Mở đầu
Mở đầu SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 71): Em hãy chia sẻ về một tình huống vi phạm pháp luật mà em biết hoặc chứng kiến và nêu nhận xét của em về tình huống đó?
Trả lời:
- H là thợ điện dựng xe máy loại xe LEAD có giá trị 35 triệu đồng ở ria đường để trèo lên cột điện sửa chữa điện nhưng quên không rút chìa khoá. C đi qua thấy vậy liền tiến đến xe máy của H, gạt chân chống xe lên rồi nổ xe phóng đi. H ở trên cột điện nhìn thấy C lấy xe máy của mình nhưng không làm gì được.
- C có hành vi công khai, ngang nhiên, trắng trợn chiếm đoạt tài sản (lấy xe máy của H có giá trị 35 triệu đồng), H là chủ xe máy biết là C lấy xe máy của mình mà không thể giữ được. Hành vi đó của C là hành vi công nhiêm chiếm đoạt tài sản. Do đó C đã phạm tội công nhiên chiếm đoạt tài sản được quy định tại Điều 172 Bộ luật hình sự năm 2015.
1. Khái niệm và đặc điểm của pháp luật
a. Khái niệm pháp luật
Câu hỏi 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 72): Theo em, người cảnh sát giao thông có nên bỏ qua lỗi của anh T không? Vì sao?Trả lời:
- Theo em, người cảnh sát giao thông không nên bỏ qua lỗi của anh T.
- Vì: việc vượt qua đèn đỏ đã vi phạm luật giao thông, để đảm bảo trật tự, an toàn cho mọi người khi tham gia giao thông và giao thông thông suốt. Nhà nước đã ban hành pháp luật quy định người tham gia giao thông phải chấp hành tín hiệu giao thông, dừng xe trước vạch kẻ đường khi gặp đèn đỏ.
+ Đây là quy tắc xử sự chung bắt buộc tất cả mọi người khi tham gia giao thông phải tuân thủ và thực hiện nghiêm túc ở mọi nơi, vào bất kì thời gian nào. Nếu không tuân thủ sẽ bị xử phạt.
Câu hỏi 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 72): Quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung được thể hiện như thế nào trong tình huống trên?
Trả lời:
- Trong tình huống trên, quy tắc xử sự bắt buộc chung được thể hiện ở chỗ bất kể vì lí do gì, khi tham gia giao thông phải tuân thủ và thực hiện nghiêm túc luật giao thông ở mọi nơi, vào bất kỳ thời gian nào. Nếu không tuân thủ quy định sẽ bị xử phạt.
b. Đặc điểm của pháp luật
Câu hỏi 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 72): Vì sao N bị xử phạt? Tính quy phạm phổ biến, tính quyền lực, bắt buộc chung của pháp luật được thể hiện như thế nào trong trường hợp trên?Trả lời:
- N bị xử phạt vì không đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông, N mắc thêm lỗi là sử dụng xe máy khi chưa đủ tuổi. Tính quy phạm phổ biến, tính quyền lực, bắt buộc chung của pháp luật được thể hiện: áp dụng xử phạt ở nhiều nơi, đối với tất cả mọi người, mọi cá nhân không phân biệt địa vị, nghề nghiệp, chức vụ, quyền hạn đều phải thực hiện pháp luật.
- Mọi hành vi vi phạm pháp luật đều bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lí nghiêm minh.
Câu hỏi 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 72): Để các quy phạm phổ biến được áp dụng vào đời sống xã hội thì các quy phạm đó phải được thể hiện qua hình thức nào?
Trả lời:
Để các quy phạm phổ biến được áp dụng vào đời sống xã hội thì các quy phạm đó phải được thể hiện qua hình thức:
+ Pháp luật phải thể hiện bằng các văn bản có chứa quy phạm pháp luật
+ Văn bản quy phạm pháp luật phải do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục, hình thức luật định. Chỉ cơ quan nhà nước có thẩm quyền do hiến pháp, luật quy định mới được ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Câu hỏi 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 72): Nêu ví dụ minh họa cho các đặc điểm của pháp luật.
Trả lời:
- Tính quy phạm phổ biến: các quy định của pháp luật và thước đo hành vi của mọi người trong xã hội quy định khuôn mẫu những quy tắc sử dụng chung mang tính phổ biến.
VD: pháp luật quy định: mọi chủ thể kinh doanh phải nộp thuế.
- Tính xác định chặt chẽ: các điều luật được quy định rõ ràng, chính xác, chặt chẽ, thể hiện trong các văn bản pháp luật.
VD: hiến pháp, bộ luật: quốc hội mới có quyền ban hành.
- Tính bắt buộc: pháp luật do nhà nước ban hành, mang tính quyền lực nhà nước, bắt buộc mọi người phải tuân theo, ai vi phạm sẽ bị nhà nước xử lý theo quy định.
VD:
+ Luật hôn nhân và gia đình nghiêm cấm con cái ngược đãi cha mẹ ông bà ai vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật.
+ Luật giao thông chỉ định người dân khi đi hoặc ngồi xe gắn máy, xe mô tô bắt buộc phải mang nón bảo hiểm ai vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật.
2. Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội
a. Pháp luật là phương tiện để nhà nước quản lý xã hội
Câu hỏi 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 73): Hành vi xả thải chất độc vào môi trường của Công ty Hóa chất A đã vi phạm quy định của luật nào? Việc xử phạt đối với Công ty Hóa chất A có tác dụng như thế nào?Trả lời:
- Hành vi xả thải chất độc vào môi trường của Công ty Hóa chất A đã vi phạm quy định của luật Bảo vệ môi trường. Việc xử phạt đối với Công ty Hóa chất A có tác dụng khắc phục hậu quả mà công ty đã vi phạm, khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường.
Câu hỏi 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 73): Em hãy nêu một số quy định của pháp luật thể hiện vai trò quản lí xã hội của nhà nước mà em biết.
Trả lời:
- Một số quy định của pháp luật thể hiện vai trò quản lí xã hội của nhà nước mà em biết như: Công ty thì phải nộp các loại thuế (thuế GTGT, thuế TNDN, Thuế môn bài…) , công dân đủ 18 tuổi mới được đăng ký kết hôn, trẻ em đủ 6 tuổi sẽ được đi học, công dân có bằng lái xe mới được điều khiển xe máy….
b. Pháp luật là phương tiện để công dân thực hiện quyền và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình
Câu hỏi 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 74): Theo em, pháp luật đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của anh B như thế nào?Trả lời:
- Pháp luật đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của anh B là: buộc công ty X phải tiếp nhận lại anh B, bố trí công việc phù hợp với sức khoẻ của anh và hoàn trả anh các chế độ theo quy định.
Câu hỏi 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 74): Em hãy nêu ý nghĩa của việc pháp luật là phương tiện để công dân thực hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân.
Trả lời:
- Ý nghĩa của việc pháp luật là phương tiện để công dân thực hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân:
+ Pháp luật xác lập, ghi nhận các quyền của công dân trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội.
+ Tạo cơ sở pháp lí để công dân thực hiện quyền và yêu cầu Nhà nước bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân.
+ Tạo cơ sở pháp lí để giải quyết các tranh chấp, khiếu nại và xử lí các hành vi xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Luyện tập
Bài tập 1 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 74): Em hãy cho biết nội dung nào sau đây là quy định pháp luật? Vì sao?a. Người lao động có các quyên: làm việc; tự do lựa chọn việc làm, nơi làm việc, nghề nghiệp, học nghề nâng cao trình độ nghề nghiệp: không bị phân biệt đối xử.... (Điều a Khoản 1 Điều 5 Bộ luật Lao động năm 2019).
b. Đoàn viên có nhiệm vụ: Luôn luôn phấn đấu vì lí tưởng của Đảng và Bác Hồ. Tích cực học tập, lao động rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng vả bảo vệ Tổ quốc. (Khoản 1 Điều 2 Điều lệ Đoản Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thông qua ngày 13 - 12 - 2017)
c. Khi giao dịch với khách hảng phải ân cần, niềm nở và lịch thiệp; thể hiện được tính chuyên nghiệp, hiệu quả trong công việc để khách hàng yên tâm, hài lòng khi đến giao dịch tại công ty. (Điều 3 Nội quy Công ty Y)
d. Điều kiện tham dự Đại hội Cổ đông: cá nhân, người đại diện theo uỷ quyền của cỏ đông là tổ chức, cá nhân có tên trong danh sách cỏ đồng tại ngảy chốt quyền tham dự Đại hội có quyền trực tiếp tham dự Đại hội hoặc uỷ quyền bằng văn bản cho người khác dự họp theo quy định của Quy chế này và quy định của pháp luật. (Điều 3 Quy chế tỏ chức Đại hội Cổ đông thường niên Công ty cổ phần X)
Lời giải:
- Nội dung a. Là quy định pháp luật vì Bộ luật Lao động do Nhà nước ban hành, điều chỉnh quan hệ lao động. Bất kì ai tham gia vào quan hệ lao động đều phải thực hiện. Nếu không thực hiện hoặc thực hiện không đúng sẽ bị xử lí theo quy định của pháp luật.
- Nội dung b. Không phải là quy định pháp luật và quy định này chỉ áp dụng đối với đoàn viên trong tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.
- Nội dung c. Không phải là quy định pháp luật vì đây là nội quy của Công tyY và chỉ áp dụng với các thành viên trong Công ty Y.
- Nội dung d. Không phải là quy định pháp luật vì đây chỉ là quy định trích từ Quy chế tổ chức Đại hội cổ đông thường niên của Công ty cổ phần X và chỉ áp dụng đối với các cổ đông trong thời gian đại hội cổ đông.
Bài tập 2 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 74): Em hãy chỉ ra các đặc điểm của pháp luật thê hiện trong các quy định sau:
a. Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử dụng nhân công dưới độ tuổi lao động tối thiểu (Khoản 3 Điều 35 Hiến pháp năm 2013).
b. Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đỉnh và cá nhân (Khoản 1 Điểu 4 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020).
c. Nghiêm cấm hành vi bỏ rơi, bỏ mặc, mua bán, bắt cóc, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em. (Khoản 2 Điều 6 Luật Trẻ em năm 2016).
Lời giải:
a. Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử dụng nhân công dưới độ tuổi lao động tối thiểu (Khoản 3 Điều 35 Hiến pháp năm 2013).
=> Không được bắt trả chua đủ tuổi lao động đi làm việc
b. Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đỉnh và cá nhân (Khoản 1 Điểu 4 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020).
=> Bảo vệ môi trường tránh bị ô nhiễm
c. Nghiêm cấm hành vi bỏ rơi, bỏ mặc, mua bán, bắt cóc, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em. (Khoản 2 Điều 6 Luật Trẻ em năm 2016).
=> Bảo vệ quyền lợi trẻ em
Bài tập 3 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 75): Em hãy cho biết các ý kiến sau đúng hay sai. Vì sao?
a. Mọi tổ chức, cá nhân đều phải chắp hành pháp luật.
b. Pháp luật là phương tiện để bảo vệ một nhóm người trong xã hội.
c. Công dân đủ 18 tuổi trở lên mới phải thực hiện đúng pháp luật.
d. Không cần pháp luật, Nhà nước có thể quản lí xã hội bằng các phương tiện khác như: ban hành kế hoạch, tưyên truyền, giáo dục, thuyết phục.
e. Pháp luật là phương tiện để công dân bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
g. Pháp luật đóng vai trò quan trọng trong phát triển bẻn vững của đất nước.
Lời giải:
a. Đúng vì pháp luật là những điều lệ ban hành định hướng các mối quan hệ xã hội cần theo một khuôn khổ thống nhất.
b. Sai. Vì pháp luật được ban hành để bảo vệ quyền lợi của tất cả công dân.
c. Sai. Mọi công dân đều phải thực hiện đúng pháp luật.
d. Sai. Vì nếu không có pháp luật thì công dân sẽ không chấp hành theo những những kế hoạch hay lời tuyên truyền...
e. Đúng. Công dân có quyền thực hiện nghĩa vụ và lợi ích của mình theo pháp luật.
Bài tập 4 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 75): Em hãy nêu vai trò của pháp luật trong trường hợp sau:
a. Kết thúc buổi liên hoan gặp gỡ kỉ niệm 20 năm ngày ra trường. trên đường lái xe về nhà, anh H cùng người bạn bị cảnh sát giao thông yêu cầu dừng xe đẻ kiểm tra nồng độ cồn. Do trong buổi liên hoan, anh H và bạn đã uống rượu bia nên kết quả hơi thở của hai người đều có nỏng độ côn vượt quá 0,4 miligam/1 lit khi thở. Cảnh sát giao thông đã lập biên bản xử phạt mỗi người 6 triệu đồng và tước quyền sử dụng giấy phép lái xe 24 tháng theo quy định của pháp luật. Việc xử phạt của cảnh sát giao thông trong trường hợp này có ý nghĩa như thế nào đối với việc đảm bảo trật tự, an toàn giao thông?
b. Qua kiểm tra, Công an tỉnh H phát hiện cơ sở Y sản xuất, kinh doanh rượu không có giấy tờ, nguồn gốc xuất xứ. Tại thời đểm kiểm tra, trong kho hàng của cơ sở có một số thùng phuy nhựa chứa 1 000 lít rượu không có tem nhãn hàng hoá theo quy định và 75 kg men không rõ nguồn góc xuất xứ, chủ cơ sở không xuắt trinh được hỏ sơ phép li liên quan đến hoạt động kinh doanh của mình. Công an tỉnh H đã lập biên bản và xử phạt hành chính đối với hành vị kinh doanh hảng hoá không rõ nguồn góc xuất xử của cơ sở Y theo quy định pháp luật. Việc xử phạt của Công an tỉnh H trong trường hợp này có ý nghĩa như thế nào trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm?
Lời giải:
- Trường hợp a. Việc xử phạt của cảnh sát giao thông trong trường hợp này có ý nghĩa xử phạt, tránh để trường hợp tai nạn xảy ra, gây nguy hiểm đến tính mạng của bản thân người lái xe và người khác, đảm bảo trật tự an toàn giao thông cho xã hội.
- Trường hợp b. Việc xử phạt của Công an tỉnh H trong trường hợp này có ý nghĩa xử phạt, tránh để trường hợp xấu xảy ra, thực phẩm gây nguy hại đến sức khỏe của người dân.
Bài tập 5 SGK Kinh tế Pháp luật 10 Kết nối tri thức Bài 11 (trang 75): Giải đáp pháp luật
Khi quan sát các phương tiện tham gia giao thông tại một ngã tư, H thắc mắc: “Tại sao các phương tiện giao thồng đều phải dừng khi có tin hiệu đèn đỏ nhưng xe cứu thương. xe cứu hoả đang làm nhiệm vụ vẫn đi binh thưởng?”. Theo em, xe cứu thương, xe cửu hoả trong trường hợp trên có vi phạm Luật Giao thông đường bộ không? Vì sao?
Lời giải:
- Xe cứu thương, xe cứu hỏa trong trường hợp trên không vi phạm Luật Giao thông đường bộ. Vì xe cứu hỏa và xe cứu thương trong trường hợp này là đang đi cứu người gặp nguy hiểm nên việc ưu tiên cho 2 loại xe này là hoàn toàn chính xác.
Vận dụng
Vận dụng 1: Em hãy kể lại một trường hợp pháp luật đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân mà em biết. Em rút ra bài học gì từ trường hợp đó?Trả lời:
- Tình huống:
+ Trần Văn H (sinh năm 1990, sinh sống tại quân TX, thành phố HN) và Nguyễn Văn B (sinh năm 1988, sinh sống tại quận BD, thành phố HN) là hai đối tượng không có công việc ổn định, thường xuyên gây rối tại địa phương nơi cư trú. Ngày 10/6/2013, vì không có tiền nên H và B nảy sinh ý định trộm cắp tiền để thỏa mãn nhu cầu ăn chơi.
+ Trưa ngày 10/6/2013, H rủ B đi đến khu vực ngõ 26 phố X và nhìn thấy nhà chị Y (số nhà 15, ngõ 26 phố X) không có khóa cửa.
+ Lợi dụng sơ hở, Trần Văn H và Nguyễn Văn B đã trèo vào nhà chị Y và lấy trộm 2 điện thoại di động, 2 máy tính xách tay. B cầm ba lô và bỏ những vật vừa lấy trộm được vào trong ba lô. Khi vừa ra khỏi nhà chị Y, H và B đã bị anh Trần P( chồng chị Y), đang đi từ ngoài đường về phát hiện, hô hoán.
+ H sợ quá bỏ chạy trước, anh Trần b đuổi theo và giằng lại ba lô trên tay B, B giật lại cho bằng được và đẩy đến công an. Qua giám định, trị giá 2 chiếc điện thoại di động và máy tính xách tay được xác định là 50 triệu.
- Bình luận:
+ Hành vi của B là hành vi chuyển hóa từ trộm cắp tài sản sang tội cướp tài sản vì mặc dù ý định ban đầu của B là thực hiện hành vi trộm cắp nhưng khi bị phát hiện, B đã bỏ chạy và khi bị anh P giằng lại ba lô, B vẫn giữ bằng được tài sản và đẩy anh P ngã. Mục đích của B khi tẩu thoát là giữ bằng được tài sản.
+ Hành vi này đã đủ cấu thành tội cướp tài sản và lúc này tội trộm cắp tài sản đã chuyển hóa thành tội cướp tài sản, đây chính là hành vi dùng vũ lực để chiếm đoạt tài sản.
+ B thực hiện hành vi với lỗi cố ý. Hành vi của B đã xâm phạm đến quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản được pháp luật bảo vệ. B là người đã thành niên, không bị hạn chế khả năng nhận thức và điều khiển hành vi nên phải chịu trách nhiệm về tội phạm này.
- Bài học: pháp luật của nhà nước đề ra là bảo vệ quyền lợi của người dân, xử phạt đúng với lỗi vi phạm mà tội phạm đã gây ra.
Vận dụng 2: Hưởng ứng ngày Pháp luật Việt Nam 9 – 11, em hãy viết bài tuyên truyền về vai trò của pháp luật đối với đời sống xã hội.
Trả lời:
Pháp luật nắm giữ một vai trò rất quan trọng đối với đời sống xã hội. Pháp luật là phương tiện để nhà nước quản lý xã hội. Không có pháp luật, xã hội sẽ không có trật tự, ổn định, không thể tồn tại và phát triển được. Nhờ có pháp luật, nhà nước phát huy được quyền lực của mình và kiểm tra, kiểm soát được các hoạt động cá nhân, tổ chức.
Pháp luật sẽ bảo đảm dân chủ, công bằng, phù hợp lợi ích chung của các giai cấp và tầng lớp xã hội khác nhau. Pháp luật do Nhà nước ban hành để điều chỉnh các quan hê xã hội một cách thống nhất trong toàn quốc và được đảm bảo bằng sức mạnh quyền lực của nhà nước nên hiêu lực thi hành cao.
Pháp luật là phương tiện để công dân thưc hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cùa mình. Hiến pháp quy định quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong từng lĩnh vực cụ thể. Công dân thực hiên quyền của mình theo quy định của pháp luật. Pháp luật là phương tiên để công dân bảo vê quyền và lợi ích hợp pháp của mình.