1. Văn minh Văn Lang - Âu Lạc
a. Cơ sở hình thành
Câu hỏi mục 1a SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 95): Em hãy cho biết Nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc được hình thành và phát triển dựa trên những cơ sở nào?Trả lời:
* Cơ sở hình thành nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc:
- Điều kiện tự nhiên:
+ Được hình thành trên lưu vực các dòng sông (sông Hồng, sông Mã, sông Cả).
+ Khu vực có đất đai màu mỡ, hệ thống sông ngòi dày đặc, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, thuận lợi cho động vật, thực vật sinh sôi, nảy nở, phát triển nông nghiệp, đặc biệt là nghề trồng lúa nước.
+ Khoáng sản có các mỏ đồng, sắt, thiếc, chì,...thuận lợi cho nghề luyện kim phát triển sớm.
- Cơ sở xã hội:
+ Sự tan rã của xã hội nguyên thủy, phân hóa xã hội và ra đời của nhà nước.
+ Cư dân sống thành từng làng, giúp nhau trị thủy, làm thủy lợi, khai hoang, trồng lúa nước….
+ Các làng liên kết với nhau, suy tôn thủ lĩnh chung.
=> Hình thành nên nhà nước đầu tiên ở Việt Nam
b. Một số thành tựu tiêu biểu
Câu hỏi 1 mục 1b SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 99): Trình bày những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc.Trả lời:
- Sự ra đời của nhà nước:
+ Nhà nước Văn Lang xuất hiện cách ngày nay khoảng 2700 năm và tồn tại đến năm 208 TCN; kinh đô là Phong Châu. Tổ chức nhà nước còn khá sơ khai.
+ Tiếp nối Nhà nước Văn Lang là Nhà nước Âu Lạc(208 - 179 TCN); kinh đô ở Cổ Loa; đứng đầu nhà nước là Thục Phán - An Dương Vương, giúp việc cho vua cũng là lạc hầu; dưới địa phương vẫn do các lạc tướng cai quản.
- Hoạt động kinh tế:
+ Khai phá đất đai, mở rộng diện tích trồng lúa nước
+ Có bước tiến lớn về công cụ và kĩ thuật canh tác nông nghiệp
+ Chăn nuôi, đánh cá, thủ công nghiệp phát triển
+ Đỉnh cao là kĩ thuật đúc đồng
- Đời sống vật chất:
+ Bữa ăn: lương thức chính là lúa, gạo; thức ăn gồm các loại rau, củ, quả và các sản phẩm của nghề đánh cá, săn bắt và chăn nuôi.
+ Về trang phục: thường ngày phụ nữ mặc váy và áo yếm, đàn ông đóng khổ, ở trần, đi chân đất. Thích sử dụng đồ trang sức được làm từ sừng, ngà động vật,...
+ Về nhà ở: cư dân chủ yếu cứ trú trong các nhà sàn bằng gỗ, tre, nứa, lá.
+ Về phương tiện đi lại: người Việt cổ đi lại chủ yếu bằng đường thủy, phương tiện chính là thuyền, bè.
- Đời sống tinh thần:
+ Tín ngưỡng: cư dân Việt cổ có tục:
+ Thờ cúng tổ tiên và những người có công với cộng đồng
+ Thờ các vị thần tự nhiên
+ Tín ngưỡng phồn thực.
- Nghệ thuật: cư dân Văn Lang - Âu Lạc đã đạt đến một trình độ thẩm mĩ khá cao. Thể hiện ở: đồ trang sức, các hoa văn trang trí trên công cụ, vũ khí, trống đồng…
- Âm nhạc: khá phát triển với sự xuất hiện của nhiều loại nhạc cụ và hình thức biểu diễn.
Câu hỏi 2 mục 1b SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 99): Khai thác Tư liệu 1 (tr. 98), hãy cho biết ý nghĩa, giá trị của nền văn minh Âu Lang- Âu Lạc trong lịch sử Việt Nam
Trả lời:
- Ý nghĩa, giá trị của nền văn minh Âu Lang- Âu Lạc trong lịch sử Việt Nam:
+ Văn minh lúa nước có trình độ phát triển cao.
+ Hình thành cộng đồng làng xóm, nhà nước phôi thai.
+ Xác lập lối sống mang đặc trưng Việt Nam.
+ Đặt cơ sở vững chắc cho toàn bộ sự phát triển của quốc gia- dân tộc.
2. Văn minh Chăm-pa
Câu hỏi 1 mục 2 SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 100): Em hãy cho biết nền văn minh Chăm-pa được hình thành trên những cơ sở nào?Trả lời:
- Điều kiện tự nhiên: Hình thành, tồn tại và phát triển trên địa bàn các tỉnh miền Trung và một phần cao nguyên Trường Sơn Việt Nam ngày nay.
- Cơ sở về xã hội
+ Khoảng thế kỉ V TCN, cư dân văn hoá Sa Huỳnh cư trú ở vùng duyên hải, lưu vực các con sông và sâu trong nội địa. Cơ cấu xã hội Sa Huỳnh là xã hội dạng lãnh địa hay liên minh cụm làng, đứng đầu là thủ lĩnh tối cao. Sự phát triển nội tại của những tổ chức xã hội này là cơ sở quan trọng cho sự hình thành của Nhà nước Chăm-pa sau này.
+ Ngoài ra, có thể có một số nhóm người khác cùng kết hợp với người Sa Huỳnh tạo nên nền văn minh Chăm-pa.
- Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ:
+ Cư dân Sa Huỳnh tiếp xúc với văn minh Ấn Độ thông qua tầng lớp thương nhân
+ Các lĩnh vực tiếp thu: chữ viết, tôn giáo, mô hình tổ chức nhà nước, pháp luật
Câu hỏi 2 mục 2 SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 103): Hãy nêu một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa.
Trả lời:
3. Văn hóa Phù Nam
a. Cơ sở hình thành
Câu hỏi mục 3a SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 104): Hãy cho biết những cơ sở hình thành văn minh Phù Nam.Trả lời:
- Cơ sở về điều kiện tự nhiên
+ Địa bàn chủ yếu của Vương quốc Phù Nam là khu vực Nam Bộ Việt Nam ngày nay, thuộc vùng hạ lưu sông Mê Công.
+ Hằng năm, nơi đây được phù sa bồi đắp tạo thành đồng bằng màu mỡ, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.
+ Khu vực này có hệ thống kênh rạch chằng chịt, thuận tiện cho thuyền bè lưu thông
- Cơ sở xã hội:
+ Văn minh Phù Nam có nguồn cội từ nền văn hóa lâu đời ở khu vực Nam Bộ - văn hóa tiền Óc Eo.
+ Khoảng cuối TNK I, sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp và trao đổi hàng hóa ngày càng phát triển; cầu trúc làng nông - chài - thương nghiệp hình thành, chuẩn bị cho sự ra đời của các đô thị sơ khai ở một số vùng đất thuộc Nam Bộ.
+ Là nơi giao thoa, gặp gỡ của nhiều tộc người. Cư dân bản địa cư trú lâu đời kết hợp với cư dân Nam Đảo di cư đến, cùng nhau xây dựng phát triển và tạo nên tiền đề cho sự thành lập Vương quốc Phù Nam sau này.
- Ảnh hưởng từ văn minh Ấn Độ:
+ Được truyền bá chủ yếu thông qua hoạt động thương mại biển
+ Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến Phù Nam thể hiện trên các lĩnh vực: văn học, chính trị, tư tưởng, kiến trúc, tôn giáo.
b. Một số thành tựu tiêu biểu
Câu hỏi 1 mục 3b SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 107): Trình bày một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Phù NamTrả lời:
- Sự ra đời nhà nước:
+ Vào khoảng đầu Công nguyên, Vương quốc Phù Nam đã được thành lập trên cơ sở tập hợp nhiều tộc người, nhiều tiểu quốc. Đứng đầu nhà nước là vua, có quyền lực cao nhất, cai trị bằng cả vương quyền và thân quyền; giúp việc cho vua là các quan lại trong hệ thống chính quyền với nhiều cấp bậc.
+ Trong khoảng hơn hai thế kỉ đầu sau khi thành lập, tổ chức Nhà nước Phù Nam còn đơn giản. Từ thế kỉ III đến thế kỉ V, tổ chức nhà nước ngày càng được hoàn thiện. Phù Nam vươn lên trở thành vương quốc hùng mạnh, có tầm ảnh hưởng rộng ra nhiều vùng đất khu vực ĐNA.
- Hoạt động kinh tế:
+ Phù Nam trở thành một trong những trung tâm buôn bán thương mại quan trọng bậc nhất lúc bấy giờ.
+ Một số nghề thủ công và nông nghiệp ở Phù Nam cũng khá phát triển.
- Đời sống vật chất
+ Nơi ở: nhà sàn gỗ, lợp mái lá
+ Đi lại: chủ yếu bằng thuyền trên sông, ngòi, kênh, rạch
+ Lương thực, thực phẩm: lúa gạo, thịt, thủy, hải sản
+ Trang phục: đàn ông đóng khố, ở trần; phụ nữ mặc váy, đeo trang sức
- Đời sống tinh thần
+ Tín ngưỡng tôn giáo: có tín ngưỡng đa thần, tiêu biểu là thần Mặt trời.
+ Phong tục tập quán: có tục chôn cất người chết bằng nhiều hình thức. Khi gia đình có tang, người thân phải cạo đầu, cạo râu và mặc đồ trắng.
Câu hỏi 2 mục 3b SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 107): Hãy giới thiệu một thành tựu mà em ấn tượng nhất.
Trả lời:
- Em ấn tượng nhất về các sản phẩm kim hoàn và trang sức của cư dân Phù Nam.
+ Các sản phẩm kim hoàn và trang sức của Phù Nam rất đa dạng về loại hình (như: vòng tay, vòng cổ, khuyên tai, nhẫn…); phong phú về đề tài trang trí; được chế tác cầu kỳ, tinh xảo trên các loại nguyên liệu như: vàng, đá quý; đá màu; mã não; thủy tinh hoặc đất nung…
+ Sự tỉ mỉ, tinh tế của các sản phẩm kim hoàn và trang sức đã cho thấy sự khéo léo, tài hoa và kĩ thuật điêu luyện của cư dân Phù Nam.
Luyện tập
Luyện tập 1 SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 107): Lập bảng hệ thống (hoặc vẽ sơ đồ tư duy) về cơ sở hình thành của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam. Em hãy cho biết những điểm giống và khác nhau về điều kiện hình thành của các nền văn minh ấy.Trả lời:
* Giống nhau:
- Cơ sở điều kiện tự nhiên:
+ Sự hình thành và phát triển của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam đều gắn với điều kiện tự nhiên tại lưu vực của những con sông lớn, như: sông Hồng, sông Cả, sông Mã… (văn minh Văn Lang – Âu Lạc); sông Thu Bồn (văn minh Chăm-pa) và sông Mê Công (văn minh Phù Nam).
+ Nhờ ưu thế về điều kiện tự nhiên, kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước là ngành sản xuất chính của cư dân Việt cổ, Chăm-pa và Phù Nam.
- Cơ sở xã hội:
+ Làng là tổ chức xã hội phổ biến của cư dân Việt cổ, Chăm-pa, Phù Nam
+ Cư dân bản địa là những người đóng góp chủ yếu trong quá trình xây dựng nền văn minh của họ.
* Sự khác nhau giữa các nền văn minh:
- Văn minh Chăm pa và Phù Nam ảnh hưởng đậm nét bởi văn minh Ấn Độ, còn văn minh Văn Lang- Âu Lạc thì không bị ảnh hưởng bởi văn minh Ấn Độ.
- Văn minh Phù Nam và Chăm pa phát triển rất mạnh thương mại biển, còn Văn Lang- Âu Lạc thì yếu tố thương mại biển phát triển kém.
Luyện tập 2 SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 107): Hãy thống kê một số thành tựu tiêu biểu của các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam theo gợi ý sau:
Trả lời:
Vận dụng
Vận dụng 1 SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 107): Em hãy giải thích tại sao phiên bản của trống đồng Ngọc Lũ được Việt Nam lựa chọn làm quà tặng Liên Hợp quốc nhân dịp kỉ niệm 50 năm ngày thành lập tổ chức này?Trả lời:
- Phiên bản của trống đồng Ngọc Lũ được Việt Nam lựa chọn làm quà tặng Liên Hợp quốc nhân dịp kỉ niệm 50 năm ngày thành lập tổ chức này vì trống đồng Ngọc Lũ là một bảo vật đặc biệt linh thiêng của người Việt. Ở đó hội tụ cả một nền văn minh có niên đại cách đây đã trên 2.500 năm. Ở đó có đầy đủ yếu tố kỹ thuật đúc đồng, trình độ mỹ thuật và chế tác đồ đồng rất cao mà ngày nay chúng ta vẫn vô cùng thán phục. Trống đồng Ngọc Lũ là dấu ấn đặc biệt của thời đại các Vua Hùng dựng nước, là tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu cho tài năng sáng tạo của người Việt cổ, là biểu tượng của văn hóa Việt Nam.
Vận dụng 2 SGK Lịch sử 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 107): Hãy sưu tầm một số hình ảnh cho thấy sức sống trường tồn của những giá trị các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam.
Trả lời:
