Câu hỏi mở đầu SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 69): Thành nhà Hồ (còn được gọi là Thành Tây Đô) ở Thanh Hóa được xây dựng năm 1397 là tòa thành kiên cố, quy mô lớn với kiến trúc bằng đá độc đáo. Năm 2011, công trình này đã được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới. Thành nhà Hồ gắn liền với lịch sử của nhà Hồ và cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược.
Vậy nhà Hồ được thành lập trong hoàn cảnh nào? Nhà Hồ đã thực hiện những chính sách gì để xây dựng và bảo vệ đất nước? Vì sao cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược của nhà Hồ nhanh chóng bị thất bại.
Trả lời:
* Sự thành lập
- Cuối thế kỉ XIV, nhà Trần suy yếu.
- Năm 1400, Hồ Quý Ly phế truất vua Trần và lên ngôi vua lập ra nhà Hồ, đổi tên nước thành Đại Ngu.
⇒ nhà Hồ được thành lập.
* Nội dung chủ yếu trong cải cách của Hồ Quý Ly
-Về chính trị:
+ Cải tổ bộ máy chính quyền.
+ Đổi tên các đơn vị hành chính.
+ Tăng cường kiểm tra, giám sát quan lại.
+ Hạn chế quyền lực của quý tộc nhà Trần.
-Về kinh tế:
+ Phát hành tiền giấy.
+ Ban hành chính sách hạn điền.
+ Quy định thuế ruộng; thống nhất các đơn vị đo lường.
- Về xã hội:
+ Thực hiện chính cách hạn nô.
+ Bắt nhà giàu bán thóc cho dân, tổ chức khám chữa bệnh cho dân.
-Về văn hóa giáo dục:
+ Dịch sách chữ hán chữ nôm.
+ Sửa đổi qui chế thi cử học tập.
+ Đề cao Nho giáo, hạn chế ảnh hưởng của Phật giáo và Đạo giáo.
- Về quốc phòng: chế tạo nhiều loại súng mới, phòng thủ nơi hiểm yếu, xây thành kiên cố.
* Nguyên nhân thất bại của cuộc kháng chiến
- Đường lối chống giặc sai lầm của nhà Hồ, đã không dựa vào nhân dân để chống giặc mà chỉ chiến đấu đơn độc.
- Hạn chế trong các chính sách cải cách của Hồ Quý Ly làm cho đông đảo quần chúng nhân dân thiếu tin tưởng nên họ không ủng hộ nhà Hồ trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.
1. Sự thành lập nhà Hồ
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 70): Đọc thông tin và quan sát các hình từ 18.1, 18.2 lược đồ 18.1, hãy:
- Trình bày sự thành lập nhà Hồ.
- Cho biết việc Hồ Quý Ly đổi quốc hiệu và chuyển kinh đô chứng tỏ điều gì?
Trả lời:
- Sự thành lập nhà Hồ: Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà Trần khủng hoảng, suy yếu, không chăm lo phát triển kinh tế nên mất mùa xảy ra thường xuyên. Khởi nghĩa nông dân bùng nổ khắp nơi. Năm 1397, Hồ Quý Ly ép vua Trần chuyển kinh đô vào Tây Đô (Thanh Hoá). Năm 1400, phế truất vua Trần Thiếu Đế và lên làm vua, lập ra nhà Hồ, đổi quốc hiệu thành Đại Ngu (mong ước an vui cho đất nước).
2. Cải cách của Hồ Quý Ly
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 71): Đọc thông tin, tư liệu và quan sát bảng 18 hình 18,3, hãy:
- Giới thiệu nội dung chủ yếu trong cải cách của Hồ Quý Ly.
- Nêu tác động của cải cách do Hồ Quý Ly thực hiện đối với xã hội thời nhà Hồ.
Trả lời:
* Nội dung chủ yếu trong cải cách của Hồ Quý Ly
- Về chính trị:
+ Cải tổ bộ máy chính quyền.
+ Đổi tên các đơn vị hành chính.
+ Tăng cường kiểm tra, giám sát quan lại.
+ Hạn chế quyền lực của quý tộc nhà Trần, chiêu dụ những người ngoài họ Trần nhưng có học vấn, tài năng.
- Về kinh tế:
+ Phát hành tiền giấy thay cho tiền đồng.
+ Ban hành chính sách hạn điền (hạn chế sở hữu ruộng đất quy mô lớn).
+ Quy định thuế ruộng, thuế đinh; thống nhất các đơn vị đo lường.
- Về xã hội:
+ Thực hiện chính cách hạn nô (hạn chế sở hữu nô tì).
+ Tăng cường kiểm soát hộ tịch.
+ Những năm đói kém, bắt nhà giàu bán thóc cho dân, tổ chức khám chữa bệnh cho người dân.
- Về văn hóa giáo dục:
+ Dịch sách chữ hán chữ nôm.
+ Sửa đổi qui chế thi cử học tập.
+ Đề cao Nho giáo, hạn chế ảnh hưởng của Phật giáo và Đạo giáo.
- Về quốc phòng: chế tạo nhiều loại vũ khí mới (súng thần cơ, thuyền chiến…), phòng thủ nơi hiểm yếu, xây thành kiên cố (thành Tây Đô, thành Đa Bang…).
* Tác động của cải cách do Hồ Quý Ly thực hiện đối với xã hội thời nhà Hồ.
3. Cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược
Câu hỏi mục 3 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 72): Đọc thông tin và quan sát lược đổ 18,2, hãy:
- Mô tả những nét chính của cuộc kháng chiến chống quân Minh của nhà Hồ.
- Giải thích nguyên nhân thất bại của cuộc kháng chiến.
Trả lời:
- Những nét chính của cuộc kháng chiến chống quân Minh của nhà Hồ:
+ Tháng 11-1406, lấy cớ nhà Hồ cướp ngôi nhà Trần, nhà Minh huy động 20 vạn quân cùng hàng chục vạn dân phu do Trương Phụ và Mộc Thạnh chỉ huy tràn vào biên giới Đại Ngu. Quân nhà Hồ phải lui từ Lạng Sơn về bờ nam sông Nhị (sông Hồng) rồi cố thủ ở thành Đa Bang (Ba Vì, Hà Nội ngày nay).
+ Tháng 1-1407, quân Minh lần lượt đánh chiếm các thành Đa Bang, Đông Đô (Thăng Long), quân nhà Hồ rút về ở thành Tây Đô (Thanh Hoá).
+ Tháng 4-1407, quân Minh tấn công vào Tây Đô, Hồ Quý Ly chạy vào Hà Tĩnh và bị bắt (6-1407).
- Nguyên nhân thất bại của cuộc kháng chiến:
+ Do nhà Hồ không có đường lối kháng chiến đúng đắn, chủ yếu dựa vào thành luỹ, nặng về phòng ngự bị động và rút lui cố thủ.
+ Một số chính sách cải cách của Hồ Quý Ly cùng với việc ông phế truất vua Trần để lên ngôi không nhận được sự ủng hộ rộng rãi của nhân dân, không có lực lượng đông đảo.
Luyện tập
Câu hỏi Luyện tập SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 72): Trình bày khái quát những nét chính về nhà Hồ (1400 – 1407).
Trả lời:
- Năm 1400, Hồ Quý Ly phế truất vua Trần và lên ngôi vua lập ra nhà Hồ, đổi tên nước thành Đại Ngu ⇒ nhà Hồ được thành lập.
- Trước và sau khi lên ngôi, Hồ Quý Ly thực hiện nhiều cải cách trên một số lĩnh vực. Những chính sách cải cách này đưa đến những chuyển biến tích cực trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, do còn nhiều hạn chế nên cuộc cải cách đã ảnh hưởng đến khả năng đoàn kết toàn dân của nhà Hồ.
- Trong những năm 1406 – 1407, nhà Hồ tiến hành cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược nhưng thất bại.
Vận dụng
Câu hỏi 1 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 72): Cho biết suy nghĩ của em về việc lập nên nhà Hồ của Hồ Quý Ly.
Trả lời:
- Trước tình trạng suy sụp của nhà Trần và cuộc khủng hoảng xã hội cuối thế kỉ XIV, Hồ Quý Ly đã thực hiện cuộc cải cách khá toàn diện để đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, điều đó chứng tỏ ông là một nhà cải cách có tài và là người yêu nước thiết tha. Việc thành lập nên nhà Hồ của Hồ Quý Ly đã ổn định được tình hình xã hội, hạn chế tập trung ruộng đất của quý tộc, văn hóa, giáo dục mang đậm tính dân tộc và làm suy yếu thế lực họ Trần.
Câu hỏi 2 SGK Lịch sử 7 Cánh Diều Bài 18 (trang 72): Sự thất bại của nhà Hồ trong cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược để lại bài học gì cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc hiện nay?
Trả lời:
Sự thất bại của nhà Hồ trong cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược để lại bài học :
- Phải biết dựa vào sức mạnh đoàn kết của nhân dân
- Quân dân trên dưới một lòng đoàn kết quyết tâm đánh giặc
- Tin tưởng và biết quan tâm tới đời sống của nhân dân
- Có đường lối đánh giặc đúng đắn
- Khi giặc mạnh không nên đương đầu trực tiếp với giặc sẽ hao mòn lực lượng của ta và không rút lui cố thủ mà nên bảo toàn lực lượng chờ thời cơ phản công.