Mở đầu
Mở đầu SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 145): Em hãy quan sát những tranh sau và trả lời câu hỏi.
- Em đã từng thực hiện quyền và nghĩa vụ nào nêu trên?
Trả lời:
- Tranh 1: Quyền bất khả xâm phạm về mặt thân thể
- Tranh 2: Quyền và nghĩa vụ học tập
- Tranh 3: Quyền bầu cử vào các cơ quan quyền lực nhà nước là Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp.
- Tranh 4: Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc
- Em đã từng thực hiện quyền bất khả xâm phạm về mặt thân thể, quyền và nghĩa vụ học tập, nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc.
1. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo Hiến pháp năm 2013
Câu hỏi 1 mục 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 146): Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi.Thông tin 1.
Ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Bản tuyên ngôn có đề cập: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng, tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Nội dung trong bản Tuyên ngôn độc lập của Việt Nam đã đề cập đến quyền con người, đấy là những quyền tự nhiên vốn có và không thể bị tước bỏ bởi bất cứ cá nhân, tổ chức nào.
Thông tin 2.
Theo Hiến pháp năm 2013, tại Chương II, Điều 14 ghi nhận: “Ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật” Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được hiểu là những quyền, nghĩa vụ của một cá nhân đối với quốc gia mình mang quốc tịch được Hiến pháp ghi nhận.
- Em hiểu thế nào là quyền con người?
- Quyền con người được quy định trong Hiến pháp có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
- Quyền con người là những quyền tự nhiên vốn có của con người và không thể bị tước bỏ bởi bất cứ cá nhân, tổ chức nào.
- Quyền con người được quy định trong Hiến pháp: là yếu tố quan trọng trong mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội và quyền con người, quyền công dân là một trong những nội dung cơ bản nhất trong mọi hiến pháp; ý nghĩa trong việc bảo đảm các quyền và lợi ích của nhân dân; thể hiện bản chất dân chủ, tiến bộ của một nhà nước, thể hiện mối quan hệ giữa Nhà nước với công dân cùng với các cá nhân trong xã hội.
Câu hỏi 2 mục 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 146): Em hãy đọc trường hợp sau và trả lời câu hỏi.
Trong giờ học môn Giáo dục kinh tế và pháp luật, tìm hiểu về Hiến pháp năm 2013, bạn A cho rằng: quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là một. Tuy nhiên, B không đồng ý vì cho rằng Hiến pháp năm 2013 đã quy định, ở nước ta, các quyền con người, quyền công dân được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật. Như vậy, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được hiểu là những quyền, nghĩa vụ của một cá nhân đối với quốc gia mình mang quốc tịch được Hiến pháp ghi nhận và không đồng nhất với quyền con người.
- Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là gì?
- Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được chia thành những nhóm quyền nào?
Trả lời:
- Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân: là những quyền và nghĩa vụ quan trọng, chủ yếu nhất của công dân thể hiện rõ nhất mối quan hệ pháp lý qua lại, bình đẳng giữa Nhà nước và công dân, những quyền tự do cơ bản của công dân xuất phát từ các quyền tự do cơ bản của con người được các Nhà nước dân chủ, tiến bộ thừa nhận, được quy định, thể chế trong Hiến pháp.
- Quyền con người được chia thành 3 nhóm:
+ Các quyền dân sự, chính trị.
+ Các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa.
+ Quyền của các nhóm dễ bị tổn thương.
- Các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân cũng được chia thành 3 nhóm:
+ Các quyền dân sự (tự do cá nhân), chính trị.
+ Các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa.
+ Các nghĩa vụ cơ bản của công dân.
Câu hỏi 3 mục 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 147): Em hãy theo dõi sơ đồ sau và trả lời câu hỏi.
- Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo Hiến pháp năm 2013 được quy định như thế nào?
- Em đã từng thực hiện quyền (hoặc nghĩa vụ) nào kể trên? Hãy chia sẻ cùng thầy/cô và các bạn.
Trả lời:
- Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân như sau:
+ Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật; không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội (Điều 16);
+ Quyền sống (Điều 19);
+ Quyền có nơi ở hợp pháp,…;
+ Nghĩa vụ trung thành với Tổ quốc (Điều 44);
+ Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc, thực hiện nghĩa vụ quân sự (Điều 45),…
- Em đã từng thực hiện quyền học tập.
+ Dược đến trường và có quyền học tập tại tất cả các loại hình trường lớp (trường công, trường tư...)
+ Được phổ cập giáo dục đến cấp trung học cơ sở, tiến tới phổ cập cấp trung học phổ thông.
+ Được nhà nước hỗ trợ về học phí và về cơ sở vật chất.
2. Thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân bằng những hành vi phù hợp với lứa tuổi
Câu hỏi 1 mục 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 148): Em hãy quan sát hình ảnh dưới đây và trả lời câu hỏi.
- Theo em, học sinh trung học phổ thông có thể đóng góp cho việc thúc đẩy và bảo vệ quyền của người dân bằng những hành vi thực tế nào phù hợp với lứa tuổi?
Trả lời:
- Thành tựu:
- Về quyền dân sự, chính trị:
+ Hiến pháp 2013 có một chương riêng về “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân”;
+ Ban hành 96 văn bản luật, pháp lệnh liên quan đến việc bảo đảm quyền con người;
+ Báo chí phát triển không ngừng, trở thành diễn đàn ngôn luận của các tổ chức xã hội, nhân dân;
+ Tham gia hầu hết các công ước của Liên hợp quốc về quyền con người;
+ Các tôn giáo chung sống hòa hợp, được tôn trọng, đảm bảo bình đẳng;
+ Cơ chế tố tụng được bảo đảm theo hướng công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ quyền con người;
+ Đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người dân,…
- Về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa:
+ Duy trì mức tăng trưởng kinh tế cao trong nhiều năm (>6%);
+ Chất lượng dịch vụ y tế tiếp tục được nâng lên 8,6 bác sĩ/ 10.000 dân, 27,5 giường bệnh/10.000 dân;
+ Tỷ lệ dân số > 15 tuổi biết đọc, biết viết (2019) > 95,8%;
+ Tỷ lệ nghèo đã giảm từ 9,88% (2015) đến 3,73 - 4,23% (2019);
+ Người tham gia BHXH tăng nhanh từ 2,2 triệu (1995) lên 15,414 triệu (2019),…
- Về quyền của các nhóm dễ bị tổn thương:
+ Người khuyết tật được cấp thẻ BHYT miễn phí và không phải đồng chi trả khi sử dụng > 3 triệu người;
+ Thực hiện tốt các quyền trẻ em, cải thiện cuộc sống cho hàng triệu trẻ em;
+ Phụ nữ đóng góp vào các mặt của đời sống kinh tế - xã hội,…
- Một số hành vi của học sinh trung học phổ thông có thể thể đóng góp cho việc thúc đẩy và bảo vệ quyền của người dân.
+ Tích cực học tập và rèn luyện tại trường
+ Tìm hiểu kiến thức về các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
Câu hỏi 2 mục 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 149): Em hãy đọc các trường hợp sau và trả lời câu hỏi.
Trường hợp 1.
Anh A và chị K có hợp đồng mua bán cung cấp rau củ quả. Trong quá trình kí kết, anh A muốn giảm giá trị trên hợp đồng để tránh một phần thuế nộp cho Nhà nước. Tuy nhiên, chị K không đồng ý vì cho rằng nộp thuế là nghĩa vụ khi thực hiện quyền kinh doanh được Hiến pháp quy định. Chị K bày tỏ với anh A điều này và anh A cũng đồng tình. Cả hai kí kết hợp đồng đúng giá trị và đóng thuế đây đủ cho Nhà nước.
- Em có nhận xét như thế nào về việc làm của anh A và chị K?
- Theo em, việc đóng thuế thể hiện nghĩa vụ gì của công dân đối với Nhà nước?
Trường hợp 2.
A là học sinh giỏi nhưng vì hoàn cảnh khó khăn nên A có ý định nghỉ học để phụ giúp gia đình. Sau khi nắm được thông tin, Quỹ khuyến học tại địa phương quyết định trao tặng học bổng cho A, A rất mừng và hứa ra sức học tập để sau này trở thành công dân tốt, đóng góp cho xã hội.
- Theo em, A đã được bảo đảm thực hiện quyền gì?
- Học tập có phải là nghĩa vụ không? Vì sao?
Trả lời:
Trường hợp 1:
- Anh A và chị K đã tuân thủ quy định của pháp luật về việc đóng thuế đầy đủ cho Nhà nước.
- Việc đóng thuế là nghĩa vụ chuyển giao tài sản cho nhà nước khi có đủ điều kiện, đóng góp cho sự phát triển kinh tế của đất nước, đảm bảo an sinh, xã hội.
Trường hợp 2:
- A đã được bảo đảm thực hiện quyền học tập.
- Học tập vừa là quyền, đồng thời là nghĩa vụ của mỗi công dân Việt Nam vì nghĩa vụ phải học tập học tập không chỉ thể hiện trách nhiệm với bản thân mình mà còn thể hiện trách nhiệm với đất nước, góp phần phát triển đất nước, giúp nước,cứu nước.....
3. Phê phán những hành vi vi phạm hiến Pháp về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
Câu hỏi mục 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 149): Em hãy đọc trường hợp sau và trả lời câu hỏi.Anh H và chị C cùng làm việc tại cơ quan M. Cả hai đều có những thành tích tốt trong lao động, nhận được sự tín nhiệm của đồng nghiệp và cũng là ứng viên cho vị trí lãnh đạo của cơ quan. Tuy nhiên, khi bổ nhiệm, Phòng nhân sự không bổ nhiệm chức vụ cho chị C với lí do đang nuôi con nhỏ và nhà ở xa.
- Theo em, quyết định của Phòng nhân sự là đúng hay sai? Tại sao?
- Việc làm của Phòng nhân sự đã vi phạm quyền gì theo Hiến pháp năm 2013?
Trả lời:
- Theo em, quyết định của Phòng nhân sự là sai vì Phòng nhân sự đã không công bằng trong việc đưa ra quyết định bổ nhiệm vị trí lãnh đạo của cơ quan do chị C đang nuôi con nhỏ và ở xa.
- Việc làm của Phòng nhân sự đã vi phạm Điều 16: Quyền không bị phân biệt, đối xử theo Hiến pháp năm 2013.
Luyện tập
Bài tập 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 150): Em hãy sắp xếp những quyên và nghĩa vụ của công dân theo chủ đề tương ứng.- Chủ đề:
+ Quyền về chính trị, dân sự;
+ Quyền về kinh tế, văn hoá, xã hội;
+ Nghĩa vụ cơ bản của công dân.
- Quyền, nghĩa vụ của công dân:
+ Học tập;
+ Kinh doanh những ngành nghề pháp luật không cấm;
+ Thực hiện lệnh gọi nhập ngũ;
+ Tham gia bầu cử khi đủ điều kiện;
+ Kết hôn;
+ Tham gia trưng cầu dân ý;
+ Được chăm sóc sức khoẻ;
+ Bảo vệ Tổ quốc.
Lời giải:
- Quyền về chính trị, dân sự
+ Tham gia bầu cử khi đủ điều kiện
+ Tham gia trưng cầu dân ý
+ Được chăm sóc sức khỏe
- Quyền về kinh tế, văn hóa, xã hội
+ Học tập
+ Kinh doanh những ngành nghề pháp luật không cấm
+ Hôn nhân
- Nghĩa vụ cơ bản của công dân
+ Thực hiện lệnh gọi nhập ngũ
+ Bảo vệ Tổ quốc
Bài tập 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 150): Em có ý kiến gì về hành vi của các nhân vật dưới đây?
a. Anh A lên đường thực hiện nghĩa vụ quân sự.
b. Chị B tham gia bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp.
c. Anh C và chị D mở cửa hàng kinh doanh dụng cụ học tập.
d. Anh D lén đọc nhật kí của em gái.
đ. M chủ động tham gia phong trào giữ gìn vệ sinh đường phố.
e. K chủ động đề nghị gia đình cho mình chọn ngành học khi đăng kí xét tuyển đại học.
Lời giải:
a – Anh A đã thực hiện nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc của mình khi đã lên đường thực hiện nghĩa vụ quân sự.
b – Chị B đã thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ bầu cử của mình khi đã tham gia bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp.
c – Anh C và chị D đã sử dụng quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm để mở cửa hàng kinh doanh dụng cụ học tập.
d – Anh D đã vi phạm quyền bảo mật quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín vì Hiến pháp đã quy định mọi người có quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng khác. Không ai được bóc mở, kiểm soát, thu giữ trái luật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư của người khác.
đ – Hành động của M đã thể hiện nghĩa vụ của mình trong việc giữ gìn vệ sinh đường phố.
e – Hành động của K thể hiện quyền học tập của mình trong việc lựa chọn học bất cứ ngành, nghề nào phù hợp với năng khiếu, khả năng, sở thích và điều kiện của mình.
Bài tập 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Chân trời sáng tạo Bài 22 (trang 151): Em hãy theo dõi tình huống sau và thực hiện yêu cầu.
Bạn A và bạn B là 2 anh em trai trong một gia đình. Tại địa phương mà 2 người sinh sống hiện đang có đợt vận động nam thanh niên đủ tuổi lên đường nhập ngũ. Biết được thông tin, bạn A nói với anh trai của mình:
- Xã mình đang vận động nam thanh niên đủ tuổi nhập ngũ lên đường thực hiện nghĩa vụ quân sự, em sẽ làm đơn tình nguyện nhập ngũ, anh thấy sao?
Bạn B đáp lời:
- Thực hiện nghĩa vụ quân sự, tham gia bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ của công dân, em làm vậy là đúng. Chúng ta cùng đi khám sức khoẻ để nhập ngũ nhé!
Khi biết được tin bạn A và bạn B đều muốn lên đường thực hiện nghĩa vụ quân sự, gia đình rất ủng hộ vì đây là nghĩa vụ của công dân đối với Tổ quốc.
- Em hãy chia sẻ quan điểm của mình về việc làm của bạn A và bạn B.
- Cho biết những việc làm thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân phù hợp với lứa tuổi học sinh phổ thông.
Lời giải:
- Việc làm của bạn A và bạn B rất đáng được khuyến khích, thể hiện sự tự giác thực hiện nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc của công dân.
- Những việc làm thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân phù hợp với lứa tuổi học sinh phổ thông như:
+ Chăm chỉ học tập, tìm hiểu kiến thức mọi mặt của cuộc sống.
+ Tham gia các hoạt động xã hội: Bảo vệ môi trường; Tìm hiểu về biển đảo quê hương;...
+ Nghiêm chỉnh hấp hành chính sách, pháp luật và thực hiện nghĩa vụ công dân.
+ Tích cực tham gia tuyên truyền, vận động người thân, bạn bè thực hiện Hiến pháp và pháp luật.
Vận dụng
Vận dụng: Em hãy thiết kế một áp phích tuyên truyền về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo Hiến pháp năm 2013.Trả lời:
