Mở đầu (trang 24) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy đọc đoạn trích lời bài hát “Chúng em cần hoà bình” (sáng tác: Hoàng Long – Hoàng Lân) và chia sẻ suy nghĩ của em về cuộc sống hoà bình
“Để loài người được chung sống trong hoà bình
…
Không còn tiếng súng tiếng bom trên hành tinh…”
Trả lời:
- Thông qua bài hát trên, có thể nhận thấy được rằng tác giả Hoàng Long đã gửi gắm rất nhiều tâm tư, tình cảm của bản thân thông qua những câu hát bằng những ngôn từ trong sáng, gần gũi như “yêu thương”, “vui ca học hành”, “hoà bình”, thể hiện khát vọng hoà bình bền vững “không còn tiếng súng tiếng bom”.
- Đồng thời, người nghe cũng có thể nhận thức được rằng chỉ khi có được hòa bình, con người mới có thể sống trong điều kiện tốt nhất, không phải chịu nỗi đau mất mát, chia li như trong chiến tranh và thoải mái theo đuổi đam mê của riêng mình.
1. Hoà bình và các biểu hiện của hoà bình
Câu hỏi (trang 24) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy đọc thông tin, kết hợp quan sát các hình ảnh sau để trả lời câu hỏi:
Trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, đế quốc Mỹ đã giội hàng triệu tấn bom đạn xuống làng mạc, trường học, bệnh viện,… gây biết bao đau thương tang tóc trên khắp đất nước ta, trong đó có cuộc tập kích chiến lược 12 ngày đêm bằng không quân với quy mô lớn chưa từng có trong lịch sử chiến tranh vào Thủ đô Hà Nội và thành phố cảng Hải Phòng, từ ngày 18 đến 29 tháng 12 năm 1972.
Riêng tại khu vực Hà Nội, Mỹ đã sử dụng 444 lần chiếc máy bay chiến lược B52, hơn 1.000 lần chiếc máy bay chiến thuật chiến đấu với số lượng bom đạn là 4 vạn tấn. Nhờ chuẩn bị tốt cả về tư tưởng và tổ chức, lực lượng và phương tiện, quân dân Hà Nội đã đánh bại hoàn toàn cuộc tập kích của để quốc Mỹ. Ngày 27 – 1 – 1973, Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh lập lại hoà bình ở Việt Nam được kí kết.
Sau Hiệp định, nhân dân Hà Nội đã tranh thủ điều kiện hoà bình để hàn gắn vết thương chiến tranh, đẩy mạnh sản xuất, khôi phục và phát triển kinh tế, văn hoá, ổn định đời sống, cùng nhân dân miền Bắc làm hậu phương lớn, góp phần chi viện cho tiền tuyến, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Ngày nay, Hà Nội đang từng bước đổi mới, phát triển, đạt được nhiều thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực, đời sống của nhân dân ngày càng ấm no, hạnh phúc. Hà Nội thực sự đã trở thành trung tâm kinh tế, chính trị và văn hoá của cả nước. Ngày 16-7-1999, Hà Nội được UNESCO vinh danh là "Thành phố vì hoà bình". Đây là sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế về những thành tựu trong quá trình đổi mới cũng như khát vọng hoà bình của người dân Việt Nam.
(Theo Lê Mậu Hãn (Chủ biên) (2001), Đại cương lịch sử Việt Nam, tập III, NXB Giáo dục, trang 243, 244, 248)
a. Từ thông tin và các hình ảnh trên, em hãy cho biết cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ đã gây ra hậu quả gì với Thủ đô Hà Nội? Cuộc sống của người dân và sự phát triển của Hà Nội trong chiến tranh và trong hòa bình có sự khác nhau như thế nào?
b. Theo em, hòa bình là gì? Hãy nêu các biểu hiện của hòa bình
Trả lời:
a. Tàn phá thủ đô Hà Nội, phá huỷ nhiều cơ sở kinh tế, công trình lợi ích công cộng của Hà Nội, bến cảng duy nhất của Hà Nội không thể hoạt động được, huỷ diệt hầu như là toàn bộ phố Khâm Thiên khiến nhiều cơ sở sản xuất cùng hàng nghìn nhà dân bị sập đổ, đường phố bỗng chốc trở thành bãi gạch ngói ngổn ngang và bụi khói mờ mịt, khiến nhiều người chết và bị thương.
Sống trong chiến tranh, người dân phải chịu cảnh đói nghèo, đời sống thiếu thốn đủ điều. Tuy nhiên khi đất nước đã hoà bình, cuộc sống đã ổn định hơn, con người có điều kiện tập trung phát triển kinh tế, chăm lo đời sống, nâng cao cuộc sống tinh thần
b. Hòa bình là trạng thái không có chiến tranh, xung đột vũ trang; là điều kiện thuận lợi để con người sống trong an lành, hạnh phúc, phát triển kinh tế và văn hóa.
Các biểu hiện của hòa bình:
- Xã hội không có xung đột vũ trang, bạo lực, và người dân không phải sống trong lo sợ.
- Cuộc sống của người dân được đảm bảo an toàn, không có các mối đe dọa từ bên ngoài hoặc bên trong.
- Các hoạt động kinh tế, sản xuất được thúc đẩy, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được cải thiện.
- Xã hội đạt được sự công bằng, mọi người đều có cơ hội phát triển, sống trong hòa hợp và tôn trọng lẫn nhau.
- Người dân có điều kiện tiếp cận giáo dục, y tế và các dịch vụ công cộng khác.
- Thiên nhiên và môi trường được bảo vệ và phát triển bền vững, tạo điều kiện sống tốt cho con người và các thế hệ tương lai.
2. Bảo vệ hoà bình và các biện pháp bảo vệ hoà bình
Câu hỏi (trang 26) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy đọc thông tin sau và trả lời câu hỏi:
Thông tin 1. Trong lịch sử nhân loại, đã có nhiều cuộc chiến tranh xâm lược huỷ diệt và tàn phá sự sống của loài người như Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918) và Chiến tranh thế giới hai (1939-1945). Riêng Chiến tranh thế giới thứ hai, đã khiến cho 76 nước bị đưa vào vòng chiến, khoảng 60 triệu người chết, 90 triệu người bị tàn phế, thiệt hại về vật chất ước tính khoảng 4.000 tỉ đô la (tỉnh theo giá đương thời). Nền văn minh vật chất và tinh thần của nhân loại bị tàn phá nặng nề.
Ngày nay, hoà bình, hợp tác phát triển là xu thế lớn song các điểm nóng cạnh tranh, xung đột vẫn rất phức tạp, đặc biệt là xung đột sắc tộc, tôn giáo trở thành nhân tố gây mất ổn định ở một số vùng, lãnh thổ,... khiến cho dân thường vô tội nơi đây phải sống trong tình trạng căng thẳng, lo âu và sợ hãi.
(Theo Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2018), Lịch sử thế giới cận đại, tập 11, NXB Đại học Sư phạm, trung 72)
Thông tin 2. Mọi dân tộc, quốc gia trên thế giới đều có quyền và nghĩa vụ bảo vệ, gìn giữ hoà bình, giải quyết các cuộc xung đột quốc tế bằng biện pháp hoà bình, tránh sử dụng vũ lực, ngăn chặn, xoá bỏ những mối đe doạ chiến tranh.
Là một quốc gia đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh nên hoà bình luôn là mong ước, khát vọng ngàn đời của dân tộc Việt Nam. Bảo vệ Tổ quốc, gìn giữ hoà bình luôn được xác định là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã xác định rõ mục tiêu xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hoà bình, ổn định;
Xác định nhiệm vụ chủ động ngăn ngừa các nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa, Kiên quyết, kiên trì bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, bảo đảm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội; Tiếp tục xây dựng quân đội nhân dân – công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững chắc là nền tảng cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.
(Theo Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, trang 35, 48, 49, 50)
a. Từ các thông tin và hình ảnh trên, em hãy giải thích vì sao cần phải bảo vệ hòa bình và cho biết các biện pháp góp phần thúc đẩy và bảo vệ hòa bình
b. Từ thực tiễn cuộc sống, em hãy lấy ví dụ về xung đột sắc tộc, chiến tranh phi nghĩa trên thế giới và bày tỏ quan điểm của mình về những sự kiện đó.
c. Theo em, bảo vệ hòa bình là gì? Hãy kể thêm những biện pháp thúc đẩy và bảo vệ hòa bình mà em biết.
Trả lời:
a. Cần phải bảo vệ hòa bình, vì: hòa bình đem lại những lợi ích to lớn, thiết thực, như:
+ Giúp con người có cuộc sống ấm no, hạnh phúc;
+ Tạo điều kiện để phát triển kinh tế xã hội;
+ Thúc đẩy mối quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các quốc gia trên thế giới vì sự thịnh vượng chung toàn cầu.
- Các biện pháp góp phần thúc đẩy và bảo vệ hoà bình:
+ Chủ động giải quyết mâu thuẫn bằng biện pháp hoà bình qua thương lượng, đàm phán.
+ Giải quyết mâu thuẫn khi xảy ra xung đột, mâu thuẫn căn cứ theo pháp luật quốc tế, dựa trên công lí và chính nghĩa, không thoả hiệp vô nguyên tắc với tội ác và bất công xã hội.
b. Trong những năm qua, ở nhiều quốc gia, khu vực trên thế giới đã xảy ra những cuộc xung đột liên quan đến dân tộc, tôn giáo hoặc xen lẫn cả dân tộc và tôn giáo, như: xung đột giữa những cộng đồng Hồi giáo theo dòng Sunni và Shiite hay các dòng khác nhau ở trong một quốc gia như:
+ Syria, Iraq; giữa một số quốc gia Ả-rập, Hồi giáo với nhau và với Israel (Do Thái giáo); giữa Hồi giáo và Công giáo ở Philippines, Indonesia; giữa Hồi giáo và Phật giáo ở miền Nam Thái Lan, Myanmar,... Dù là cuộc xung đột tôn giáo, sắc tộc đều là mối quan tâm, lo lắng của mọi người.
Tất cả các cuộc xung đột đều để lại những hậu quả rất nặng nề, thậm chí biến thành những cuộc chiến tranh kinh hoàng kéo dài nhiều năm. Biết bao dân thường vô tội ở nhiều nơi luôn phải sống trong tình trạng căng thẳng, lo âu, sợ hãi. Thực tế chứng minh dân tộc, tôn giáo thường luôn chứa đựng sự nhạy cảm, phức tạp và đã có nhiều cuộc xung đột xảy ra ở nhiều nơi.
Do vậy, giải quyết xung đột sắc tộc, tôn giáo là một vấn đề toàn cầu, cần phải có sự chung tay góp sức của cả nhân loại, của tất cả các quốc gia và tổ chức quốc tế trên thế giới.
c. Bảo vệ hòa bình là nỗ lực của mọi cá nhân, tổ chức và quốc gia để duy trì và thúc đẩy trạng thái không có chiến tranh, xung đột vũ trang, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển và hạnh phúc của con người.
Các biện pháp thúc đẩy và bảo vệ hòa bình:
- Sử dụng các tổ chức quốc tế hoặc các bên thứ ba để hòa giải và giải quyết các mâu thuẫn, xung đột giữa các quốc gia hoặc nhóm dân tộc.
- Thúc đẩy việc giải quyết tranh chấp thông qua pháp luật và các cơ chế quốc tế, như Tòa án Quốc tế hay các cơ quan quốc tế có thẩm quyền
- Hạn chế và giảm quân sự, cải thiện quản lý vũ khí và kiểm soát vũ trang để giảm nguy cơ xung đột và chiến tranh.
- Đầu tư vào phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, và nông nghiệp, đặc biệt ở các khu vực đang phát triển, để giảm bất bình đẳng và tạo ra cơ hội cho mọi người
- Khuyến khích sự đa dạng văn hóa, tôn trọng sự khác biệt và tạo ra môi trường hòa hợp cho mọi người, bảo vệ quyền lợi của các nhóm dân tộc, tôn giáo và cộng đồng
Luyện tập
Luyện tập 1 (trang 28) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em đồng tình/ không đồng tình với ý kiến nào sau đây? Vì sao?
a) Hoà bình là khát vọng của những nước đang có chiến tranh.
b) Hoà bình, hợp tác, liên kết và phát triển vẫn là xu thế tất yếu của thời đại.
c) Mỗi quốc gia có ý thức xây dựng mối quan hệ tôn trọng, bình đẳng, thân thiện sẽ góp phần bảo vệ hoà bình.
d) Bảo vệ hoà bình là trách nhiệm của những nước có tiềm năng quân sự.
Lời giải:
a) Không đồng tình, vì: Hoà bình là khát vọng chung của mọi quốc gia, dân tộc.
b) Đồng tình, vì: chiến tranh gây ra nhiều mất mát, đau thương, nên hòa bình luôn là khát vọng của mỗi cá nhân, mỗi quốc gia, dân tộc. Do đó, tất yếu dẫn tới việc: Hoà bình, hợp tác, liên kết và phát triển là xu thế của thời đại.
c) Đồng tình, vì: để bảo vệ hòa bình, mỗi quốc gia cần có ý thức xây dựng mối quan hệ tôn trọng, bình đẳng, thân thiện.
d) Không đồng tình, vì: bảo vệ hoà bình là trách nhiệm của toàn nhân loại.
Luyện tập 2 (trang 28) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy quan sát các hình ảnh sau và trả lời câu hỏi:
Em có nhận xét về hành động góp phần bảo vệ hoà bình của các bạn trong những hình ảnh trên?
Hãy kể về một số việc em đã làm để góp phần bảo vệ hoà bình. Cảm xúc của em khi đó như thế nào?
Lời giải:
- Các bạn đã nhận thức được trách nhiệm của bản thân đối với việc bảo vệ hoà bình, “sức nhỏ làm việc nhỏ” nhưng khi “tích tiểu thành đại” nó đã trở thành việc làm lớn lan toả tinh thần đến tất cả mọi người, nêu cao tình yêu nước, khát vọng hoà bình
- Để góp phần bảo vệ hoà bình, là một người học sinh đang còn ngồi trên ghế nhà trường, em đã chăm chỉ học tập, lĩnh hội và tiếp thu những quan điểm chỉ đạo, tư tưởng Hồ Chí Minh đối với nền hoà bình của nước nhà, tham gia viết thư UPU về hoà bình – hạnh phúc, vẽ tranh tuyên truyền…
Luyện tập 3 (trang 29) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy kể tên một địa điểm trên thế giới đã từng xảy ra chiến tranh, khủng bố hoặc xung đột vũ trang gần đây và cho
Theo em, mỗi cá nhân, tổ chức cần làm gì để chống chiến tranh, khủng bố và xung đột vũ trang?
Lời giải:
- Một địa điểm trên thế giới đã từng xảy ra chiến tranh, khủng bố hoặc xung đột vũ trang gần đây là Syria. Nguyên nhân chính của cuộc xung đột tại Syria là sự tranh chấp quyền lực giữa chính phủ của Tổng thống Bashar al-Assad và các nhóm lực lượng đối lập, cùng với sự can thiệp của các quốc gia và tổ chức bên ngoài. Cuộc xung đột này đã gây ra hàng ngàn người chết, hàng triệu người phải lánh nạn và gây ra một thảm họa nhân đạo.
- Hậu quả của cuộc xung đột tại Syria là một vùng đất hỗn loạn, chết chóc và phá hoại. Dân số dân số bị mất đi nhà cửa, nguồn lực và cơ hội phát triển. Hơn nữa, cuộc xung đột này cũng đã tạo điều kiện cho sự gia tăng của các nhóm khủng bố như ISIS, gây ra thêm biến chứng cho khu vực và cả thế giới.
* Để chống lại chiến tranh, khủng bố và xung đột vũ trang, mỗi cá nhân và tổ chức cần thực hiện các hành động sau:
- Tìm kiếm giải pháp đàm phán và hòa giải để giải quyết mâu thuẫn và xung đột, thay vì sử dụng vũ lực.
- Tăng cường sự hiểu biết về văn hóa, tôn giáo và lịch sử của nhau để tạo ra sự tôn trọng và sự đồng cảm giữa các nhóm dân tộc và tôn giáo.
- Hỗ trợ các nỗ lực phát triển kinh tế và xã hội trong các khu vực bị ảnh hưởng bởi chiến tranh để giúp họ phục hồi và xây dựng lại cuộc sống.
- Thúc đẩy việc kiểm soát vũ khí và ngăn chặn sự lan truyền của vũ khí vào các khu vực xung đột.
- Hợp tác với cộng đồng quốc tế để thúc đẩy hòa bình, an ninh và phát triển toàn cầu.
Luyện tập 4 (trang 29) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy sưu tầm một số câu nói mang tính chất tuyên ngôn về hoà bình và bảo vệ hoà bình của một số nguyên thủ quốc gia và cho biết ý nghĩa của các câu nói đó.
Tham khảo:
- Câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”
- Ý nghĩa của câu nói đó: “Không có gì quý hơn độc lập tự do” là sự thể hiện ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam đã được hun đúc qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Đó là một chân lý, một chân lý bất hủ, có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và giá trị thời đại sâu sắc.
+ Đó cũng là mục tiêu chiến đấu, là nguồn sức mạnh làm nên chiến thắng của nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh vĩ đại vì độc lập tự do, vì sự tồn tại và phát triển của dân tộc. Đồng thời tư tưởng đó cũng là nguồn cổ vũ, động viên to lớn đối với nhân loại tiến bộ, đặc biệt đối với các dân tộc bị áp bức trên thế giới trong cuộc đấu tranh vì hòa bình, tự do, hạnh phúc.
Vận dụng
Vận dụng 1 (trang 29) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy sưu tầm hình ảnh về hoạt động bảo vệ hoà bình, chống chiến tranh của nhân dân Việt Nam và các nước trên thế giới và viết lời bình cho hoạt động đó
- Hình ảnh:
- Lời bình: Việt Nam là thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế. Trong thời gian qua, Việt Nam đã có nhiều đóng góp thiết thực vào việc giải quyết các vấn đề an ninh, bảo vệ hòa bình, ổn định ở khu vực và trên thế giới.
Vận dụng 2 (trang 29) Giáo dục công dân 9 Kết nối tri thức Bài 5: Em hãy viết đoạn văn bày tỏ quan điểm về câu nói sau: “Hòa bình là đức hạnh của nhân loại. Chiến tranh là tội ác” – Victor Hugo
Đoạn văn tham khảo:
Câu nói "Hòa bình là đức hạnh của nhân loại. Chiến tranh là tội ác" của Victor Hugo là một tuyên bố mạnh mẽ và sâu sắc về bản chất của hòa bình và chiến tranh trong cuộc sống của con người. Hòa bình không chỉ là sự hiện diện của sự yên bình và sự hoà hợp trong xã hội mà còn là một giá trị đạo đức cao quý. Đó là mục tiêu cuối cùng mà mọi nỗ lực của con người đều hướng đến, một trạng thái mà mọi người có thể sống bên nhau trong tình thương và sự tôn trọng. Hòa bình không chỉ mang lại sự ổn định và phát triển cho các cộng đồng mà còn là điều kiện cần để con người có thể phát triển toàn diện về tinh thần và vật chất. Trong khi đó, chiến tranh là biểu hiện cực kỳ tiêu cực của sự mất cân bằng, xung đột và bạo lực. Nó không chỉ gây ra những tổn thất về mặt vật chất và con người mà còn làm mất đi những giá trị nhân văn và đạo đức. Chiến tranh đem lại đau khổ, tàn phá và hủy hoại, không chỉ cho những bên tham chiến mà còn cho những người vô tội, những người dân thường dân. Như vậy, câu nói của Victor Hugo không chỉ là một phát ngôn mà còn là một phản ánh sâu sắc về bản chất của con người và xã hội. Nó kêu gọi chúng ta hãy đặt trọng trách của mình vào việc xây dựng và bảo vệ hòa bình, từ chối và chống lại mọi hình thức chiến tranh và bạo lực, để tạo ra một thế giới mà mỗi người có thể sống trong an lành và tự do.