Trước khi đọc
Câu 1: Khi trò chuyện với người khác, đã bao giờ em dùng tục ngữ chưa? Hãy giải thích việc em dùng tục ngữ trong trường hợp đó.
Trả lời:
- Khi trò chuyện với người khác, em đã từng dùng tục ngữ. Ví dụ: “Ráng mỡ gà có nhà thì giữ”.
- Sử dụng thành ngữ trên khi quan sát trên bầu trời: Khi trên trời xuất hiện ráng có sắc vàng màu mỡ gà thì trời sắp có bão: Đây là kinh nghiệm dự báo bão. Cần chủ động phòng chống bão, giữ gìn nhà cửa, hoa màu…
Câu 2: Theo em, vì sao người ta lại dùng tục ngữ trong một số tình huống giao tiếp thường ngày?
Trả lời:
- Theo em, người ta thường dùng tục ngữ trong giao tiếp hàng ngày với những mục đích:
+ Làm cho lời nói của bản thân trau chuốt và hấp dẫn hơn.
+ Để khuyên nhủ cũng như chỉ cho những người xunh quanh những bài học hay, những kinh nghiệm quý báu.
Đọc văn bản
Câu 1: Theo dõi: Những chủ đề được thể hiện qua các câu tục ngữ.
Trả lời:
- thiên nhiên (câu 1-5)
- lao động sản xuất (câu 6-8)
- con người và xã hội (câu 9-15)
Câu 2: Suy luận: Nét chung nhất về hình thức của các câu tục ngữ.
Trả lời:
- Ngắn gọn, dễ thuộc, dễ nhớ.
Sau khi đọc
Câu 1: Tìm hiểu số tiếng trong những câu tục ngữ trên, từ đó rút ra nhận xét chung về độ dài của tục ngữ.
Trả lời:
- Độ dài của tục ngữ: thường chỉ từ một đến hai câu, ngắn gọn, thường có số tiếng chẵn.
Câu 2: Trong 15 câu tục ngữ ở trên, những câu nào có gieo vần? Việc gieo vần như vậy có tác dụng gì?
Trả lời:
* Những câu tục ngữ có gieo vần:
- Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão (gieo vần cách)
- Mây kéo xuống biển thì nắng chang chang, mây kéo lên ngàn thì mưa như trút
- Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
- Ngày tháng mười chưa cười đã tối
- Nắng chóng trưa, mưa chóng tối
- Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa
- Làm ruộng ba năm chưa bằng chăn tằm một lứa.
- Người sống hơn đống vàng
- Đói cho sạch, rách cho thơm
- Không thầy đố mày làm nên
- Học thầy không tày học bạn
- Muốn hành nghề chớ nề học hỏi
- Một cây làm chẳng nên non
-Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
=> Việc gieo vần như vậy có tác dụng như là một chất keo gắn chặt các thành phần trong câu thành một khối vững chắc, tạo nên tính ổn định về hình thức phù hợp với tính ổn định về nội dung của tục ngữ, lại vừa kết tinh được một số đặc điểm tiêu biểu trong tiếng Việt, trong lối nói của nhân dân ta, dân tộc ta.
Câu 3: Câu tục ngữ nào trong bài học này có hình thức của một thể thơ quen thuộc, được dùng rất nhiều trong ca dao của người Việt? Nêu thêm hai câu tục ngữ có hình thức tương tự.
Trả lời:
- Câu tục ngữ trong bài học này có hình thức của một thể thơ quen thuộc, được dùng rất nhiều trong ca dao của người Việt là:
“Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”
=> Sử dụng thể thơ lục bát.
- Ví dụ:
Lúa chiêm lấp ló đầu bờ
Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên.
Trăm năm bia đá thì mòn
Ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ.
Câu 4: Tính chất cân đối trong cấu trúc ngôn từ được thể hiện như thế nào ở những câu tục ngữ trên? Việc tạo nên sự cân đối trong cấu trúc của một câu tục ngữ có tác dụng gì?
Trả lời:
- Tính chất cân đối trong cấu trúc ngôn từ được thể hiện ở những câu tục ngữ trong bài:
+ Hai vế câu cân đối về số tiếng (Ví dụ: Nắng chóng trưa, mưa chóng tối; Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa; Đói cho sạch, rách cho thơm;,...)
+ Hai dòng có số tiếng trong cân đối với nhau (Ví dụ: Kiến cánh vỡ tổ bay ra/ Bão táp mưa sa gần tới; Đêm tháng Năm chưa nằm đã sáng/ Ngày tháng Mười chưa cười đã tối;...)
- Những câu tục ngữ tưởng như vế câu không đối xứng nhưng thực chất lại đối xứng:
+ Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão: "gió heo may" và "chuồn chuồn bay" đều có 3 tiếng, cân đối với nhau; "thì bão" là sự việc sẽ xảy ra nếu có cả hai yếu tố gió heo may và chuồn chuồn bay.
+ Người sống hơn đống vàng: "người sống" và "đống vàng" là đối tượng so sánh, "hơn" là từ so sánh.
- Việc tạo nên sự cân đối trong cấu trúc của một câu tục ngữ có tác dụng làm cho câu tục ngữ có nhịp điệu nhịp nhàng, giúp cho câu tục ngữ trở nên dễ nhớ, dễ thuộc.
Câu 5: Có thể phân chia các câu tục ngữ trên vào những chủ đề nào?
Trả lời:
* Có thể phân chia các câu tục ngữ trên vào ba chủ đề:
- Chủ đề kinh nghiệm về thời tiết: câu 1 => câu 5
- Chủ đề kinh nghiệm về lao động sản xuất: câu 6 => câu 8
- Chủ đề kinh nghiệm về đời sống xã hội: câu 9 => 15
Câu 6: Chỉ ra những câu tục ngữ thể hiện ý nghĩa một cách trực tiếp, những câu tục ngữ thể hiện ý nghĩa qua hình ảnh có tính chất ẩn dụ.
Trả lời:
- Câu 4, 9, 10, 14, 15 là những câu dùng hình ảnh có tính chất ẩn dụ.
- Những câu còn lại thể hiện ý nghĩa một cách trực tiếp.
Câu 7: Ý nghĩa của câu tục ngữ số 11 và số 12 có loại trừ nhau không? Em rút ra được bài học gì từ hai câu tục ngữ đó?
Trả lời:
- Ý nghĩa của câu tục ngữ số 11 và số 12 khôngloại trừ nhau.
- Em rút ra được bài học từ hai câu tục ngữ đó: cần phải học tập từ cả thầy và bạn.
Câu 8: Vì sao nhiều câu tục ngữ về đời sống xã hội ra đời từ thuở xưa mà vẫn còn giá trị đối với con người ngày nay?
Trả lời:
- Các câu tục ngữ vẫn còn giá trị đến ngày nay là bởi vì đó là kinh nghiệm, kiến thức hết sức quý giá. Cách giáo dục chân thực, hóm hỉnh bằng tục ngữ của ông cha ta đã tạo nên đời sống vật chất và tinh thần phong phú.
Viết kết nối với đọc
Đề bài: Ghi lại một cuộc đối thoại (giả định) giữa hai người (khoảng 5 -7 câu), trong đó, một người có dùng câu tục ngữ: Muốn lành nghề, chớ nề học hỏi.
Đoạn văn tham khảo
Trong bữa cơm chiều, anh Nam nói với mẹ:
- Mẹ ơi, con muốn học nghề sửa chữa điện tử. Nhưng nghề đó học khó và phải học lâu mẹ ạ!
Mẹ đáp: Muốn lành nghề, chớ nề học hỏi con ạ. Con cứ thử học xem sao. Chỉ cần con cố gắng, cần cù, chăm chỉ, kiên trì thì mẹ tin là con sẽ làm được.
- Dạ vâng mẹ, con sẽ cố gắng ạ!