Mở đầu bài học
Câu hỏi mở đầu SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 9 (trang 60): Hãy chia sẻ những điều em biết về bối cảnh, nội dung chính và kết quả của cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.Trả lời:
– Bối cảnh: Trước tình trạng khủng hoảng xã hội cuối thế kỉ XIV và sự suy sụp của nhà Trần, để đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng. Hồ Quý Ly đã thực hiện cuộc cải cách khá toàn diện trên tất cả các lĩnh vực, bao gồm cả thời gian trước và sau khi nhà Hồ được thành lập.
– Nội dung: Hồ Quý Ly đã từng bước tiến hành nhiều chính sách cải cách khá hệ thống trên hầu hết các lĩnh vực (kinh tế, xã hội, quân sự, văn hóa, giáo dục,…) từ cuối thế kỉ XIV nhằm giải quyết các mâu thuẫn về kinh tế, củng cố chế độ quân chủ tập quyền xã hội xuất hiện cuối thời Trần.
– Kết quả: bước đầu ổn định được tình hình xã hội, củng cố tiềm lực đất nước. Tuy nhiên cải cách của nhà Hồ không phù hợp với thực tế chưa giải quyết dược những yêu cầu bức thiết của cuộc sống của đông đảo nhân dân, chưa triệt đề, và không hợp với lòng dân.
1. Bối cảnh lịch sử
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 9 (trang 61): Khai thác Tư liệu 1 và thông tin trong mục, trình bày bối cảnh lịch sử diễn ra cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.
Trả lời:
– Từ cuối thế kỉ XIV, nhà Trần lâm vào tình trạng suy yếu nghiêm trọng, khủng hoảng, trên tất cả các lĩnh vực: kinh tế – xã hội và chính trị:
– Về kinh tế – xã hội
+ Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước không còn quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, không chăm lo tu sửa các công trình thuỷ lợi,…., bảo vệ đê điều, nhiều năm bị mất mùa, đói kém.
+ Ruộng đất khiến ruộng đất của nông dân bị thu hẹp do vương hầu, quý tộc, địa chủ nắm giữ, đời sống bấp bênh, khổ cực. Nhiều nông dân phải bán ruộng đất, vợ, con cho các quý tộc, địa chủ giàu có và bị biến thành nô tì.
+ Mâu thuẫn giữa nông dân với giai cấp thống trị trở nên gay gắt. Nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì đã nổ ra như: khởi nghĩa Ngô Bệ (Hải Dương), khởi nghĩa Phạm Sư Ôn (Hà Nội),…
– Về chính trị:
+ Nhà Trần không còn khả năng bảo về đất nước trước các cuộc chiến của giặc ngoại xâm.
+ Năm 1400, Hồ Quý Ly buộc vua Trần nhường ngôi, lập ra triều Hồ.
2. Nội dung cải cách
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 9 (trang 63): Khai thác tư liệu 2, 3 và thông tin trong mục, trình bày nội dung cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.
Trả lời:
– Về kinh tế, xã hội:
+ Thống nhất đơn vị đo lường trong cả nước. phát hành tiền giấy Thông bảo hội sao, cải cách chế độ thuế khoá,
+ Nhằm hạn chế sự phát triển của chế độ sở hữu lớn về ruộng đất trong các điền trang, thái ấp của tầng lớp quý tộc, Hồ Quý Ly cho thực hiện chính sách hạn điền.
+ Thực hiện chế độ hạn nô: vương hầu, quý tộc, quan lại được quy định số lượng gia nô được sở hữu.
– Văn hóa – giáo dục:
+ Về tư tưởng: Từng bước đưa Nho giáo trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống chính trị và đời sống cung đình, đề cao Nho giáo trên cơ sở có phê phán, chọn lọc.
+ Về tôn giáo: hạn chế sự phát triển thái quá của Phật giáo và Đạo giáo; bắt sư tăng 50 tuổi trở lên phải trải qua kì sát hạch, chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục, nếu không đạt phải hoàn tục làm dân thường.
+ Về chữ viết: đề cao và khuyến khích sử dụng chữ Nôm.
+ Về giáo dục, chú trọng giáo dục, ban cấp ruộng đất cho trường học, chủ trương mở rộng hệ thống trường học, bổ sung chức học quan ở các địa phương.
+ Về khoa cử, quy định chặt chẽ phương thức thi, sửa đổi nội dung các khoa thi, nội dung thi viết và làm tính, định lệ thi Hương và thi Hội theo định kì.
– Về quân sự:
+ Xây dựng nhiều thành luỹ để phòng thủ ở những nơi hiểm yếu, tăng cường lực lượng quân đội chính quy.
+ Chế tạo súng thần cơ, đóng thuyền chiến,…
+ Lập lại sổ hộ khẩu.
3. Kết quả và ý nghĩa
Câu hỏi mục 3 SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 9 (trang 63): Trình bày kết quả và ý nghĩa của cuộc cải cách Hồ Quý Ly và triều Hồ.Trả lời:
– Kết quả:
+ Góp phần củng cố quyền lực của chính quyền trung ương.
+ Nhà Hồ đã giảm bớt thế lực tầng lớp quý tộc thông qua chính sách hạn điền, hạn nô: Hạn chế chế độ bóc lột nông nô, nô tì, kinh tế điền trang, thái ấp của tầng lớp quý tộc Trần, tăng thu nhập và quyền lực cho nhà nước, giải phóng sức sản xuất lao động.
+ Những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ trên lĩnh vực văn hoá, giáo dục thể hiện tư tưởng tiến bộ nhằm xây dựng một nền văn hoá, giáo dục mang bản sắc dân tộc.
– Ý nghĩa:
+ Cuộc cải cách có ý nghĩa quan trọng trong việc bước đầu củng cố tiềm lực của đất nước để chuẩn bị đối phó với giặc ngoại xâm, ổn định tinh hình xã hội.
Luyện tập
Luyện tập SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 9 (trang 63): Hoàn thành bảng thống kê (theo gợi ý dưới đây) về các nội dung chủ yếu trong cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.
Trả lời:
|
Lĩnh vực |
Nội dung cải cách |
Ý nghĩa |
|
Kinh tế, xã hội |
– Cải cách chế độ thuế khoá, phát hành tiền giấy, , thống nhất đơn vị đo lường. – Thực hiện chính sách hạn điền, hạn nô. |
– Thúc đẩy kinh tế phát triển. – Hạn chế thế lực của tầng lớp quý tộc – Chế độ thuế khóa nhẹ và công bằng hơn. – Góp phần ổn định xã hội. |
|
Quân sự |
– Tăng cường lực lượng quân đội chính quy, xây dựng nhiều thành luỹ để phòng thủ ở những nơi hiểm yếu. – Chế tạo vũ khí, đóng thuyền chiến,… – Biên vào sổ hộ tịch các nhân khẩu từ 2 tuổi trở lên. |
– Tiềm lực quốc phòng của đất nước được nâng cao. – Số lượng binh lính trong quân đội tăng lên nhiều lần. |
|
Văn hóa, giáo dục |
– Bắt các nhà sư dưới 50 tuổi hoàn tục; – Mở rộng việc học, đặt học quan đến cấp phủ, châu. Chấn chỉnh lại chế độ học tập và thi cử; – Tổ chức các kì thi, tuyển chọn được nhiều nhân tài cho đất nước. + Đề cao chữ Nôm. |
– Nho giáo từng bước trở thành tư tưởng chủ đạo trong xã hội. – Giáo dục, khoa cử có bước phát triển theo hướng quy củ, chuyên nghiệp, mang tính thực tiễn. – Tính dân tộc trong nền văn hóa được chú trọng, đề cao. |
Vận dụng
Vận dụng SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 9 (trang 63): Có nhận định cho rằng: “Hồ Quý Ly là một nhà cải cách lớn, kiên quyết và táo bạo". Em đồng ý với nhận định đó không? Vì sao? Sưu tầm thêm tư liệu từ sách, báo và internet để tim dẫn chứng chứng minh cho ý kiến của em.Trả lời:
* Em đồng ý với nhận định “Hồ Quý Ly là một nhà cải cách lớn, kiên quyết và táo bạo”.
- Ông là người có nhiều năng lực về chính trị, kinh tế, văn hóa. Điều này được thể hiện thông qua những chính sách cải cách ông đưa ra sau khi lên ngôi vua. Trong bài viết “Những cải cách của Hồ Quý Ly cuối thế kỷ XIV – đầu thế kỷ XV” của trang Bảo tàng lịch sử Việt Nam có viết: “Ở triều Trần và triều Hồ, trong khoảng 35 năm nắm quyền. Ông đã tiến hành thay đổi chính sách cũ, đề ra chính sách mới, đưa ra một loạt các biện pháp cải cách về nhiều mặt. Những biện pháp đó nhằm thủ tiêu những yếu tố cát cứ của quý tộc nhà Trần, giải quyết cuộc khủng hoảng kinh tế – xã hội Đại Việt, xây dựng một nhà nước quân chủ chuyên chế tập trung vững mạnh. Những cải cách của ông bao gồm nhiều lĩnh vực từ chính trị, quốc phòng đến kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục.” Nó tương đối toàn diện và có hệ thống nhất. Những chính sách cải cách của ông thể hiện ông là người có tầm nhìn, năng lực và quyết đoán. Ông rất quan tâm, mong muốn đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng. Những chính sách cải cách của ông thu được những thành tựu nhất định xong vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập.