Câu hỏi mở đầu SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 41): Cố đô Hoa Lư là quần thể di tích Quốc gia đặc biệt, gắn với sự nghiệp của các nhân vật lịch sử thời Đinh, Tiền Lê và khởi đầu nhà Lý. Với địa hình thuận lợi cho việc tiến công và phòng ngự, Hoa Lư là căn cứ ban đầu của Đinh Bộ Lĩnh, đồng thời trở thành kinh đô của nước Đại Cồ Việt sau khi ông lên ngôi Hoàng đế, lập ra nhà Đinh.
Vậy nhà Ngô, Đinh, Tiền Lê được thành lập như thế nào? Những nét chính về hình chính trị, xã hội, văn hoá là gì? Nhà Tiền Lê đã làm gì để bảo vệ nền độc lập của dân tộc.
Trả lời:
* Sự thành lập
- Sau trận chiến lịch sử tại sông Bạch Đằng (938), Ngô Quyền xưng vương, lập ra triều Ngô (939-968), đóng đô ở Cổ Loa
- Sau khi Ngô Quyền mất, đất nước bị 12 sứ quân cát cứ. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh tái thống nhất đất nước, lên ngôi vua lập nên triều Đinh (968-981), đóng đô tại Hoa Lư.
- Năm 981, Lê Hoàn lên ngôi vua, lập triều Tiền Lê (981-1009)
* Khái quát về tình hình chính trị, xã hội, văn hóa
- Chính trị: từng bước củng cố hoàn chỉnh hơn, phát triển mạnh
- Xã hội: Hai giai cấp chủ yếu là:
+ Giai cấp thống trị: vua, quan, địa chủ, quý tộc, một bộ phận nhà sư, đạo sĩ
+ Giai cấp bị trị: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nô tì.
- Văn hóa:
+ Giáo dục chưa phát triển.
+ Nho giáo bắt đầu xâm nhập.
+ Đạo Phật phát triển
+ Văn hóa dân gian phát triển.
* Nhà Tiền Lê tiến hành cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống năm 981 để bảo vệ nền độc lập dân tộc.
1. Những nét chính về thời Ngô
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 42): Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 13.1, hình 13.2, hãy nêu những nét chính về sự thành lập và tổ chức bộ máy nhà nước dưới thời Ngô.
Trả lời:
Những nét chính về sự thành lập và tổ chức bộ máy nhà nước dưới thời Ngô:
- Vua đứng đầu triều đình, quyết định mọi công việc chính trị, ngoại giao, quân sự và đặt các chức quan văn, quan võ.
- Ngô Quyền cử các tướng có công lao trước đây trấn giữ và quản lí các châu quan trọng. Việc xưng vương của Ngô Quyền và những chính sách của nhà Ngô đã mở ra thời kì độc lập, tự chủ lâu dài của đất nước.
2. Sự thành lập nhà Đinh
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 43):
- Đọc thông tin và quan sát hình 13.1, lược đồ 13.1, hãy trình bày quá trình Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước.
- Đọc thông tin và quan sát hình 13.3, hãy cho biết công lao của Đinh Bộ Lĩnh đối với dân tộc.
Trả lời:
- Quá trình Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước:
+ Năm 944, Ngô Quyền mất, Dương Tam Kha tiếm quyền, tự xưng vương.
+ Năm 965, các thế lực hào trưởng địa phương nổi dậy khắp nơi, đất nước lâm vào tình trạng phân tán, cát cứ.
+ Đinh Bộ Lĩnh liên kết với sứ quân Trần Lãm, chiêu dụ sứ quân Phạm Bạch Hổ và dẹp loạn các sứ quân khác.
+ Cuối năm 967, tình trạng cát cứ chấm dứt, đất nước trở lại bình yên, thống nhất.
+ Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế (Đinh Tiên Hoàng).
- Công lao của Đinh Bộ Lĩnh đối với dân tộc:
+ Đinh Bộ Lĩnh đã có công dẹp loạn 12 sứ quân, chấm dứt tình trạng loạn lạc, thống nhất đất nước.
+ Xây dựng nhà nước, đúc tiền để lưu hành, định quan chế, phát triển kinh tế, ổn định đời sống nhân dân. Đặt nền móng cho thời kì ổn định lâu dài của nước Việt ta.
3. Tổ chức chính quyền thời Đinh, Tiền Lê
Câu hỏi mục 3 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 44): Đọc thông tin và quan sát sơ đồ 13.2, hãy mô tả tổ chức chính quyền thời Tiền Lê.
Trả lời:
- Tổ chức bộ máy nhà nước thời Tiền Lê:
+ Triều đình trung ương do vua đứng đầu, nắm mọi quyền hành.
+ Dưới vua là một viên đại thần và hệ thống quan lại, gồm các chức quan văn, quan võ; tăng quan đạo quan.
+ Các con vua được phong vương và trấn giữ các vùng hiểm yếu.
+ Năm 1002, Lê Đại Hành đổi 10 đạo trong cả nước thành các lộ, phủ và châu.
4. Đời sống xã hội và văn hóa
Câu hỏi mục 4 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 45): Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 13.4, hãy:
- Nêu những nét chính về đời sống xã hội thời Ngô, Đinh, Tiền lê
- Trình bày đời sống văn hóa thời Ngô, Đinh, Tiền Lê.
Trả lời:
- Những nét chính về đời sống xã hội thời Ngô, Đinh, Tiền Lê: xã hội thời Ngô, Đinh, Tiền Lê gồm các giai cấp và tầng lớp khác nhau về địa vị chính trị và kinh tế.
+ Tầng lớp quý tộc, quan lại và một bộ phận nhà sư, đạo sĩ giữ địa vị thống trị.
+ Nông dân là lực lượng lao động chính, có số lượng đông đảo nhất, đa số là người dân tự do, canh tác trên ruộng công làng xã.
+ Thợ thủ công và thương nhân.
+ Nô tì là tầng lớp thấp nhất trong xã hội, số lượng không nhiều, chủ yếu phục vụ trong các gia đình quyền quý.
- Đời sống văn hóa thời Ngô, Đinh, Tiền Lê: đơn giản, bình dị, mâu thuẫn giữa các tầng lớp và giai cấp chưa gay gắt.
+ Đạo Phật được truyền bá rộng rãi.
+ Nho học được du nhập từ thời Bắc thuộc nhưng chưa có ảnh hưởng nhiều trong đời sống xã hội.
+ Giáo dục thời Ngô, Đinh, Tiền Lê chưa phát triển.
5. Cuộc kháng chiến chống Tống của nhà Tiền Lê (năm 981)
Câu hỏi mục 5 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 46): Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 13.2, hãy mô tả cuộc chống Tống nhà Tiền lê năm 981.
Trả lời:
Đầu năm 981, quân Tống do Hầu Nhân Bảo chỉ huy tiến đánh Đại Cồ Việt theo đường thủy và đường bộ.
+ Quân bộ theo đường Lạng Sơn
+ Quân thủy theo đường sông Bạch Đằng
Trước tình hình đó, Lê Hoàn trực tiếp tổ chức và lãnh đạo cuộc kháng chiến.
Lê Hoàn cho quân đóng cọc, mai phục giặc tại cửa sông Bạch Đằng để ngăn chặn giặc. Quân thủy của địch bị thất bại.
Trên bộ, do không thể kết hợp được với quân thủy và bị quân ta chặn đánh quyết liệt nên buộc phải rút quân về nước.Thừa thắng, quân ta truy kích và tiêu diệt nhiều sinh lực địch. Quân Tống đại bại.
Luyện tập
Câu hỏi 1 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 46): Vẽ sơ đồ tư duy về tình hình chính trị, xã hội và văn hóa thời Ngô, Đinh, Tiền Lê.
Trả lời:
Câu hỏi 2 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 46): Lập bảng thống kê những sự kiện tiêu biểu tương ứng với các mốc thời gian: 939, 944, 967, 968, 979, 981.
Trả lời:
Vận dụng
Câu hỏi SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 13 (trang 46): Giới thiệu về một nhân vật lịch sử được đề cập trong bài học.
Trả lời:
- Ngô Quyền sinh năm 898, mất năm 944, là người Đường Lâm (nay là Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội). Sinh ra trong một dòng họ hào trưởng có thế lực, ông được Dương Đình Nghệ, gả con gái và tin cậy giao cho cai quản cả vùng đất Ái Châu rộng lớn, trù phú. Khi Dương Đình Nghệ bị Kiều Công Tiễn sát hại, đoạt ngôi vị Tĩnh Hải Quân Tiết độ sứ. Ngô Quyền căm tức đem quân giết tên giặc Kiều Công Tiễn. Công Tiễn hoảng sợ cầu cứu quân Nam Hán. Tuy nhiên Ngô Quyền đã trừ khử Kiều Công Tiễn trước khi quân Nam Hán tới cứu. Sau đó NGô Quyền chấn chỉnh lực lượng, thực hiện kế sách chống lại quân Nam Hán, chọn sông Bạch Đằng là điểm quyết chiến và đã đánh bại quân Nam Hán, Bấy giờ là năm 938. Mùa xuân năm 939, Ngô Quyền lên ngôi, xưng là Ngô Vương, đóng đô ở Cổ Loa, mở ra thời kỳ độc lập, tự chủ cho nước Việt ta.