Giải SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 12: Đặc điểm, cấu trúc và nguyên tắc hoạt động của hệ thống chính trị

Em là thành viên của tổ chức nào trong 4 tổ chức nêu trên? Hãy cho biết những hoạt động của một trong các tổ chức trên.

- Các tổ chức trong hình trên: Đảng Cộng sản Việt Nam; Quốc hội; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh

- Em là thành viên của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.

- Hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh:

+ Là đội dự bị tin cậy của Đảng, thường xuyên bổ sung lực lượng trẻ cho Đảng, Nhà nước và các ngành.

+ Tạo môi trường đưa thanh niên vào các hoạt động giúp học tập rèn luyện và phát triển nhân cách, năng lực của người lao động mới phù hợp với yêu cầu cầu xã hội hiện nay.

+ Chăm lo và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tuổi trẻ.

- Hệ thống chính trị nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam bao gồm những cơ quan nào?

- Em có những hiểu biết gì về vị trí của cơ quan đó trong hệ thống chính trị nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam?

- Hệ thống chính trị nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bao gồm:

+ Đảng Cộng sản Việt Nam

+ Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

+ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội khác.

- Vị trí:

+ Đảng Cộng sản Việt Nam: là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của dân tộc.

+ Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: là trụ cột của hệ thống chính trị ở nước ta, là công cụ tổ chức thực hiện ý chí và quyền lực của nhân dân, thay mặt nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân để quản lý toàn bộ hoạt động của đời sống xã hội. Nhà nước là phương tiện quan trọng nhất của nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình.

+ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội khác: là một bộ phận của hệ thống chính trị, là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội là nơi tập hợp quần chúng, phản ánh ý chí, nguyện vọng và lợi ích của các tầng lớp nhân dân.

Hệ thống chính trị ở Việt Nam bao gồm nhiều tổ chức có tính chất, vị trí, vai trò, chức năng khác nhau nhưng có quan hệ chặt chẽ, gắn bó với nhau, tạo thành một thể thống nhất. Sự thống nhất của các thành viên đa dạng, phong phú về tổ chức, phương thức hoạt động trong hệ thống chính trị đã tạo điều kiện để phát huy sức mạnh tổng hợp và tạo ra sự cộng hưởng sức mạnh trong toàn bộ hệ thống. Hệ thống chính trị Việt Nam hình thành trực tiếp từ các tổ chức được thành lập bởi các tầng lớp nhân dân, xuất phát từ lợi ích của chính nhân dân và được duy trì các hoạt động bởi sự tham gia tích cực của nhân dân.

- Tính nhất nguyên chính trị, thống nhất, nhân dân được thể hiện như thế nào trong hệ thống chính trị Việt Nam?

- Em đồng tình với ý kiến của bạn C hay D? Vì sao?

Tính nhất nguyên chính trị, thống nhất, nhân dân được thể hiện trong hệ thống chính trị Việt Nam:

- Chế độ chính trị ở Việt Nam là thể chế chính trị một đảng duy nhất.

- Hệ thống chính trị gồm nhiều tổ chức có tính chất, vị trí, vai trò, chức năng khác nhau nhưng có quan hệ chặt chẽ, gắn bó với nhau, tạo thành một thể thống nhất.

- Hệ thống chính trị VN hình thành trực tiếp từ các tổ chức được thành lập bới các tần lớp nhân dân, xuất phát từ lợi ích của dân và được duy trì hoạt động bởi sự tham gia tích cực của nhân dân.

- Em đồng tình với ý kiến của bạn D vì do sự khác biệt về các yếu tố lịch sử, xã hội nên mỗi nước sẽ có những đặc điểm riêng về hệ thống chính trị, hệ thống chính trị nước ta được xây dựng trên cơ sở lí luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh,…

- Thế nào là nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân?

- Theo em, nhân dân thực hiện quyền lực của mình bằng cách thức nào và thông qua cơ quan, cá nhân nào?

- Nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân: Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Nhà nước là công cụ thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Vì vậy, trong hoạt động của mình Nhà nước phải đảm bảo sự tham gia và giám sát của nhân dân đối với các cơ quan nhà nước.

- Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân; thông qua đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân; thông qua các cơ quan Nhà nước, các thiết chế Hiến định (Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Chính quyền địa phương, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước); thông qua đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nhà nước và các cơ quan, tổ chức khác được giao thực thi quyền lực nhà nước.

- Nguyên tắc đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với Nhà nước và xã hội được quy định như thế nào?

- Đảng uỷ xã có vai trò như thế nào đối với sự phát triển của xã A?

- Nguyên tắc đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với Nhà nước và xã hội được quy định tại Điều 4:

"Đảng Cộng sản Việt Nam - Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của Nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”

- Đảng ủy xã đã lãnh đạo xã A, có những chủ trương, đường lối chỉ đạo đúng đắn, giúp thay đổi cuộc sống của người dân trong xã theo hướng tích cực.

(Theo Hồ Chí Minh, Dân chủ tập trung, Báo Cứu quốc số 2329, 4/5/1953)

- Em hãy cho biết nguyên tắc tập trung dân chủ là gì?

- Theo em, nguyên tắc tập trung dân chủ được biết hiện như thế nào?

- Nguyên tắc tập trung dân chủ là một trong những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của Đảng, trong công tác cán bộ, đảm bảo cho Đảng trở thành một tổ chức chặt chẽ, thống nhất, đoàn kết cả về ý chí và hành động, trên cơ sở đó trí tuệ của toàn Đảng sẽ được phát huy một cách tối đa.

- Biểu hiện

+ Mọi hành động xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của công dân đều bị xử lí theo pháp luật.

+ Tôn trọng, tuân thủ, chấp hành nghiêm chỉnh hiến pháp, pháp luật của các cơ quan, nhân viên nhà nước, của các tổ chức xã hội và mọi công dân.

Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa là sự tôn trọng, tuân thủ, chấp hành nghiêm chỉnh Hiến pháp, pháp luật của các cơ quan, nhân viên nhà nước, của các tổ chức xã hội và mọi công dân. Nguyên tắc này được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 tại khoản 3 Điều 4, khoản 1 Điều 8, khoản 3 Điều 9. Điều đó có nghĩa là các cơ quan, tổ chức cá nhân trong hệ thống chính trị, tổ chức và hoạt động phải tôn trọng, tuân thủ, chấp hành Hiến pháp, pháp luật. Mọi hành vi xâm hại lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của mọi công dân đều bị xử lí theo pháp luật.

- Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị Việt Nam được biểu hiện như thế nào?

- Biểu hiện của nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị Việt Nam:

+ Mọi hành động xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của công dân đều bị xử lí theo pháp luật.

+ Tôn trọng, tuân thủ, chấp hành nghiêm chỉnh hiến pháp, pháp luật của các cơ quan, nhân viên nhà nước, của các tổ chức xã hội và mọi công dân.

Trường Trung học phổ thông B tổ chức cuộc thi tìm hiểu về “Hệ thống chính trị nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam” với sự tham gia của nhiều học sinh. Khi lớp 10A1 thảo luận về cuộc thi, bạn A có ý kiến:

- Chúng ta còn quá nhỏ, những vấn đề này rất phức tạp. Là học sinh thì không cần phải quan tâm đến những vấn đề này!

Tuy nhiên, ý kiến trên lại không nhận được sự đồng tình của các bạn, trong đó có bạn C. Bạn C đưa ra ý kiến của mình:

- Mình không đồng ý với A, tìm hiểu về hệ thống chính trị là việc nên làm, vì qua đó, mình có thể đóng góp cho việc xây dựng đất nước bằng những việc làm phù hợp với pháp luật.

- Em ủng hộ ý kiến của bạn A hay bạn C? Vì sao?

- Theo em, học sinh có trách nhiệm gì trong xây dựng và bảo vệ hệ thống chính trị?

- Em ủng hộ với ý kiến của bạn C

* Giải thích: mỗi công dân nên có những hiểu biết nhất định về cơ cấu tổ chức, đặc điểm hệ thống chính trị của đất nước mình. Ở độ tuổi nào chúng ta cũng có thể cống hiến cho đất nước bằng nhiều cách khác nhau.

- Theo em, học sinh nên tìm hiểu về hệ thống chính trị của nước mình, từ đó hiểu về cơ cấu tổ chức, đặc điểm của hệ thống và có những hành vi ứng xử, việc làm phù hợp, có ích cho đất nước.

a. Đảng Cộng sản Việt Nam là một cơ quan trong bộ máy nhà nước.

b. Quyền lực của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thuộc về Nhân dân lao động.

c. Trong hệ thống chính trị Việt Nam, Nhà nước giữ vai trò quản lí xã hội.

d. Các bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị Việt Nam đều hoạt động trong khuôn khổ pháp luật.

đ. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức giữ vai trò trung tâm trong hệ thống chính trị.

- Ý kiến a - Em không đồng tình với ý kiến trên vì Đảng Cộng Sản Việt Nam không phải là một cơ quan quan trọng của bộ máy Nhà nước, mà là một tổ chức lãnh đạo của cả hệ thống chính trị trong đó có bộ máy Nhà nước.

- Ý kiến b - Em đồng tình với ý kiến trên vì Nhà nước Việt Nam ta là nhà của dân, do dân và vì dân, mọi quyền lực của Nhà nước thuộc về nhân dân lao động.

- Ý kiến c - Em đồng tình với ý kiến trên vì vai trò của Nhà nước là tổ chức, quản lí xã hội bằng pháp luật.

- Ý kiến d - Em không đồng tình với ý kiến trên vì các bộ phận cấu thành trong hệ thống chính trị ngoài hoạt động trong khuôn khổ pháp luật còn phải thực hiện trong khuôn khổ của Hiến pháp.

- Ý kiến đ - Em không đồng tình với ý kiến trên vì Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không phải là tổ chức giữ vai trò trung tâm trong hệ thống chính trị.

- Nếu là anh B, em sẽ có ý kiến gì với bạn?

- Nếu em là Bí thư chi đoàn của lớp 10A1, em sẽ làm gì?

* Tình huống 1: Nếu em là anh B, em sẽ đính chính với bạn rằng đó là những thông tin không chính xác và khuyên bạn không nên tuyên truyền những nội dung không chính thống, sai lệch như vậy ra ngoài.

* Tình huống 2: Nếu là Bí thư chi đoàn của lớp 10A1, em sẽ nói trước cả lớp rằng chúng ta nên tham gia cuộc thi này vì không những nó cung cấp và trang bị cho chúng ta hệ thống kiến thức về Đảng mà còn thể hiện trách nhiệm của người Đoàn viên trong việc rèn luyện và học tập.

- Suốt chiều dài lịch sử, Đảng ta luôn coi trọng công tác thanh niên và đặt công tác giáo dục thế hệ trẻ lên hàng đầu.

- Trong những năm qua có thể thấy phong trào thanh niên tình nguyện đã có sức hấp dẫn lớn đối với người trẻ. Số lượng thanh niên đến với hoạt động tình nguyện đông hơn. Loại hình hoạt động tình nguyện ngày càng đa dạng và phương thức tổ chức cũng như nội dung triển khai rộng hơn. Đảm bảo được vai trò dẫn dắt của Đoàn thanh niên trong phong trào tình nguyện chung của xã hội. Phong trào tình nguyện của Đoàn thanh niên đã lan tỏa và khơi dậy sự tham gia của rất nhiều lực lượng xã hội. Thông qua hoạt động tình nguyện, Đoàn thanh niên đã đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Điều đó cho thấy sự trưởng thành của Đoàn và khẳng định phong trào thanh niên tình nguyện là môi trường thực sự có ý nghĩa để thanh niên có thể trải nghiệm, học hỏi, tìm kiếm cơ hội cống hiến và khẳng định giá trị của bản thân.

- Hoạt động của Đoàn được thể chế hóa thành những sân chơi về văn hóa, nghệ thuật lành mạnh, giúp định hướng về giá trị thẩm mỹ. Các bạn Đoàn viên được tư vấn về tâm lý, có một không gian kết nối với nhau và tìm kiếm những hoạt động phù hợp với lứa tuổi. Ở đó, các bạn có thể đề xuất những ý tưởng sáng tạo, sáng kiến… Hoặc có bạn đến với Đoàn để được kết nối, khắc phục những điểm hạn chế của bản thân về kỹ năng thực hành xã hội… Thông qua môi trường của Đoàn, các bạn thanh niên thỏa sức thể hiện được năng lực sở trường bản thân, tự khẳng định mình cống hiến, và chính điều đó sẽ giúp mỗi bạn ngày một trưởng thành hơn.

Gợi ý về vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.

Thứ nhất: Đối với Nhà nước

– Các ban, ngành, tổ chức đoàn phối hợp, liên kết hoạt động trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình dựa trên đường lối, quan điểm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng về công tác thanh niên, tạo sức mạnh đồng bộ trong công tác đoàn và phong trào thanh thiếu nhi.

– Đoàn thanh niên là chỗ dựa vững chắc, tham gia đóng góp xây dựng bảo vệ chính quyền nhân dân các cấp, tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện đúng chính sách, pháp luật của Nhà nước, vận động đoàn viên thanh niên xung phong, tình nguyện đi đầu trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Thứ hai: Đối với Đảng

– Đoàn Thanh niên Cộng sản là đội dự bị tin cậy của Đảng, đội quân xung kích cách mạng phấn đấu vì mục tiêu lý tưởng của Đảng. Tổ chức Đoàn đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện và tuyệt đối của Đảng. Đảng định hướng chính trị cho mọi hoạt động, nguyên tắc tổ chức của Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi.

– Mối quan hệ giữ Đảng với Đoàn là mối liên hệ gắn bó chặt chẽ “ Xây dựng Đoàn vững mạnh là nội dung quan trọng trong công tác xây dựng Đảng, là xây dựng Đảng trước một bước.” Đoàn tham mưu, đề xuất với Đảng về những vấn đề liên quan đến thanh niên và công tác thiếu nhi, tham gia xây dựng, bảo vệ và tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng, đóng góp ý kiến cho đảng viên.

Thứ ba: Đối với các tổ chức là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

– Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam – một liên minh chính trị rộng lớn, tập hợp, xây dựng lực lượng đại đoàn kết dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đoàn là lực lượng phối kết hợp với các tổ chức đoàn thể khác góp phần thực hiện chiến lược đại đoàn kết dân tộc. Tham gia xây dựng các cơ chế hoạt động trong quản lý giáo dục, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của thanh thiếu nhi.

– Đoàn tích cực, chủ động liên kết, phối hợp hoạt động theo chức năng, nhiệm vụ của tổ chức, nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đại của Đảng, quản lý của Nhà nước, hoàn thành tốt nhiệm vụ tập hợp đoàn kết, giáo dục, phát huy và chăm lo cho thanh thiếu nhi.

Thứ tư: Đối với Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh

– Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cử đội ngũ cán bộ đoàn phụ trách công tác Đội, thành lập hệ thống tổ chức Hội đồng Đội các cấp có nhiệm vụ tổ chức, giáo dục và bảo vệ quyền lợi của thiếu nhi ở mỗi cấp, tạo ra các sân chơi cho thiếu nhi, huy động lực lượng xã hội trong việc đầu tư, hỗ trợ cho Đội hoạt động.

– Đoàn Thanh niên Cộng sản đối với thanh niên là người phụ trách, chăm lo, giáo dục và bảo vệ thiếu niên nhi đồng.

Thứ năm: Đối với Thanh niên và các tổ chức thanh niên Việt Nam

– Với các tổ chức thanh niên Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hò Chí Minh là thành viên tập thể của Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam, giữ vai trò nòng cốt chính trị trong tổ chức và hoạt động của Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam, Hội sinh viên Việt Nam…

– Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đối với thanh niên là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, tạo ra môi trường hoạt động lành mạnh cho thanh niên, định hướng các hoạt động của thanh niên theo khuôn khổ Hiến pháp, pháp luật chăm lo bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thanh niên.

* Một số giải pháp nhằm nâng cao hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh ở địa phương

- Thứ nhất: cần tập trung nâng cao chất lượng sinh hoạt, hoạt động, chất lượng đoàn viên, chất lượng cán bộ và khả năng thu hút, tập hợp, giáo dục đoàn viên, thanh niên, có như vậy mới tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và hành động của cán bộ đoàn, đồng thời xây dựng được đội ngũ cán bộ đoàn cấp cơ sở có đủ phẩm chất, năng lực lãnh đạo, đặc biệt là đội ngũ bí thư chi đoàn.

- Thứ hai: Kiên trì các giải pháp xây dựng chi đoàn mạnh; nâng cao chất lượng hoạt động của các chi đoàn theo chủ đề; đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức sinh hoạt, hoạt động chi đoàn, đoàn cơ sở theo hướng gắn với các hoạt động bảo vệ, hỗ trợ thanh niên và giải quyết các vấn đề có liên quan đến học nghề, dạy nghề, giải quyết việc làm cho thanh niên, nhất là thanh niên vùng nông thôn...

- Thứ ba: các cấp bộ Đoàn cần hướng dẫn nội dung rèn luyện đoàn viên phù hợp nhiệm vụ và đặc thù đơn vị, địa phương, lựa chọn các nội dung phù hợp, thiết thực, coi trọng tính tự giác rèn luyện của đoàn viên.

- Thứ tư: triển khai thực hiện tốt công tác quy hoạch cán bộ Đoàn cấp cơ sở; tham mưu với cấp ủy và lãnh đạo đơn vị tạo điều kiện trong công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ Đoàn, đặc biệt đối với các đối tượng trong quy hoạch các chức danh chủ chốt của cơ sở.