh, nhớ lại những kí ức tươi đẹp và có thể tìm thấy sự hòa nhập và ý nghĩa trong cuộc sống. Việc nhớ và viết cho phép chúng ta tìm thấy sự phục hồi và sự ổn định trong lòng mình. Đó là cách để chúng ta tạo ra một không gian để ghi lại những trải nghiệm của chúng ta, để chúng ta không quên mất những người đã hi sinh và để chúng ta tìm thấy sự an ủi và ý nghĩa trong cuộc sống. Bằng cách này, việc nhớ và viết có thể trở thành một phương pháp hạnh phúc và trị liệu cho những ai đã trải qua những nỗi đau của chiến tranh, như nhân vật Kiên trong tác phẩm "Nỗi buồn chiến tranh".