Mở đầu
Câu hỏi Mở đầu SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 115): Trong tự nhiên, các loài động vật thể hiện rất nhiều hành vi khác nhau. Tại sao chúng lại thể hiện các hành vi đó? Các hành vi đó đem lại lợi ích gì cho chúng?Trả lời:
- Trong tự nhiên, các loài động vật thể hiện rất nhiều hành vi khác nhau. Chúng thể hiện những hành vi đó để nhận biết những con cùng loài với chúng để thuận lợi cho quá trình giao phối, kiếm ăn, tụ tập thành bầy đàn để phòng tránh kẻ thù hay chống lại các điều kiện ko thuận lợi của môi trường, ...
II. Tập tính bẩm sinh và tập tính học được
Câu hỏi 1 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 117): Khi nào tập tính được biểu hiện? Lấy một số ví dụ về tập tính ở động vật và cho biết mỗi tập tính đó có y nghĩa đối với sinh vật.Trả lời:
- Động vật thể hiện tập tính khi bị kích thích, kích thích có thể đến từ bên trong hoặc từ bên ngoài cơ thể. Kích thích bên trong cho động vật biết điều gì đang xảy ra bên trong cơ thể. Kích thích bên ngoài cho động vật biết tin về môi trường xung quanh.
+ Ví dụ: Tín hiệu đói bao tin cho cơ thể biết cần bổ sung năng lượng, từ đó gây ra các hành động tìm kiếm thức ăn; Tiếng động hoặc mùi phát ra từ kẻ săn mồi làm cho con mồi cảnh giác và tìm cách lẩn trốn
Câu hỏi 2 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 117): Cho biết sự khác nhau giữa tập tính bẩm sinh và tập tính học được. Tìm thêm ví dụ về hai loại tập tính này.
Trả lời:
- Một số ví dụ về hai loại tập tính trên:
+ Ví dụ về tập tính bẩm sinh: Ếch đực kêu sau cơn mưa đầu hạ để gọi bạn tình; Ve sầu non (ấu trùng) sau khi nở sẽ chui xuống đất, khi trưởng thành sẽ chui lên, leo lên cây để lột xác; Gà trống gáy vào mỗi sớm; Gà con khi mới nở có tập tính đi theo vật chuyển động đầu tiên mà chúng nhìn thấy; Cóc nghiến răng khi trời sắp mưa;…
+ Ví dụ về tập tính học được: Gà con thấy có diều hâu sẽ nhanh chóng trốn vào chỗ gà mẹ; Các con thỏ vừa thay nhau ăn vừa thay nhau canh chừng các loài thú ăn thịt; Rái cá "xây đập nước" để ở; Tập thể dục buổi sáng ở người;…
IV. Pheromone
Câu hỏi 1 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 119): Kể tên các dạng tập tính phổ biến ở động vật. Tìm thêm ví dụ cho mỗi dạng tập tính.Trả lời:
Các dạng tập tính phổ biến ở động vật và ví dụ:
|
Các dạng tập tính phổ biến ở động vật |
Ví dụ |
|
Tập tính kiếm ăn |
Nhện có tập tính giăng tơ để di chuyển và làm bẫy bắt mồi; Hổ thực hiện một loạt hành động như rình, rượt, vồ để bắt lấy con mồi;… |
|
Tập tính bảo vệ lãnh thổ |
Cầy hương dùng mùi của tuyến thơm để đánh dấu lãnh thổ; Chó, mèo, hổ,… đánh dấu lãnh thổ bằng nước tiểu;… |
|
Tập tính sinh sản |
Vào cuối xuân, các con ếch đực phát ra tiếng kêu để quyến rũ ếch cái, khi ghép đôi, ếch cái cõng ếch đực trên lưng đi tìm bờ nước để đẻ trứng, ếch cái đẻ trứng còn ếch đực phía trên tưới tinh trùng để thụ tinh cho trứng; Nhện, bọ ngựa có thói quen ăn thịt bạn tình sau khi giao phối;… |
|
Tập tính di cư |
Vào mùa thu, cá voi xám định hướng bằng cách sử dụng các vật mốc trên đường bờ biển Bắc Mỹ ở bên trái hướng đi để di cư xuống phía nam, còn vào mùa xuân, chúng dựa vào bờ biển bên phải để di cư lên phía bắc; Cá chình di cư theo dòng chảy từ vùng nước ngọt ra biển để đẻ trứng;… |
|
Tập tính xã hội |
Tập tính thứ bậc ở sư tử (sư tử đầu đàn là con đực to khoẻ và hung dữ nhất, con đực đầu đàn sẽ giành quyền ưu tiên về thức ăn và sinh sản); Tập tính vị tha ở ong (hầu hết các công việc trong xã hội đều do ong thợ đảm nhận); Tập tính hợp tác ở chó sói (Chó sói săn mồi bằng cách cả đàn rượt đuổi theo con mồi, sói đầu đàn vượt lên chặn con mồi để cả đàn vồ mồi);… |
Trả lời:
- Khi động vật thực hiện tập tính kiếm ăn, bảo vệ lãnh thổ, sinh sản, di cư, sống theo bầy đàn sẽ giúp các cá thể trong cùng một loài hỗ trợ nhau cùng sinh sống và phát triển, tạo ra những thế hệ sau giúp duy trì loài, các cá thể sau sẽ được tiến hóa hơn và mang nhiều đặc tính tốt từ đời trước.
VI. Cơ chế học tập ở người
Câu hỏi 1 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 121): Động vật có những hình thức học tập nào? Tìm thêm ví dụ về các hình thức học tập.Trả lời:
Động vật có một số hình thức học tập sau:
- Quen nhờn: Thả một hòn đá nhỏ bên cạnh rùa, rùa sẽ rụt đầu và chân vào mai. Lặp lại hành động thả đá nhiều lần thì rùa không rụt đầu và chân vào mai nữa.
- In vết: Khi mở nở, chim non có tính bám và đi theo các vật chuyển động mà chúng nhìn thấy đầu tiền, thường thi vật chuyển động mà chúng nhìn thấy đầu tiên là chim mẹ, sau đó chúng di chuyển theo mẹ.
- Học cách nhận biết không gian và các bản đồ nhận thức: Động vật định vij vị trí linh hoạt nhờ liên hệ nhiều vị trí mốc với nhau.
- Học liên kết: chia hai loại là điều kiện hóa đáp ứng và điều kiện hóa hành động.
- Học xã hội: Tinh tinh con học cách đập vỡ quả cọ dầu để lấy nhân bằng hai hòn đá do bắt chước các con trưởng thành đã làm trước đó.
- Nhận thức và giải quyết vấn đề: Cho một tinh tinh vào một căn phòng có một số hộp trên sàn và một quả chuối treo trên cao hơn tầm với, tinh tinh sẽ biết xếp chồng các hộp lên nhau và trèo lên hộp để lấy chuối.
Câu hỏi 2 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 121): Những hành vi dưới đây thuộc kiểu học nào? Giải thích.
+ Chó săn bắt được thỏ, chuột,… và mang về cho những người nuôi dạy nó. Khi bắt được một con vật chó sẽ nhận được một phần thưởng từ người nuôi dạy.
+ Một con mèo đang đói, khi nghe tiếng bày bát đũa lách cách liền chạy ngay xuống phòng ăn.
+ Tinh tinh dùng lá cây múc nước từ suối lên và đưa lên miệng uống.
Trả lời:
- Chó săn bắt được thỏ, chuột, ... và mang về cho những người nuôi dạy nó. Khi bắt được một con vật chó sẽ được nhận một phần thưởng từ người nuôi dạy --> học liên kết (điều kiện hóa hành động). Giải thích: con chó liên kết hành vi bắt mồi với phần thưởng từ người nuôi dạy và sau đó có xu hướng lặp lại hành vi đó.
- Một con mèo đang đói, khi nghe tiếng bày bát đũa lách cách liền chạy ngay xuống phòng ăn. => học liên kết (điều kiện hóa đáp ứng). Giải thích: con mèo liên kết tiếng bát đũa lách cách với việc được cho ăn.
- Tinh tinh dùng lá cây múc nước từ suối lên và đưa lên miệng uống => học xã hội. Giải thích: tinh tinh quan sát và bắt chước hành vi lấy lá cây múc nước suối lên uống của con người.
VII. Ứng dụng
Câu hỏi SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 122): Tìm thêm các ví dụ về áp dụng tập tính ở động vật vào thực tiễn.Trả lời:
- Giải trí: con người dạy chó, voi, hổ, ... biểu diễn xiếc
- Nông nghiệp:
+ Trâu bò được huấn luyện trở về chuồng khi nghe thấy tiếng kẻng
+ Đặt bù nhìn người trong ruộng lúa hoặc trong nương rẫy để đuổi chim, chuột phá hoạt cây trồng
+ Nuôi thả ong mắt đỏ để tiêu diệt sâu
+ Dùng pheromone nhân tạo làm chất dẫn dụ giới tính để bắt côn trùng hại cây ăn quả
Luyện tập và Vận dụng
Bài tập 1 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 123): Động vật không xương sống hay động vật có xương sống có nhiều tập tính học tập hơn? Giải thích.Lời giải:
- Động vật có xương sống có nhiều tập tính học tập hơn.
- Giải thích: Động vật không xương sống có hệ thần kinh kém phát triển (dạng lưới hoặc dạng chuỗi hạch) và tuổi thọ thường ngắn nên khó khăn trong học tập và rút kinh nghiệm. Động vật có xương sống có hệ thần kinh phát triển (đặc biệt là Thú), tuổi thọ thường cao nên rất thuận lợi cho học tập và rút kinh nghiệm, chính vì vậy chúng có số lượng tập tính học tập nhiều hơn hẳn so với động vật không xương sống.
Bài tập 2 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 123): Chó sủa khi gặp người lạ và không sủa khi gặp người quen. Đây là hình thức học tập nào? Giải thích.
Lời giải:
- Chó sủa khi gặp người lạ và không sủa khi gặp người quen là hình thức học liên kết. Ở động vật, mỗi con vật đều có lãnh địa của mình. Loài chó khi chưa được thuần chủng như ngày nay là một loài động vật hoang dã thường sống bầy đàn. Khi được con người nuôi, nó sẽ liên kết việc tiếp xúc với con người với tập tính sủa để bảo vệ lãnh thổ, con người nuôi chó trong gia đình, chó coi nhà của chủ là nhà mình, là lãnh địa của mình, do vậy chúng sẽ sủa vang khi có người lạ tới.
Bài tập 3 SGK Sinh 11 Kết nối tri thức Bài 18 (trang 123): Một số loài sếu có nguy cơ tuyệt chủng, khi nhân giống và ấp trứng bằng lò ấp người ta phải cách li các con sếu non mới nở và cho chúng tiếp xúc với hình ảnh và âm thanh của đồng loại và không cho chúng nhìn thấy các đối tượng chuyển động khác, kể cả người. Tại sao người ta phải làm như vậy?
Lời giải:
- Con người làm như thế bởi vì một số loài sếu có tập tính in vết, in vết ở chim có hiệu quả nhất ở giai đoạn vừa mới sinh ra cho đến hai ngày. Khi mới nở ra, chim non có tính bám và đi theo các vật chuyển động mà chúng nhìn thấy lần đầu tiên, thường thì vật chuyển động mà chúng nhìn thấy đầu tiên là chim mẹ, sau đó chúng di chuyển theo mẹ.