I. Cơ sở hình thành
1. Điều kiện tự nhiên và dân cư
- Ai Cập cổ đại nằm ở đông bắc châu Phi, với địa hình gồm cao nguyên Thượng Ai Cập ở phía nam và đồng bằng Hạ Ai Cập ở phía bắc.
- 90% diện tích là sa mạc, có nhiều khoáng sản như đá quý, vàng, đồng.
- Sông Nin cung cấp phù sa màu mỡ, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.
- Dân cư chủ yếu là các bộ lạc Li-bi và các bộ tộc Ha-mít từ Tây Á.
2. Điều kiện kinh tế
- Nông nghiệp phát triển với các cây trồng như lúa mì, lúa mạch, nho; chăn nuôi gia súc như cừu, bò, dê.
- Thủ công nghiệp gồm nghề dệt vải, làm gốm, khai khoáng, chế tác đá, đúc đồng.
- Thương nghiệp buôn bán với các nước láng giềng, xuất hiện tiền tệ dưới dạng mảnh kim loại.
3. Tình hình chính trị - xã hội
- Nhà nước Ai Cập cổ đại hình thành khoảng thiên niên kỉ IV TCN, gồm hai vương quốc Thượng Ai Cập và Hạ Ai Cập trước khi được thống nhất.
- Chính quyền chuyên chế, đứng đầu là pha-ra-ông, với quyền lực tối cao về chính trị, quân sự, tôn giáo.
- Xã hội phân tầng rõ rệt giữa quý tộc, tăng lữ, nông dân, thợ thủ công và nô lệ.
II. Thành tựu văn minh tiêu biểu
1. Chữ viết và văn học
- Chữ tượng hình ra đời khoảng 3.000 năm TCN, phát triển thành chữ cái (24 chữ), viết trên đá, giấy pa-pi-rút.
- Văn học phong phú, phản ánh đời sống thực tế, chiến thắng của pha-ra-ông, ngợi ca thần linh.
- Thư viện Alexandria (thế kỉ III TCN) lưu giữ nhiều tri thức nhân loại.
2. Tín ngưỡng, tôn giáo
- Sùng bái thần linh như thần Ra (Mặt Trời), thần Ô-si-dít (cai quản cõi chết).
- Tin linh hồn bất tử, dẫn đến tục ướp xác và xây lăng mộ.
3. Khoa học, kĩ thuật
- Thiên văn học: Vẽ bản đồ 12 cung hoàng đạo, tính thời gian bằng đồng hồ nước.
- Toán học: Phát minh hệ đếm thập phân, biết tính diện tích, thể tích, số pi.
- Y học: Hiểu biết về cấu tạo cơ thể, nguyên nhân bệnh tật.
- Kĩ thuật: Sáng chế con lăn, bơm nước, chế tạo thuỷ tinh màu, luyện kim.
4. Kiến trúc và điêu khắc
- Kim tự tháp tượng trưng cho quyền lực pha-ra-ông.
- Điêu khắc đạt trình độ cao, tạc tượng bằng đá, gỗ, đồng, nổi tiếng như tượng Nhân sư.
III. Ý nghĩa của văn minh Ai Cập
- Là nền văn minh ra đời sớm nhất trên thế giới, để lại nhiều giá trị lịch sử sâu sắc.
- Các thành tựu văn minh tiêu biểu của Ai Cập cổ đại đã đánh dấu sự sáng tạo kì diệu, sức mạnh phi thường của con người trong quá trình chinh phục tự nhiên và phát triển xã hội.
- Là một trong những cái nôi đầu tiên của văn minh nhân loại.