Mở đầu (trang 5) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy chỉ ra những ca từ thể hiện ước muốn của nhân vật trong lời bài hát sau và cho biết ý nghĩa của những ước muốn đó
“Nếu là chim, tôi sẽ là loài bồ câu trắng
Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương
Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm
Là người, tôi sẽ chết cho quê hương…”
(Tự nguyện, Nhạc và lời: Trương Quốc Khánh)
1. Khái niệm, ý nghĩa của việc sống có lí tưởng
Câu hỏi 1 (trang 5) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi:
Thông tin: Trả lời các nhà báo nước ngoài. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào uỷ thác thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Bao giờ đồng bào cho tôi lui thì tôi rất vui lòng lui.
Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi”.
(Theo Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 4, NXB Chính trị quốc gia, trang 187)
a. Em hãy nêu mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong thông tin trên.
b. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thực hiện mong muốn trên như thế nào? Ý nghĩa mong muốn đó với dân tộc Việt Nam?
Trả lời:
a. Mong muốn tột bậc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là làm cho đất nước ta được hoàn toàn độc lập, nhân dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành
b. Để thực hiện được mong muốn tột bậc đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phải gắng sức làm, như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Điều đó đã thể hiện tinh thần yêu nước quật cường, vì nước vì dân, không quản ngại khó khăn, nêu cao tinh thần vì dân quên mình, vì nhân dân phục vụ của Người.
Câu hỏi 2 (trang 6) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi:
Thông tin: Tại chiến trường Đức Phổ, Quảng Ngãi, khi một sĩ quan Mỹ định châm lửa đốt quyển sổ tay thu được sau một trận càn, người thông dịch của ông đã cản: “Đừng đốt. Bản thân nó đã có lửa rồi”. Đó là cuốn nhật kí chứa đựng một tình yêu bao la với Tổ quốc, nhân dân, đồng đội, thể hiện lí tưởng sống cao đẹp của nữ bác sĩ Đặng Thuỳ Trâm. Tấm gương người nữ anh hùng hi sinh khi tuổi đời còn rất trẻ đã tiếp thêm động lực cho những người ở lại quyết tâm chiến đấu vì lí tưởng cao cả: quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh!
“30.6.68. “Đời phải trải qua giông tố nhưng chớ cúi đầu trước giông tố”.... Th. hãy bằng nghị lực, bằng niềm tin ở chính nghĩa, bằng lí tưởng cuộc đời mình mà đi tiếp những bước đường gai góc gian lao…
01.9.68. Th. hãy ngẩng cao đầu mà sống, sống với tình cảm trong sáng, với lí tưởng cao đẹp của mình. “Hãy giữ vững tinh thần của người cộng sản, tinh thần trong suốt như pha lê, cứng rắn như kim cương và chói lọi muôn nghìn hào quang của lòng tin tưởng”...
14.7.69... Ba má và các em yêu thương ở ngoài đó làm sao thấy hết được cuộc sống ở đây. Cuộc sống vô cùng anh dũng, vô cùng gian nan, chết chóc, hi sinh còn dễ dàng hơn ăn một bát cơm. Vậy mà người ta vẫn bền gan chiến đấu. Con cũng là một trong muôn nghìn người đó, con sống, chiến đầu và nghĩ rằng mình sẽ ngã xuống vì ngày mai của dân tộc. Con tự hào vì đã dâng trọn đời mình cho Tổ quốc”.
(Theo Đặng Kim Trâm chình lí, Vương Trị Nhân giới thiệu (2005), Nhật kí Đặng Thuỳ Trâm, NXB Hội Nhà văn, trang 46, 68, 160)
a. Em hãy chỉ ra mục đích sống của bác sĩ Đặng Thùy Trâm và đồng đội.
b. Chi tiết nào trong những dòng nhật kí trên thể hiện suy nghĩ và hành động để đạt được mục đích đó?
c. Em hãy cho biết thế nào là sống có lí tưởng và ý nghĩa của sống có lí tưởng.
Trả lời:
a. Mục đích sống của bác sĩ Đặng Thùy Trâm và đồng đội là quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh
b. Chi tiết thể hiện suy nghĩ và hành động để đạt được mục đích:
- Cuộc sống vô cùng anh dũng, vô cùng gian nan, chết chóc, hi sinh còn dễ dàng hơn ăn một bát cơm. Vậy mà người ta vẫn bền gan chiến đấu.
- Con cũng là một trong muôn nghìn người đó, con sống, chiến đầu và nghĩ rằng mình sẽ ngã xuống vì ngày mai của dân tộc.
- Con tự hào vì đã dâng trọn đời mình cho Tổ quốc
c. Sống có lí tưởng là xác định được mục đích cao đẹp và có kế hoạch, quyết tâm phấn đấu để đạt được mục đích nhằm đóng góp cho lợi ích của cộng đồng, quốc gia, nhân loại. Sống có lí tưởng giúp mỗi người có động lực phấn đấu hoàn thành mục tiêu của bản thân, góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh. Người sống có lí tưởng được xã hội công nhận, tôn trọng và tin tưởng.
2. Lí tưởng sống của thanh niên Việt Nam ngày nay
Câu hỏi (trang 7) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi
Thông tin 1: Trong Bài phát biểu tại Hội nghị cán bộ Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam toàn miền Bắc tháng 9/1962, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Thanh niên phải xung phong đến những nơi khó khăn gian khổ nhất, nơi nào người khác làm ít kết quả, thanh niên phải xung phong đến làm cho tốt... Thanh niên phải luôn luôn rèn luyện đạo đức cách mạng....
Trung thành: Trọn đời trung thành với sự nghiệp cách mạng, với Tổ quốc, với Đảng, với giai cấp.
Dũng cảm: Không sợ khổ, không sợ khó, thực hiện: “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó thanh niên làm”, “gian khổ thì đi trước, hưởng thụ sau mọi người”.
(Theo Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 13, NXB Chính trị quốc gia, trang 470, 471)
Thông tin 2: Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh quy định:
“Điều 2: Đoàn viên có nhiệm vụ.
1. Luôn luôn phần đầu vì lí tưởng của Đảng và Bác Hồ. Tích cực học tập, lao động rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
2. Gương mẫu chấp hành và vận động thanh thiếu nhi thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Tham gia xây dựng, bảo vệ Đảng, chính quyền và các đoàn thể nhân dân. Chấp hành Điều lệ Đoàn và các nghị quyết của Đoàn; tích cực tuyên truyền về tổ chức Đoàn trong thanh niên, sinh hoạt Đoàn và đóng đoàn phí đúng quy định”.
(Theo Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh)
a. Dựa vào các thông tin trên, em hãy xác định nhiệm vụ của thanh niên Việt Nam và những việc thanh niên cần phải làm để thực hiện nhiệm vụ đó.
b. Theo em, học sinh cần làm gì để thực hiện nhiệm vụ của thanh niên Việt Nam ngày nay?
Trả lời:
a. Nhiệm vụ của thanh niên Việt Nam: Phấn đấu vì lí tưởng của Đảng và Bác Hồ (xây dựng thành công nước Việt Nam “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh). Những việc cần làm: Tích cực học tập, lao động, rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
b. Là một người học sinh còn đang ngồi trên ghế nhà trường, em cần tích cực học tập, chăm chỉ rèn luyện bản thân, lối sống, xây dựng hành vi, phát triển nhân cách, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, sử dụng tiếng nói của bản thân, của một đoàn viên trong đội ngũ Đoàn Thanh niên để tuyên truyền lối sống tích cực, sinh hoạt Đoàn, góp phần xây dựng đội ngũ Đoàn viên ưu tú.
Luyện tập
Luyện tập 1 (trang 8) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em đồng tình hay không đồng tình với quan điểm nào dưới đây? Vì sao?
a. Tất cả những người sống có mục đích đều là những người sống có lí tưởng
b. Người sống có lí tưởng là người luôn suy nghĩ và hành động để thực hiện mục tiêu chung của dân tộc
c. Những ai tích cực làm giàu đều là người sống có lí tưởng
d. Người sống có lí tưởng là người có nhiều ước mơ, hoài bão
e. Đối với học sinh, tích cực học tập để mai sau lập nghiệp, góp phần xây dựng quê hương, đất nước chính là sống có lí tưởng
Lời giải:
a. Không đồng tình. Vì chỉ những người sống có mục đích cao đẹp và có kế hoạch, quyết tâm phấn đầu để đạt được mục đích đó nhằm đóng góp cho lợi ích của cộng đồng, quốc gia, nhân loại mới là người sống có lí tưởng.
b. Đồng tình. Vì những người luôn suy nghĩ và hành động để thực hiện mục tiêu chung của dân tộc sẽ đóng góp cho lợi ích của cộng đồng, của quốc gia
c. Không đồng tình. Phải làm giàu một cách hợp pháp, đứng đắn thì mới góp phần vào sự phát triển của quốc gia, dân tộc.
d. Không đồng tình. Người có nhiều ước mơ, hoài bão chưa chắc đã phải là những ước mơ, hoài bão đúng đắn, góp phần vào sự phát triển của dân tộc, cộng đồng
e. Đồng tình. Vì đó là một trong những lí tưởng sống của thanh niên Việt Nam hiện nay
Luyện tập 2 (trang 8) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Từ quan điểm dưới đây, em hãy viết bài thuyết trình về ý nghĩa của việc sống có lí tưởng:
Lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường. Không có lí tưởng thì không có phương hướng kiên định, mà không có phương hướng thì không có cuộc sống.
(Lev Nikolayevich Tolsoy)
Lời giải:
Trên biển cả, những con thuyền lênh đênh luôn cần một ngọn hải đăng để chỉ đường, để tìm đường về bến an toàn và hòa bình. Mỗi người trong chúng ta cũng cần một ngọn hải đăng riêng, đó chính là lí tưởng sống. Lí tưởng này sẽ là nguồn động viên mạnh mẽ, giúp chúng ta bay cao với những ước mơ và hướng dẫn chúng ta đến hạnh phúc trong cuộc sống.
Đúng như Lev Nikolayevich Tolsoy - một nhà văn tài ba người Nga đã từng nói: "Lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường. Không có lí tưởng, không có phương hướng kiên định, mà không có phương hướng thì không có cuộc sống."
Lí tưởng sống chính là mục tiêu cao cả mà mỗi người trong chúng ta khao khát và mong muốn đạt được. Nó giống như ngọn đèn trong đêm tối, giúp chúng ta thấy rõ con đường và những điều quan trọng xung quanh. Nhưng lí tưởng không chỉ giới hạn ở việc chỉ định hướng đi, nó còn đồng thời là động lực mạnh mẽ, thúc đẩy chúng ta vượt qua khó khăn và gắn bó với mục tiêu cuộc đời.
Ví dụ, Bác Hồ, tượng đài của lí tưởng sống, đã sống với mục tiêu giải phóng dân tộc và độc lập quốc gia. Thậm chí trong những hoàn cảnh khó khăn, ông vẫn không bao giờ từ bỏ lí tưởng của mình. Đó là lí tưởng mang tính toàn cầu, nhưng lí tưởng không nhất thiết phải vô cùng lớn lao. Quan trọng hơn là ta phải sống với lí tưởng và theo đuổi nó một cách thành thật. Cuộc sống có ý nghĩa khi ta sống vì mọi người, và trong đó, mọi người cũng sẽ sống vì ta.
Ví dụ khác như thầy Nguyễn Ngọc Kí, người đã trải qua nhiều khó khăn nhưng không bao giờ từ bỏ. Thầy là tấm gương sống của sự tận hiến và cống hiến cho đời, dù có thể điểm danh với những khuyết điểm về sức khỏe. Điều quan trọng không phải là bạn đã đạt được mục tiêu lớn hay không, mà là bạn đã sống với lí tưởng và cống hiến mình cho điều bạn tin tưởng.
Trong cuộc sống, không phải ai cũng nhận ra giá trị của lí tưởng sống. Một số người sống vô tư, không chú trọng đến việc đặt mục tiêu và lí tưởng trong cuộc sống. Họ có thể lạc hướng và dễ bị cuốn vào những thứ trái với giá trị đạo đức và xã hội.
Tuy nhiên, chúng ta cần nhớ rằng lí tưởng sống không nhất thiết phải lớn lao và phức tạp. Một lí tưởng có thể đơn giản như việc trở thành một người cha hay người mẹ tốt, hay thậm chí là làm việc chăm chỉ để cống hiến cho gia đình. Quan trọng là ta phải có lí tưởng và theo đuổi nó một cách đầy kiên nhẫn và tận tâm. Lí tưởng sẽ là nguồn động viên giúp ta vượt qua khó khăn, giữ vững mục tiêu và đạt được thành công trong cuộc sống.
Cuối cùng, để trang bị cho cuộc hành trình của chúng ta, ta cần học hỏi và phát triển kiến thức và kỹ năng. Lý tưởng không đến từ hành động mù quáng, mà từ hiểu biết và sự phấn đấu không ngừng nghỉ. Hãy tận dụng kiến thức, học hỏi từ mọi nguồn, và luôn đặt mục tiêu cao cho bản thân để có thể cống hiến cho xã hội và làm cho cuộc sống thêm ý nghĩa.
Luyện tập 3 (trang 9) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy nhận xét về việc làm của thanh niên trong các bức ảnh dưới đây và nêu ý nghĩa của những việc làm đó.
Lời giải:
- Bức tranh 1: Phát động và tổ chức cuộc thi “Hành trình thanh niên khởi nghiệp” => phát hiện nhân tài, những người trẻ đầy tài năng, sự sáng tạo, triển vọng
- Bức tranh 2: Thanh niên xây dựng và bảo vệ Tổ quốc => nêu cao tinh thần yêu nước, ý chí quyết tâm giữ gìn non sông nước nhà
- Bức tranh 3: Thanh niên Việt Nam trồng cây, tham gia tình nguyện, bảo vệ môi trường => thái độ tích cực trong bảo vệ môi trường, nhận thức về tầm quan trọng của môi trường đối với việc xây dựng và phát triển đất nước
- Bức tranh 4: Tích cực ứng dụng STEAM, STEM, trải nghiệm hoạt động giáo dục tích cực, đồng hành cùng học sinh Việt Nam trong sự nghiệp giáo dục => ứng dụng khoa học công nghệ trong hoạt động trải nghiệm, giảng dạy thông qua hoạt động robotic, lập trình, góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Luyện tập 4 (trang 9) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy kể về một tấm gương thanh niên Việt Nam tiêu biểu trong hoạt động học tập/ nghiên cứu khoa học/ khởi nghiệp/ thiện nguyện… và rút ra bài học cho bản thân
Lời giải:
Câu chuyện về Nguyễn Hà Đông
Nguyễn Hà Đông sinh năm 1985 tại Hà Nội. Anh bắt đầu sự nghiệp lập trình từ khi còn rất trẻ và sớm tỏ ra đam mê với việc phát triển game. Sau khi tốt nghiệp Đại học Bách Khoa Hà Nội, Hà Đông làm việc cho một công ty phần mềm trước khi quyết định tự mình phát triển các trò chơi di động.
Flappy Bird, trò chơi nổi tiếng của anh, được phát hành vào tháng 5 năm 2013. Ban đầu, trò chơi này không được chú ý nhiều, nhưng đến đầu năm 2014, nó bất ngờ trở thành hiện tượng toàn cầu. Flappy Bird nhanh chóng leo lên vị trí đầu bảng xếp hạng ứng dụng trên App Store và Google Play, thu hút hàng triệu lượt tải về và chơi mỗi ngày. Thành công của Flappy Bird đã mang lại cho Hà Đông thu nhập ước tính hàng chục nghìn đô la mỗi ngày từ quảng cáo.
Tuy nhiên, đối mặt với áp lực và sự chú ý quá mức từ công chúng, Nguyễn Hà Đông đã quyết định gỡ bỏ Flappy Bird khỏi các cửa hàng ứng dụng vào tháng 2 năm 2014. Quyết định này gây ra nhiều tranh cãi, nhưng anh đã giải thích rằng anh muốn bảo vệ cuộc sống cá nhân và giữ gìn sức khỏe tâm lý của mình.
* Bài học rút ra:
- Đam mê và kiên trì: Thành công của Nguyễn Hà Đông đến từ niềm đam mê mãnh liệt và sự kiên trì trong công việc. Anh đã dành nhiều năm nghiên cứu và phát triển trước khi tạo ra Flappy Bird. Điều này cho thấy sự kiên trì là yếu tố quan trọng trong việc đạt được thành công.
- Sáng tạo và đơn giản hóa: Flappy Bird không phải là một trò chơi phức tạp, nhưng chính sự đơn giản và dễ tiếp cận của nó đã thu hút được hàng triệu người chơi. Sáng tạo không nhất thiết phải phức tạp, mà đôi khi chỉ cần đơn giản và thú vị.
- Bảo vệ sức khỏe tinh thần: Quyết định gỡ bỏ Flappy Bird của Hà Đông nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc bảo vệ sức khỏe tinh thần. Thành công không nên đánh đổi bằng sự căng thẳng và áp lực quá mức.
- Dũng cảm đối mặt với dư luận: Quyết định của Hà Đông đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều, nhưng anh đã dũng cảm đối mặt và giữ vững quyết định của mình. Điều này cho thấy sự kiên định và khả năng đối mặt với dư luận là cần thiết trong cuộc sống và công việc.
Nguyễn Hà Đông là một tấm gương sáng về sự nỗ lực, sáng tạo và dũng cảm. Câu chuyện của anh không chỉ truyền cảm hứng cho các bạn trẻ đam mê công nghệ, mà còn mang lại những bài học quý giá về cuộc sống và công việc.
Luyện tập 5 (trang 9) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Dựa vào nhiệm vụ của thanh niên Việt Nam, em hãy xác định nhiệm vụ mà bản thân phải thực hiện trong học tập và cuộc sống, từ đó xây dựng kế hoạch để thực hiện những nhiệm vụ đó.
- Xác định lí tưởng sống: tích cực học tập, lao động, rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội để góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
- Gợi ý kế hoạch hành động:
+ Biết phấn đấu, vươn lên trong cuộc sống của mình, nỗ lực hết sức để mong muốn đạt được những thành tựu cho riêng mình.
+ Khi vấp ngã không chán nản, buông xuôi mà tìm cách đứng dậy sau vấp ngã để đi tiếp con đường mình đã chọn.
+ Biết yêu thương những người xung quanh, luôn muốn lan tỏa những thông điệp tích cực ra xã hội, làm cho xã hội này tốt đẹp hơn.
Vận dụng
Vận dụng 1 (trang 9) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Hãy thiết kế một thông điệp về lí tưởng sống và trang trí ở góc học tập làm mục tiêu phân đấu của em
Gợi ý:
- Thông điệp: “Bạn chỉ sống một lần mà thôi, nhưng nếu bạn sống đúng cách thì một lần là đủ.”/ “Lý tưởng sống nằm trong máu thịt của chúng ta và nó sẽ không bao giờ ngủ yên.”/ “Giờ là lúc để hướng tới cuộc sống lý tưởng của bạn.”
Vận dụng 2 (trang 9) SGK Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 1: Em hãy thực hiện kế hoạch rèn luyện theo lí tưởng và chia sẻ với các bạn về những kết quả mà em đã đạt được, những điều chưa đạt được theo kế hoạch và phương hướng phấn đấu của em.