Mở đầu
Mở đầu SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 122): Em hãy quan sát hình dưới đây và thực hiện yêu cầu.
Trả lời:
Hiểu biết về: Luật dân sự
* Khái niệm: Luật dân sự là ngành luật trong hệ thống pháp luật, là tổng hợp những quy phạm điều chỉnh các quan hệ tài sản và một số quan hệ nhân thân trong giao lưu dân sự trên cơ sở bình đẳng, tự định đoạt và tự chịu trách nhiệm của các chủ thể tham gia các quan hệ dân sự.
* Nội dung:
- Luật dân sự gồm các nguyên tắc cơ bản và có nhiều chế định khác nhau như:
+ Chế định tài sản và quyền sở hữu;
+ chế định nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự, chế định nghĩa vụ hoàn trả do chiếm hữu, sử dụng tài sản, được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật;
+ chế định thực hiện công việc không có ủy quyền; chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng;
+ chế định thừa kế;
+ chế định chuyển quyền sử dụng đất; chế định quyền sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ.
- Mỗi chế định của luật dân sự đều có những nguyên tắc riêng trên cơ sở những nguyên tắc cơ bản và có những quy phạm được tập hợp theo những tiêu chí riêng phù hợp với chế định đó.
* Đối tượng: Đối tượng điều chỉnh của luật dân sự là quan hệ nhân thân và tài sản của cá nhân, pháp nhân trong các quan hệ được hình thành trên cơ sở bình đẳng, tự do ý chí, độc lập về tài sản và tự chịu trách nhiệm
1. Hệ thống pháp luật
Câu hỏi 1 mục 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 123): Em hãy quan sát sơ đồ, đọc trường hợp và trả lời câu hỏi.
Khi thảo luận về hệ thống pháp luật, bạn A, học sinh lớp 10C có quan điểm:
- Hệ thống pháp luật là toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành.
Bạn B không đồng ý mà cho rằng:
- Hệ thống pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành.
Thấy 2 bạn tranh luận vẫn chưa thể thuyết phục nhau, cô giáo liền nói:
- Thực ra, quan điểm của A và B đều đúng nhưng chưa đầy đủ. Hệ thống pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, được phân định thành chế định pháp luật và các ngành luật; được thể hiện trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành theo trình tự, thủ tục nhất định.
Câu hỏi:
Hệ thống pháp luật cấu thành từ những yếu tố nào? Cho ví dụ minh hoạ từng yếu tố.
Trả lời:
- Hệ thống pháp luật cấu thành từ ba yếu tố: quy phạm pháp luật, chế định pháp luật và ngành luật.
- Ví dụ minh họa:
+ Quy phạm pháp luật: “Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm” (Khoản 1 Điều 102 Bộ Luật hình sự 1999).
+ Chế định pháp luật: ngành luật Dân sự có các chế định như chế định quyền sở hữu, chế định hợp đồng, chế định thừa kế, chế định quyền tác giả... Ngành luật Hình sự có các chế định như các tội xâm phạm an ninh quốc gia; các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người; các tội xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân...
+ Ngành luật: Bộ luật Dân sự, bộ luật Kinh tế, bộ luật Hình sự,…
Câu hỏi 2 mục 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 124): Em hãy quan sát bảng dưới đây và trả lời câu hỏi.
- Hệ thống pháp luật Việt nam có bao nhiêu ngành luật và đó là những ngành luật nào?
- Em có những hiểu biết gì về một trong các ngành luật kể trên?
Trả lời:
- Hệ thống pháp luật Việt Nam có 12 ngành luật, đó là các ngành luật:
+ Luật Hiến pháp
+ Luật Hành chính
+ Luật Hình sự
+ Luật Tố tụng hình sự
+ Luật Dân sự
+ Luât Tố tụng dân sự
+ Luật Hôn nhân và gia đình
+ Luật Kinh tế
+ Luật Tài chính
+ Luật Ngân hàng
+ Luật Đất đai
+ Luật lao động
- Luật Hành chính:
+ Là ngành luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong hoạt động quản lí hành chính nhà nước.
+ Chính quy định việc tổ chức các cơ quan nhà nước thực hiện hoạt động chấp hành - điều hành; quyền hạn, nhiệm vụ của các cơ quan đó và của cán bộ, nhân viên cũng như của các cơ quan, tổ chức nhà nước, xã hội và công dân trong lĩnh vực quản lí nhà nước
+ Bao gồm không chỉ những luật lệ về tổ chức và hoạt động của các cơ quan quản lí hành chính nhà nước, các công sở, về các quy tắc trật tự, an ninh, an toàn xã hội, mà còn cả những chế định ngày càng phát triển vạ quản lí kinh tế - văn hoá, xã hội, về những quan hệ giữa Nhà nước và các tổ chức, đơn vị kinh tế, tập thể và cá nhân.
2. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật
Câu hỏi mục 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 126): Em hãy quan sát bảng, đọc thông tin sau đây và trả lời câu hỏiThông tin.
Điều 2: Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2020 quy định: “Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản có chứa quy phạm pháp luật, được ban hành theo đúng thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục quy định trong Luật này” Như vậy, văn bản quy phạm pháp luật phải do các cơ quan có thẩm quyền ban hành theo quy định của pháp luật. Nội dung các văn bản quy phạm pháp luật chứa đựng các quy phạm pháp luật, được áp dụng nhiều lần trong đời sống xã hội.
- Theo em, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam được cấu trúc như thế nào?
Tình huống.
Trong giờ học môn Giáo dục kinh tế và pháp luật, giáo viên yêu cầu học sinh lấy ví dụ để phân biệt văn bản quy phạm pháp luật và văn bản áp dụng pháp luật. A xung phong phát biểu:
- Thưa cô, quyết định xử phạt hành chính là văn bản quy phạm pháp luật ạ.
B trả lời:
- Thưa cô, theo em quyết định xử phạt vi phạm hành chính không phải là văn bản quy phạm pháp luật mà là văn bản áp dụng pháp luật. Vì đây là văn bản chứa đựng các quy tắc xử sự cá biệt được ban hành dựa trên các văn bản quy phạm pháp luật, có nội dung áp dụng đối với cá nhân, tổ chức xác định được thực hiện 1 lần trong thực tiễn.
Cả hai tranh luận khá sôi nổi những vẫn chưa tìm được câu trả lời thoả đáng.
- Em đồng ý với ý kiến của A hay B? Vì sao?
- Theo em, làm thế nào để phân biệt văn bản quy phạm pháp luật và văn bản áp dụng pháp luật?
Trả lời:
- Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam được cấu trúc như sau:
+ Hiến pháp là hệ thống các quy phạm pháp luật có hiệu lực pháp lý cao nhất do Quốc hội ban hành.
+ Hiến pháp chia thành các Bộ Luật, Luật và Nghị quyết.
+ Bộ Luật sẽ đưa ra các pháp lệnh, Luật sẽ đưa ra các Nghị quyết, Nghị quyết sẽ có những Nghị quyết liên tịch.
+ Tất cả các pháp lệnh, Nghị quyết, Nghị quyết liên tịch đều được Chủ tịch nước đưa ra thành lệnh hoặc quyết định và được Thủ tướng Chính phủ tiếp nhận thành các Quyết định rồi được Hội đồng Thẩm phán Toàn án nhân dân tối cao đưa ra dưới dạng Nghị quyết.
+ Nghị quyết này được phổ biến thành các Thông tư do các cơ quan có thẩm quyền thông qua.
+ Tất cả các Thông tư này sẽ được Hội đồng nhân dân các cấp thông qua và tiếp nhận thành những Nghị quyết và Quyết định.
Tình huống:
- Em đồng ý với ý kiến của B
* Giải thích: quyết định xử phạt hành chính mang tính chất cá biệt đối với những quan hệ cụ thể, cá biệt nhằm xác định quyền và nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức nhất định.
- Phân biệt văn bản quy phạm pháp luật và văn bản áp dụng pháp luật:
3. Tự giác thực hiện các quy định của pháp luật
Câu hỏi mục 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 126): Em hãy quan sát hành vi được mô tả trong các bức tranh dưới đây và trả lời câu hỏi.
- Học sinh trung học phổ thông nên có thái độ như thế nào đối với những hành vi vi phạm pháp luật?
Trả lời:
- Hành vi 2, 3, 4 là hành vi chấp hành đúng pháp luật.
- Thái độ của học sinh trung học phổ thông đối với những hành vi vi phạm pháp luật: Kiên quyết phản đối những hành vi vi phạm pháp luật; báo cáo ngay với cấp cấp chính quyền khi chứng kiến những hành vi vi phạm pháp luật; chấp hành đúng các qui định của pháp luật để không vướng vào những hành vi vi phạm pháp luật.
Luyện tập
Bài tập 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 127): Em hãy cho biết những nhận định sau đây đúng hay sai. Vì sao?a. Chế định pháp luật là một hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội cùng loại, trong một lĩnh vực nhất định của đời sống xã hội.
b. Hệ thống pháp luật chính là hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật.
c. Trong hệ thống pháp luật có sự thể hiện đầy đủ các ngành luật, các chế định luật, các quy phạm pháp luật là biểu hiện của tính phù hợp của hệ thống pháp luật.
d. Hương ước, tập quán địa phương là văn bản quy phạm pháp luật.
Lời giải:
a – Đây là nhận định sai vì chế định pháp luật là tập hợp các quy phạm pháp luật thuộc một ngành luật điều chỉnh một nhóm quan hệ xã hội cùng loại.
b – Đây là nhận định sai vì hệ thống pháp luật bao gồm tổng thể các quy phạm pháp luật chứ không phải hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật.
c – Đây là nhận định đúng vì cấu trúc bên trong hệ thống pháp luật gồm quy phạm pháp luật, các chế định luật và ngành luật.
đ – Đây là nhận định sai vì hương ước, tập quán là một loại quy phạm xã hội tồn tại song hành cùng nhiều loại quy phạm xã hội khác như pháp luật, đạo đức, tín điều tôn giáo… nhằm điều chỉnh hành vi ứng xử của con người trong các quan hệ xã hội.
Bài tập 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 128): Em hãy xác định văn bản quy phạm pháp luật trong các văn bản pháp luật dưới đây:
a. Bản án hình sự của Toà án nhân dân huyện X.
b. Quyết định của Hiệu trưởng Trường Đại học T về việc ban hành Nội quy Kí túc xá sinh viên.
c. Luật Du lịch.
d. Quyết định của Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh Y về việc thành lập Ban chỉ đạo phòng chống dịch cúm gia cầm trên địa bàn tỉnh Y.
đ. Nghị định của Chính phủ về việc xử lí kỉ luật công chức.
e. Chỉ thị của Bộ trưởng Bộ y tế về việc phát động phong trào thi đua trong ngành y tế.
Lời giải:
Chọn phương án C
Bài tập 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 128): Em hãy đọc tình huống sau và trả lời câu hỏi.
A và B là đôi bạn học lớp 10B, trường Trung học phổ thông C và thường cùng nhau đi học bằng xe đạp điện của A. Trên đường đi học, hai bạn gặp đèn đỏ, A nói với B:
- Sao vẫn có người không dừng lại khi có tín hiệu đèn đỏ, B nhỉ?
B đáp:
- Mình không biết nữa, có lẽ họ không thấy hoặc cố tình vượt. Tuy nhiên, vượt đèn đỏ dễ gây tại nạn, rất nguy hiểm, là vi phạm pháp luật. Chúng ta đã được học điều này rồi nhỉ?
A tiếp lời:
- Đúng rồi! Là học sinh, chúng ta nên có ý thức tuân thủ pháp luật.
Câu hỏi:
- Em có nhận xét gì về quan điểm của A và B?
- Những hành vi nào của học sinh trung học phổ mà em cho là vi phạm pháp luật? Theo em, để hạn chế những hành vi này, học sinh cần nâng cao ý thức pháp luật của mình bằng những hoạt động nào?
Lời giải:
- Quan điểm của A và B rất đúng khi cho rằng vượt đèn đỏ là hành vi vi phạm pháp luật. Mọi công dân đều phải có ý thức tuân thủ theo đúng pháp luật.
- Một số hành vi của vi phạm pháp luật của học sinh trung học phổ thông:
+ Than gia và tổ chức đánh bài ăn tiền
+ Tham gia giao thông không có mũ bảo hiểm
+ Vượt đèn đỏ khi tham gia giao thông
+ Tham gia nói xấu, đăng tin sai lệch về Đảng và Nhà nước
- Những hoạt động giúp học sinh nâng cao ý thức pháp luật:
+ Tham gia các buổi tuyền truyền do trường và địa phương tổ chức về Tìm hiểu pháp luật.
+ Tham gia các cuộc thi do trường tổ chức về Tìm hiểu và áp dụng luật trong cuộc sống.
Vận dụng
Vận dụng 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 128): Em hãy sưu tầm từ 3 đến 5 văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực giáo dục và cho biết cơ quan ban hành, mục đích ban hành, đối tượng và phạm vi áp dụng văn bản.Lời giải:
- Một số văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực giáo dục:
+ Luật Giáo dục
+ Luật Giáo dục đại học
+ Luật Giáo dục nghề nghiệp
+ Luật Giáo dục quốc phòng và an ninh
+ Luật phổ biến, giáo dục pháp luật
- Ví dụ về Luật Giáo dục 2019
+ Cơ quan ban hành: Quốc hội
+ Mục đích ban hành: Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế.
+ Đối tượng và phạm vi áp dụng: Luật này quy định về hệ thống giáo dục quốc dân; cơ sở giáo dục, nhà giáo, người học; quản lý nhà nước về giáo dục; quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến hoạt động giáo dục.
Vận dụng 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 18 (trang 128): Em hãy thiết kế một sản phẩm có nội dung văn bản pháp luật Việt Nam.
Gợi ý: Sản phẩm có thể dưới hình thức như: vẽ tranh, áp phích, banner,...
