Trước khi đọc
Câu hỏi SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 44): Bạn đã đọc những bài thơ nào viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam? Đọc dễn cảm một đoạn thơ mà bạn yêu thích.
Trả lời:
- Đồng chí - Chính Hữu
- Bài thơ về tiểu đội xe không kính - Phạm Tiến Duật
Đọc văn bản
Câu 1 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 44): Chú ý:
- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc.
- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến.
Trả lời:
- Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc: Sông Mã, Tây Tiến, rừng núi, Sài Khao, đoàn quân mỏi, Mường Lát, sương lấp, đêm hơi
- Các từ ngữ gợi bối cảnh không gian và ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến:
* Bối cảnh không gian:
- "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi":
+ "Sông Mã": Con sông Mã chảy qua Lai Châu, Sơn La, là địa danh gắn liền với những năm tháng chiến đấu của đoàn quân Tây Tiến.
+ "Xa rồi": Thể hiện sự chia ly, cách biệt về không gian và thời gian.
- "Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi":
+ "Rừng núi": Thiên nhiên hùng vĩ, hoang vu của Tây Bắc.
+ "Nhớ chơi vơi": Nỗi nhớ da diết, không thể kìm nén.
- "Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi":
+ "Sài Khao": Địa danh thuộc tỉnh Lai Châu.
+ "Sương lấp": Khung cảnh mờ mịt, che phủ cả đoàn quân.
+ "Đoàn quân mỏi": Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến đang hành quân trong điều kiện gian khổ, mệt mỏi.
- "Mường Lát hoa về trong đêm hơi":
+ "Mường Lát": Địa danh thuộc tỉnh Thanh Hóa.
+ "Hoa về trong đêm hơi": Bức tranh thiên nhiên thơ mộng, lãng mạn.
* Ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến:
- "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi":
+ Giọng điệu bi tráng, thể hiện niềm tự hào và nỗi nhớ về một thời đã qua.
+ "Tây Tiến ơi": Lời gọi cất lên thể hiện sự gắn bó, đồng cam cộng khổ của tác giả với đoàn quân.
- "Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi":
+ Nỗi nhớ da diết về thiên nhiên hùng vĩ, hoang vu và con người Tây Bắc.
+ "Nhớ chơi vơi": Nỗi nhớ không thể kìm nén, thể hiện sự gắn bó sâu nặng với mảnh đất Tây Bắc.
- "Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi":
+ Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến vượt qua gian khổ, hiểm nguy.
+ "Đoàn quân mỏi": Thể hiện sự kiên cường, bất khuất của người lính Tây Tiến.
- "Mường Lát hoa về trong đêm hơi":
+ Vẻ đẹp thơ mộng, lãng mạn của đoàn quân Tây Tiến.
+ "Hoa về": Hình ảnh ẩn dụ cho những con người Tây Tiến mang trong mình vẻ đẹp tâm hồn.
* Ngoài ra:
+ Giọng thơ đa dạng: Bi tráng, hào hùng, trữ tình.
+ Ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, thể hiện cảm xúc mãnh liệt của tác giả.
* Kết luận:
Bốn câu thơ đầu bài Tây Tiến đã vẽ nên một bức tranh sinh động về không gian núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hoang vu và hình ảnh đoàn quân Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn nhưng cũng đầy gian khổ, hiểm nguy.
Câu 2 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 45): Nhận diện các yếu tố: nhịp điệu, nhạc điệu, đối và những kết hợp từ ngữ khác lạ trong đoạn thơ.
Trả lời:
- Nhịp điệu: 2/2/3
- Nhạc điệu: nhanh, sử dụng từ láy nhiều
- Đối: dốc >< thăm thẳm (chỉ độ sâu)
- Kết hợp từ lạ: dốc thăm thẳm
Câu 3 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 45): Chú ý những hình ảnh gây ấn tượng về thiên nhiên, con người Tây Bắc.
Trả lời:
4 câu đầu
- Bốn câu đầu là kỷ niệm về đêm liên hoan văn nghệ mang đậm tình quân dân: hình ảnh một đêm liên hoan văn nghệ được tổ chức tại doanh trại bộ đội được gợi lên vừa hiện thực lại vừa huyền ảo.
- Đêm liên hoan văn nghệ ấy được tổ chức tại doanh trại quân đội có đồng bào dân tộc để thắt chặt tình quân dân thì hình ảnh em chính là những cô gái người dân tộc Mèo, Mường, Thái... Cũng có thể hiểu cách khác, đêm liên hoan văn nghệ ấy được tổ chức tại doanh trại bộ đội chỉ toàn người lính và em đó là những chàng trai đóng giả những gái múa những điệu múa dân tộc. Hiểu như thế càng làm nổi bật vẻ đẹp lãng mạn và tinh thần lạc quan của những chiến binh Tây Tiến.
- Vẻ đẹp lãng mạn và tinh thần lạc quan của những người lính Tây Tiến thể hiện rõ nét qua tâm hồn lãng mạn và lạc quan của họ. Cách cảm nhận về cảnh và người của người lính Tây Tiến mang đậm màu sắc lãng mạn.
+ "bừng": Bừng là bừng sáng lên bởi ánh lửa từ ngọn đuốc trong đêm của bộ đội liên hoan văn nghệ cùng nhân dân; hay là tưng bừng rộn rã của niềm vui của tiếng khèn bản nhạc man điệu, cùng giọng hát vừa ngọt ngào vừa mê say, tình tứ của các cô gái dân tộc. Đuốc hoa là một từ cổ để chỉ ngọn nến đốt lên trong phòng cưới đêm tân hôn. Hình ảnh này xuất hiện trong đêm vui liên hoan của người lính đã tạo nên một màu sắc vừa cổ kính, vừa hiện đại, vừa thiêng liêng, vừa ấm áp keo sơn tinh quân dân gắn bó.
- Không chỉ cảm nhận về cảnh lãng mạn mà còn là say đắm trước vẻ đẹp của những bóng hồng sơn cước - những thiếu nữ Tây Bắc: Kia em xiêm áo tự bao giờ. Câu thơ như một tiếng trầm trồ đầy trìu mến, thích thú vui sướng đến ngỡ ngàng trước vẻ đẹp vừa e ấp, vừa tính tứ với bộ xiêm y lộng lấy đủ mọi sắc màu trong một vũ điệu mang màu sắc xứ lạ (man điệu). Tâm hồn người lính hòa theo bản nhạc, điệu múa. Câi thơ Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ có sáu thanh bằng gợi cảm giác lâng lâng chới với như có thể đưa tâm hồn người lính phiêu diêu về chốn Viên Chăn, thủ đô của nước bạn xa xôi để xây hồn thơ.
=> Tác giả cho chúng ta thấy được vẻ đẹp bản sắc phong phú của văn hóa đồng bào miền núi biên cương Tổ quốc, đồng thời, phác họa nên bức tranh chân dung thân tình, đằm thắm keo sơn và tâm hồn lạc quan, yêu đời, yêu cuộc sống kháng chiến gian khổ mà vui tươi của người lính Tây Tiến.
4 câu sau:
- Nếu khung cảnh một đêm liên hoan đem đến cho người đọc không khí mê say ngây ngất thì cảnh sông nước Tây Bắc lại gợi lên được cảm giác mênh mang hoang dại mờ ảo tĩnh lặng và chứa chan thi vị. Ở đây một lần nữa càng khẳng định rõ hơn nét tài hoa lãng mạn giàu mộng ảo của người lính Tây Tiến. Thiên nhiên ở nơi chốn chỉ có bản sương giăng, đèo mây phủ, khi chiều về vốn mờ ảo lại càng mờ ảo hơn khi có lớp sương mờ bảng lẳng choáng lên như thực như mơ. Qua hoài niệm, khung cảnh Tây Bắc như đang sống dậy trong kí ức của tác giả làm cho giọng thơ của ông cất lên như tiếng thì thầm, như lời tự hỏi có thấy - có nhớ, day dứt càng gợi lên cảm giác bâng khuâng xa vắng đầy lưu luyến. Con người có tâm hồn tài hoa và lãng mạn ấy thất bạt ngàn hồn lau trong gió trong cây như xôn xao một nỗi niềm.
Câu 4 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 46): Hình dung dáng vẻ, tư thế, cốt cách của đoàn binh Tây Tiến.
Trả lời:
+ “Không mọc tóc”, “quân xanh”, “oai hùm”
Câu 5 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 46): Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh “người đi”
Trả lời:
- “Người đi không hẹn ước”: ra đi chiến đấu không một lời hới ngày trở về. Đó là tinh thần chiến đấu tự nguyện, quả cảm, quên mình vì nước "Ra chiến trường chẳng tiếc đời xanh" => Lí tưởng cứu nước, tinh thần xả thân ấy đẹp đẽ, thiêng liêng.
Sau khi đọc
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Cảm hứng chủ đạo của bài thơ Tây Tiến là gì?
Trả lời:
- Nỗi nhớ da diết của Quang Dũng về Tây Tiến.
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Đọc đoạn 1 và thực hiện các yêu cầu sau:
a. Nêu ấn tượng về trạng thái cảm xúc được tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu.
b. Cho biết hình dung của bạn về bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến.
c. Phân tích những hình ảnh thể hiện ấn tượng ban đầu của tác giả về đoàn quân Tây Tiến.
d. Nêu cảm nhận về chất nhạc và chất họa trong bốn câu thơ sau:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Trả lời:
a. Ấn tượng về trạng thái cảm xúc được tác giả thể hiện ở hai câu thơ mở đầu:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi” Câu thơ như tiếng gọi chân thành, tha thiết xuất phát từ trái tim và tâm hồn người thi sĩ. Bằng cách sử dụng câu cảm thán mở đầu bài thơ, Quang Dũng đã gọi tên cảm hứng của bài thơ là nỗi nhớ cồn cào,da diết về núi rừng Tây Bắc.Bằng thủ pháp nghệ thuật nhân hóa, câu thơ trở nên đẹp diệu kì. “Sông Mã” không đơn thuần là con sông mà nó còn trở thành một hình ảnh hiện hữu, một nhân chứng lịch sử.
Câu thơ thứ hai với điệp từ “nhớ” được lặp lại hai lần đã diễn tả trạng thái nhớ nhung, nỗi nhớ da diết đang ùa vào tâm trí Quang Dũng. Tính từ “chơi vơi” kết hợp với từ “nhớ” đã khắc sâu tình cảm nhớ nhung da diết của nhà thơ và nỗi nhớ đó như cơn thác lũ tràn vào tâm trí nhà thơ đã đẩy ông vào trạng thái bồng bềnh, hư ảo.
b. Hình ảnh bức tranh thiên nhiên và con đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến hùng vĩ, thăm thẳm, nguy hiểm.
c. Những hình ảnh thể hiện ấn tượng ban đầu của tác giả về đoàn quân Tây Tiến
- Sông Mã: hình ảnh hiện hữu minh chứng cho lịch sử hào hứng của dân tộc, là chứng nhân lịch sử cho cuộc đời người lính Tây Tiến với biết bao niềm vui, nỗi buồn.
- Sài Khao: nơi đoàn quân bước qua trong sương mờ để tới chiến trường
- Mường Lát: là những đêm ẩm ướt đọng hơi nước và mùi hoa
→ Những địa danh này đánh dấu những kỉ niệm về một vùng núi cao, sương mờ, khó khăn nhưng đầy mộng mơ.
- Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm : gợi sự hiểm trở của thiên nhiên, con đường hành quân dài và nguy hiểm. Nhưng sau gian khổ là hình ảnh “nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” thướt tha, hùng vĩ, nhưng cũng đầy xót xa.
- Oai linh thác gầm thét : sự hiểm nguy rình rập của rừng nước, bằng tiếng cọp và thác dữ có thể cướp đi tính mạng của những người lính bất kì lúc nào.
- Mai Châu mùa em : hình ảnh những cô gái thướt tha, dịu dàng, yêu kiều, đáng yêu nơi núi rừng buốt giá.
- Hình ảnh “cồn mây” góp phần cực tả độ cao của đèo dốc, tô đậm cái hùng vĩ của cảnh núi rừng, độ cao ấy được hình dung cụ thể hơn qua hình ảnh “súng ngửi trời” một độ cao chỉ thấy cái hiểm nguy nghẹt thở đe dọa cuộc sống con người nhưng lại được nhà thơ nói theo kiểu nhẹ tênh pha chút ngang tàn kiểu lính.
d.
- Chất nhạc: sử dụng từ láy, sử dụng bằng trắc để tạo nhạc tính
- Chất họa: câu từ gợi không gian hiểm trở, hun hút, nguy hiểm
Câu hỏi 3 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Trong kí ức của nhân vật trữ tình, hình ảnh đêm lửa trại và con người, cuộc sống miền Tây Bắc hiện lên với những nét đặc sắc gì? Những hình ảnh đó đã góp phần làm nổi bật hình tượng người Lính Tây Tiến như thế nào?
Trả lời:
- "Doanh trại": nơi sinh hoạt, huấn luyện và làm việc của bộ đội thường mang lại cảm giác nghiêm khắc, khô khan.
- Tác giả sử dụng động từ "bừng" thể hiện nguồn ánh sáng rực rỡ, mạnh mẽ.
- "Hội đuốc hoa" mang ý nghĩa là màu sắc của tình yêu (từ chữ Hán có nghĩa là hoa chúc) tức là vừa rạng rỡ vừa duyên dáng
- "Kìa em" cho thấy sự ngỡ ngàng và kinh ngạc nhưng cũng rất trìu mến
- "Xiêm áo": trang phục xinh xắn, đẹp đẽ
- "khèn" là nhạc cụ đặc biệt ở Tây Bắc, mang nét đặc trưng cho văn hóa nơi đây
- "Man điệu" hàm ý chỉ điệu múa, điệu nhạc mang âm hưởng Tây Bắc
- "E ấp": ngại ngùng, thẹn thùng của chính các thiếu nữ dân tộc thiểu số
=> Tác giả dành tình cảm rất đặc biệt cho thiên nhiên và con người Tây Bắc với những kỉ niệm đẹp nơi đây.
Câu hỏi 4 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Trong hai đoạn thơ 3, 4, hình tượng người lính Tây Tiến được gợi ra qua những từ ngữ, hình ảnh nào? Khái quát đặc điểm của hình tượng này.
Trả lời:
- Hình tượng người lính Tây Tiến: “đoàn binh không mọc tóc”, “xanh màu lá”, “dữ oai hùm”, “mắt trừng”, “chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”, “người đi không hẹn ước”…
- Vẻ đẹp bi tráng, hào hùng lẫm liệt nhưng không kém phần lãng mạn
Câu hỏi 5 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Chỉ ta một số biểu hiện của phong cách lãng mạn trong bài thơ. Phân tích một biểu hiện mà bạn cho là đặc sắc.
Trả lời:
- Sự thể hiện cảm hứng lãng mạn trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng: Cần phân tích cảm hứng lãng mạn trong bài thơ Tây Tiến trên hai phương diện: nội dung cảm hứng (nỗi nhớ về một thời chiến chinh gian khổ, nhiều mất mát hy sinh nhưng cũng thật hào hùng; hình tượng thiên nhiên; hình tượng người lính Tây Tiến); nghệ thuật thể hiện (bút pháp tương phản trong việc thể hiện hiện thực khắc nghiệt của cuộc sống và chất thơ từ chính cuộc sống đó, tính chất bi tráng của hình tượng người lính, giọng điệu trữ tình và bi tráng của tác phẩm,...).
+ Vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống con người: địa hình gập ghềnh, hiểm trở với núi cao, vực thẳm, sông sâu; thiên nhiên hoang sơ, bí ẩn nhưng cũng toát lên vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng, trữ tình với tất cả vẻ quyến rũ, làm say lòng người.
+ Vẻ đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến: những khó khăn, thử thách không ngăn được bước chân người lính vốn là những chàng trai Hà Thành hào hoa, tinh tế; những nét bi thương "không mọc tóc,", "mồ viễn xứ",... là những âm trầm trong bản hùng ca về những con người "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh".
Câu hỏi 6 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Phân tích một số hình thức tổ chức ngôn ngữ đặc biệt trong bài thơ Tây Tiến.
Trả lời:
- “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm” -> sử dụng “dốc thăm thẳm”: kết hợp từ mới mẻ vì “thăm thẳm” là từ chỉ độ sâu chứ không phải độ cao.
- “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” -> sử dụng toàn thanh bằng gợi vẻ đẹp yên bình, nhẹ nhàng của vùng núi Tây Bắc.
Câu hỏi 7 SGK Ngữ văn 12 Kết nối tri thức - Soạn bài Tây Tiến (trang 47): Hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ từng bị phê phán là “xa lạ” với hình ảnh thực tế của anh bộ đội Cụ Hồ trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Theo bạn, vì sao có sự đánh giá như vậy? Hãy nêu quan điểm của bạn về vấn đề này.
Trả lời:
- Đã có lúc, người ta cho rằng bài thơ Tây Tiến không có tác dụng tích cực, vì nó buồn, nó tô đậm cái gian khổ, cái tổn thất, làm nhụt nhuệ khí…
- Với tôi, nhưng câu thơ này đem lại cho chúng ta cái nhìn toàn diện, đầy đủ về chân dung người lính ra trận. Họ là những người không vì bom đạn mà trở thành con người khô cứng, không vì chết chóc mà bi lụy, căm thù,… họ vẫn còn mơ mộng, vẫn có những phút giây để hồn mình được trở về với quê nhà.
Kết nối đọc - viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến.
Đoạn văn tham khảo
Hình tượng người lính Tây Tiến mang trong mình một nét đẹp rất riêng, đó là sự kiên cường và quyết tâm vượt qua những thách thức khó khăn. Dù đối diện với cuộc sống khắc nghiệt và môi trường chiến tranh khắc nghiệt, họ vẫn không ngừng chiến đấu với lòng dũng cảm và sự hy sinh. Người lính Tây Tiến với nét đẹp oai hùng nhưng cũng lãng mạn và vô cùng yêu đời. Hình ảnh họ, mặc dù không hoàn hảo, nhưng luôn toát lên vẻ mạnh mẽ và sự tự hào về lòng yêu nước. Điều này tạo nên một nét đẹp kiên trì và kiên nhẫn, góp phần làm nên vẻ quyến rũ và ý nghĩa sâu sắc của hình tượng người lính Tây Tiến trong tâm trí của người đọc.