1. Nhà Nguyễn thành lập và củng cố quyền thống trị
a) Sự thành lập Vương triều Nguyễn
- Nhà Tây Sơn suy yếu sau khi vua Quang Trung qua đời (1792).
- Năm 1802: Nguyễn Ánh đánh bại Tây Sơn, lập triều Nguyễn, lấy niên hiệu Gia Long, đặt kinh đô ở Phú Xuân (Huế).
b) Nhà Nguyễn củng cố quyền thống trị
- Chính trị:
+ Thâu tóm quyền lực, củng cố chế độ quân chủ tập quyền.
+ Năm 1815: Ban hành Luật Gia Long để bảo vệ quyền lực vua và trật tự phong kiến.
+ Cải cách Minh Mạng: Hoàn thiện bộ máy nhà nước, chia cả nước thành 30 tỉnh & 1 phủ.
- Đối ngoại:
+ Ngoại giao mềm dẻo với nhà Thanh.
+ Khước từ giao thương với phương Tây.
+ Cấm đạo Thiên Chúa (bắt đầu từ thời Minh Mạng).
2. Tình hình kinh tế, xã hội Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX
* Kinh tế:
- Nông nghiệp:
+ Tổ chức khai hoang, di dân lập ấp.
+ Ruộng đất bị địa chủ chiếm đoạt, nông dân mất đất, phải lưu vong.
- Thủ công nghiệp: Kỹ thuật khai mỏ phát triển, nhưng thợ giỏi bị bắt làm trong quan xưởng, hạn chế nghề thủ công.
- Thương nghiệp:
+ Buôn bán trong nước và với nước ngoài tăng.
+ Chính sách bế quan tỏa cảng, thuế khóa nặng → thương nghiệp suy giảm.
* Xã hội: Mâu thuẫn xã hội dẫn đến nhiều cuộc khởi nghĩa chống nhà Nguyễn.
- Tiêu biểu:
+ Khởi nghĩa Phan Bá Vành (1821 - 1827, Thái Bình).
+ Khởi nghĩa Nông Văn Vân (1833 - 1835, Cao Bằng).
+ Khởi nghĩa Cao Bá Quát (1854 - 1856, Hà Nội).
3. Sự phát triển của văn hoá Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX
- Văn học:
+ Văn học viết phát triển với Truyện Kiều (Nguyễn Du), thơ Hồ Xuân Hương, Cao Bá Quát.
+ Văn học dân gian: Ca dao, tục ngữ, truyện Nôm dài,... phản ánh cuộc sống nhân dân.
- Nghệ thuật:
+ Âm nhạc: Nhã nhạc cung đình phát triển mạnh.
+ Hội họa: Tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng.
+ Kiến trúc: Nhiều công trình nổi tiếng: Kinh thành Huế, chùa Thiên Mụ, đình Đình Bảng.
- Tôn giáo:
+ Phật giáo tiếp tục phát triển.
+ Công giáo ngày càng phổ biến, nhà thờ mọc lên khắp nơi.
- Khoa học:
+ Lịch sử: Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Đại Nam thực lục.
+ Địa lý: Gia Định thành thông chí (Trịnh Hoài Đức).
+ Y học: Hải Thượng y tông tâm lĩnh (Lê Hữu Trác).
4. Quá trình thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa của nhà Nguyễn
- Thời Gia Long:
+ Quần đảo Hoàng Sa & Trường Sa thuộc tỉnh Quảng Ngãi.
+ Năm 1803: Lập đội Hoàng Sa & Bắc Hải thuộc quân đội, thực thi chủ quyền.
- Thời Minh Mạng:
+ Dựng miếu thờ, trồng cây xanh tại Hoàng Sa.
+ Năm 1838: Vẽ bản đồ Đại Nam nhất thống toàn đồ, thể hiện Hoàng Sa & Trường Sa thuộc Việt Nam.