Câu hỏi mở đầu SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 53): Người đời truyền rằng: Lý Thường Kiệt làm hàng rào theo dọc sông để cố thủ. Một đêm quân sĩ chợt nghe ở trong đền Trương tướng quân có tiếng đọc to rằng:
Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tuyệt nhiên phận định tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
Sau đó quả nhiên như thế.
(Đại Việt sử kí toàn thư, Ngô Sĩ Liên và các thần triều Hậu Lê)
Vậy cuộc kháng chiến chống Tống có những nét độc đáo gì? Lý Thường Kiệt có vai trò như thế nào đối với cuộc kháng chiến đó?
Trả lời:
* Lý Thường Kiệt có những cách đánh giặc rất độc đáo như:
- Chủ động tiến công để chặn thế mạnh của giặc.
- Chủ động chuẩn bị về lực lượng, phòng thủ, bố trí trận địa đánh giặc.
- Chủ động chớp thời cơ quân giặc gặp khó khăn để tổ chức tổng tiến công.
- Chủ động giảng hòa với giặc, thể hiện lòng trọng nhân nghĩa.
* Vai trò của Lý Thường Kiệt đối với cuộc kháng chiến.
- Lý Thường Kiệt là Tổng chỉ huy cuộc kháng chiến.
- Ông đã đề ra chủ trương, đường lối kháng chiến đúng đắn, sáng tạo. Là người trực tiếp điều binh khiển tướng đánh bại quân xâm lược Tống.
- Ông đã quyết định kết thúc chiến tranh bằng biện pháp hoà bình đúng đắn.
- Chiến công của ông được sử sách lưu mãi muôn đời.
1. Chủ động tiến công để tự vệ (1075)
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 54): Đọc thông tin và quan sát hình 15, lược đồ 15.1, hãy làm sáng tỏ nét độc đáo trong kế sách của nhà Lý khi tấn công sang đất Tống.
Trả lời:
Nét độc đáo trong kế sách của nhà Lý khi tấn công sang đất Tống:
- Để đánh chiếm Đại Việt, nhà Tống một mặt xúi giục vua Chăm-pa đánh lên Đại Việt từ phía nam, mặt khác ngăn cản việc buôn bán của người dân hai nước và tìm cách mua chuộc các tù trưởng miền núi ở phía Bắc Đại Việt.
- Sớm phát hiện ý đồ xâm lược của nhà Tống, nhà Lý đã chủ động ứng
- Trước đó, để ổn định phía nam, vua Lý Thánh Tông cùng Lý Thường Kiệt đem quân trấn áp Chăm-pa, đập tan ý đồ phối hợp với quân Tống của Chăm-pa.
- Đối với nhà Tống, ở phía bắc, Lý Thường Kiệt thực hiện chủ trương “Tiên phát chế nhân" (tiến công trước để chế ngự kẻ địch). Ông nói: “Ngồi yên đợi giặc không bằng đem quân đánh trước để chặn thế mạnh của giặc"..
2. Xây dựng phòng tuyến chuẩn bị kháng chiến (1076 - 1077)
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 55): Đọc thông tin và quan sát lược đồ 15.2, hãy làm rõ nét độc đáo của nhà Lý trong việc chuẩn bị kháng chiến.
Trả lời:
Nét độc đáo của Lý Thường Kiệt trong việc chuẩn bị kháng chiến:
- Ở biên giới, bố trí quân mai phục tại những vị trí chiến lược.
- Lý Kế Nguyên chặn đánh thủy binh nhà Tống ở vùng Đông Kênh.
- Phòng tuyến sông Như Nguyệt được xây dựng.
- Lý Thường Kiệt chỉ huy chặn đánh đạo quân bộ của nhà Tống.
3. Tổ chức phản công và kết thúc chiến tranh (1077)
Câu hỏi mục 3 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 56): Đọc thông tin và quan sát lược đồ 15.3, hãy làm rõ nét độc đáo trong tổ chức phản công và chủ trương kết thúc chiến tranh của nhà Lý.
Trả lời:
- Quân dân nhà Lý đã chủ động chớp thời cơ quân giặc gặp khó khăn để tổ chức tổng tiến công:
+ Trên đường tiến về Thăng Long, quân Tống bị chặn đánh tại phòng tuyến sông Như Nguyệt. Quân Tống nhiều lần tổ chức vượt phòng tuyến Như Nguyệt nhưng không thành công, lâm vào thế khó khăn.
+ Nắm bắt thời cơ, Thái úy Lý Thường Kiệt chủ trương mở các cuộc công kích lớn lớn mà đối tượng chính là nơi đóng quân của Triệu Tiết và Quách Quỳ, khiến quân Tống đại bại.
- Sau khi giành thắng lợi quyết định trên sông Như Nguyệt, mặc dù Đại Việt đã có ưu thế vượt trội hơn hẳn so với quân Tống, đập tan ý chí xâm lược của nhà Tống; tuy nhiên, Thái úy Lý Thường Kiệt vẫn khôn khéo, chủ động đưa ra đề nghị “giảng hòa”.
⇒ Đây là chủ trương đúng đắn và mềm dẻo của Lý Thường Kiệt: dùng phương pháp “giảng hòa” này để “không nhọc tướng tá, khỏi tốn xương máu” của nhân dân, lại tỏ rõ thiện chí hòa bình của dân tộc Đại Việt.
Luyện tập
Câu hỏi Luyện tập SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 56): Hãy đánh giá nét độc đáo trong cuộc kháng chiến của nhà Lý chống quân Tống xâm lược và vai trò của Lý Thường Kiệt đối với cuộc kháng chiến.
Trả lời:
Lý Thường Kiệt có những cách đánh giặc rất độc đáo như:
- “Tiên phát chế nhân”: Chủ động tiến công địch, đẩy địch vào thế bị động.
- Lựa chọn và xây dựng phòng tuyến phòng ngự vững chắc trên sông Như Nguyệt.
- Tiêu diệt thủy quân của địch, không cho thủy quân tiến sâu vào hỗ trợ cánh quân đường bộ.
Vận dụng
Câu hỏi 1 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 56): Sưu tầm tư liệu về đóng góp của Lý Thường Kiệt đối với nhà Lý và dân tộc.
Trả lời:
* Đóng góp của Lý Thường Kiệt đối với nhà Lý và dân tộc:
- Giúp vua Lý Nhân Tông (khi vua còn nhỏ) và phi Ỷ Lan trong việc trị quốc, ổn định triều chính.
- Lý Thường Kiệt giúp nhà Lý đánh đuổi giặc Tống xâm lược.
- Giúp nhà Lý đòi lại những vùng đất đã mất khi bị nhà Tống xâm lược.
- Chỉ huy đạo quân thời Lý khai mở phương Nam đưa vùng đất Quảng Bình sáp nhập vào quốc gia Đại Việt.
- Năm 1104, Lý Thường Kiệt đem quân đi bình Chiêm Thành và thu được thắng lợi.
- Đối với đạo Phật, Lý Thường Kiệt có thái độ che chở cho các danh sư, xây dựng, sửa chữa chùa chiền…
Câu hỏi 2 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 15 (trang 56): Nghệ thuật chiến tranh của nhà Lý để lại bài học gì cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay?
Trả lời:
* Bài học kinh nghiệm:
- Nghiên cứu, đánh giá đúng tình hình, dự báo sớm những âm mưu và hành động của kẻ thù.
- Kiên định đường lối đánh giặc, nêu cao tinh thần đoàn kết của nhân dân và ý chí quyết chiến quyết thắng.
- Chủ động xây dựng các tuyến phòng thủ để chống giặc, lợi dụng địa thế hiểm trở của tự nhiên để trận địa chiến đấu.
- Lòng nhân nghĩa, yêu chuộng hòa bình.