1. Cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên năm 1258
- Hoàn cảnh:
+ Cuối năm 1257: Quân Mông Cổ chuẩn bị xâm lược Đại Việt.
+ Nhà Trần: Chủ động đề ra kế hoạch đối phó, tăng cường phòng thủ.
- Diễn biến:
+ Tháng 1/1258: 3 vạn quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy, tiến vào Đại Việt.
+ Trận Bình Lệ Nguyên: Vua Trần trực tiếp chỉ huy, quân ta rút lui để bảo toàn lực lượng.
+ Chiến lược "vườn không nhà trống" khiến quân Mông Cổ chiếm được Thăng Long trống rỗng.
+ Quân Trần phản công tại Đông Bộ Đầu, quân Mông Cổ thất bại, bị chặn đánh ở phủ Quy Hóa, buộc phải rút chạy.
- Kết quả: Cuộc kháng chiến kết thúc sau chưa đầy một tháng, Đại Việt bảo vệ được nền độc lập.
2. Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên năm 1285
- Hoàn cảnh:
+ Năm 1271: Nhà Nguyên được thành lập.
+ Năm 1279: Nhà Nguyên chuẩn bị xâm lược Chăm-pa và Đại Việt.
- Sự chuẩn bị của nhà Trần:
+ Hội nghị Bình Than, Hội nghị Diên Hồng để thống nhất quyết tâm kháng chiến.
+ Trần Quốc Tuấn được cử làm Quốc công tiết chế, tổng chỉ huy.
+ Viết "Hịch tướng sĩ" để khích lệ tinh thần chiến đấu.
+ Tập trận, duyệt binh tại Đông Bộ Đầu.
+ Bố trí quân đóng giữ các địa điểm trọng yếu.
- Diễn biến:
+ Tháng 1/1285: Hơn 50 vạn quân Nguyên tràn vào Đại Việt.
+ Trần Quốc Tuấn lui quân về đóng ở Vạn Kiếp.
+ Chiến thuật "vườn không nhà trống" được áp dụng, quân Trần rút từ Thăng Long về Thiên Trường.
+ Quân dân nhà Trần chiến đấu kiên cường, từng bước làm tiêu hao lực lượng địch.
+ Tháng 5/1285: Quân Trần phản công, giải phóng Thăng Long.
- Kết quả: Cuộc kháng chiến kết thúc thắng lợi, đánh tan âm mưu xâm lược của quân Nguyên.
3. Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên năm 1287 - 1288
- Hoàn cảnh:
+ Sau hai thất bại, nhà Nguyên điều Thoát Hoan chỉ huy 50 vạn quân tiến đánh Đại Việt lần thứ ba.
+ Nhà Trần tiếp tục chuẩn bị kháng chiến.
- Diễn biến:
+ Cuối năm 1287: Quân Nguyên ồ ạt tiến vào Đại Việt, bị quân Trần chặn lại.
+ Trần Khánh Dư chỉ huy phục kích đoàn thuyền lương của quân Nguyên tại Vân Đồn - Cửa Lục, giành thắng lợi quan trọng.
+ Đầu năm 1288: Quân Nguyên chiếm Thăng Long nhưng gặp kế "vườn không nhà trống".
+ Tháng 4/1288: Nhà Trần tổ chức phản công, giành thắng lợi quyết định tại cửa biển Bạch Đằng.
- Kết quả: Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ ba kết thúc thắng lợi.
4. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của ba lần kháng chiến chống quân Mông - Nguyên
a) Nguyên nhân thắng lợi
- Lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí độc lập của quân dân Đại Việt.
- Chiến lược sáng suốt, linh hoạt của nhà Trần.
- Sự lãnh đạo tài ba của các vua Trần và tướng lĩnh như Trần Thủ Độ, Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải.
b) Ý nghĩa lịch sử
- Đối với Việt Nam:
+ Đập tan âm mưu xâm lược của quân Mông - Nguyên, bảo vệ độc lập dân tộc.
+ Đóng góp vào truyền thống chống ngoại xâm, xây dựng nền quân sự độc đáo.
+ Để lại nhiều bài học cho việc bảo vệ và phát triển đất nước.
- Đối với thế giới:
+ Ngăn chặn quân Nguyên xâm lược Nhật Bản và Đông Nam Á.
+ Góp phần làm suy yếu đế chế Mông - Nguyên.