Giải Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 14: Hành trình phát triển và thành tựu văn minh Đông Nam Á cổ - trung đại

Quá trình hình thành nền văn minh Đông Nam Á thời cổ đại: Giai đoạn từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X.

- Từ đầu Công nguyên: nhiều quốc gia sơ kì được hình thành và phát triển ở ĐNA, dung hợp giữa nền văn hóa bản địa với văn hóa Ấn Độ.

- Từ thế kỉ VII đến thế kỉ X: 

+ Nhiều nước ĐNA đã hình thành các quốc gia dân tộc, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa Trung Quốc và văn hóa Ấn Độ.

+ Phật giáo được truyền bá mạnh vào ĐNA và ảnh hưởng lớn đến mọi mặt của đời sống văn hóa - xã hội ở nhiều nước. 

- Từ thế kỉ VII đến thế kỉ X:

+ Ở nhiều nước Đông Nam Á đã hình thành các quốc gia “dân tộc”. 

+ Đây là giai đoạn khu vực Đông Nam Á chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc. Đặc biệt, Phật giáo được truyền bá mạnh vào Đông Nam Á và ảnh hưởng lớn mọi mặt đời sống văn hoá – xã hội ở nhiều nước.

- Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV:

+ Đây là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của nhiều nước ở khu vực Đông Nam Á, nền kinh tế thịnh vượng và xã hội ổn định.

+ Sự tiếp biến có chọn lọc những ảnh hưởng văn hoá từ bên ngoài thúc đẩy văn minh Đông Nam Á phát triển mạnh mẽ với nhiều thành tựu rực rỡ.

+ Ngoài ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ, Trung Quốc, sự du nhập và ảnh hưởng của Hồi giáo đã bổ sung thêm những giá trị mới cho văn hoá khu vực.

- Từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XIX

+ Nhiều nước Đông Nam Á bước vào thời kì khủng hoảng, suy thoái và phải đối diện với sự xâm nhập của các nước phương Tây.

+ Đây là giai đoạn văn minh Đông Nam Á có những chuyển biến quan trọng cho sự phát triển của khu vực ở thời cận và hiện đại.

+ Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên: cư dân Đông Nam Á thờ các con vật gần gũi với cuộc sống của xã hội nông nghiệp (trâu, cóc, chim, rắn, cả sấu,...), thờ thần Lúa, Hồn Lúa, Mẹ Lúa,...

+ Tín ngưỡng phồn thực – tục cầu sinh sôi nảy nở tồn tại phổ biến ở khu vực Đông Nam Á dưới hình thức thờ sinh thực khí Lin-ga và I-ô-ni, quan niệm về âm dương,…

+ Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên có vị trí linh thiêng của cư dân Đông Nam Á.

+ Đông Nam Á phổ biến các loại hình tôn giáo bản địa dựa trên tín ngưỡng vạn vật hữu linh có từ thời nguyên thuỷ.

+ Bà La Môn giáo, Ấn Độ giáo: được truyền bá vào Đông Nam Á từ đầu Công nguyên, đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức xã hội, khẳng định vương quyền ở một số nhà nước đầu tiên.

+ Phật giáo: du nhập vào Đông Nam Á từ Trung Quốc và Ấn Độ, có vai trò quan trọng trong đời sống chính trị, xã hội và văn hoá ở nhiều quốc gia Đông Nam Á.

+ Hồi giáo: du nhập vào Đông Nam Á khoảng thế kỉ VII – VIII qua con đường thương mại biển, đến thế kỉ XIII trở thành tôn giáo có ảnh hưởng lớn ở nhiều nước Đông Nam Á.

+ Công giáo: xuất hiện ở khu vực Đông Nam Á gắn liền với sự hiện diện của người phương Tây.

- Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên là tín ngưỡng thể hiện tính bản địa của cư dân nông nghiệp lúa nước ở Đông Nam Á (cư dân Đông Nam Á thờ các con vật gần gũi với cuộc sống của xã hội nông nghiệp; thờ thần Lúa, Hồn Lúa, Mẹ Lúa,...)

- Ảnh hưởng từ các nền văn hóa minh lớn thế giới đến chữ viết của Đông Nam Á: 

+ Tiếp nhận nhiều chữ viết từ bên ngoài và sáng tạo chữ viết của mình: 

+ Việt Nam tiếp nhận chữ Hán (Trung Quốc) từ đầu Công nguyên để tạo thành chữ Nôm

+ Chữ Phạn, chữ Pa-li (Ấn Độ) được du nhập vào ĐNA từ thế kỉ III - IV để hình thành chữ Chăm-pa cổ, chữ Thái cổ, chữ Kher-me cổ

+ Chữ viết A-rập du nhập vào các quốc gia Nam Đảo, Ma-lai-xi-a, In-đô-nê-xi-a. 

+ Từ thế kỉ XVI, chữ viết của nhiều quốc gia ĐNA được La-tinh hóa và được sử dụng đến ngày nay. 

Cơ sở hình thành nền văn học ở khu vực Đông Nam Á:

- Xuất phát từ một nền văn hoá nông nghiệp với cơ cấu tổ chức làng, xã ở các nước Đông Nam Á.

- Văn học viết ra đời muộn do các quốc gia cổ Đông Nam Á có chữ viết muộn. Bên cạnh khai thác những đề tài “điển tích văn học” từ nước nước ngoài cũng cũng những tác phẩm khai thác đề tài trong nước.

- Nghệ thuật điêu khắc ở Đông Nam Á chịu ảnh hưởng rõ nét của điêu khắc Ấn Độ và Trung Quốc, đã phát triển đạt trình độ cao với nhiều tác phẩm như tượng thần, tượng Phật, phù điêu, bức chạm nổi,…

- Dấu ấn văn hóa Ấn Độ trong các công trình kiến trúc ở ĐNA:

+ Chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của kiến trúc Ấn Độ (kiến trúc Hin-đu giáo và Phật giáo) và kiến trúc Hồi giáo:

+ Phổ biến là kiểu kiến trúc tháp vuông hay hình chữ nhật như Chăm ở Việt Nam và Ăng-co-vát ở Cam-pu-chia. 

+ Kiến trúc Phật giáo phổ biến đặc trưng là kiểu kiến trúc Xơ-tu-pa (tháp).

=> Mỗi dân tộc lại có những nét độc đáo riêng.

Tác động của tôn giáo đến các công trình kiến trúc và điêu khắc ở Đông Nam Á:

- Kéo theo hệ thống các công trình kiến trúc và điêu khắc độc đáo, góp phần không nhỏ vào việc hình thành diện mạo của văn hóa Đông Nam Á.

- Cư dân Đông Nam Á đã tiếp thu những kinh nghiệm, nghệ thuật tạo hình từ bên ngoài để xây dựng những công trình kiến trúc cho dân tộc mình.

* Các thành tựu tiêu biểu của văn minh ĐNA:

- Tín ngưỡng, tôn giáo: 

+ Tín ngưỡng bản địa ĐNA là tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, vừa lệ thuộc, vừa gắn bó với thiên nhiên, thờ các con vật gần gũi với cuộc sống của xã hội nông nghiệp, thờ thần lúa,....

+ Tín ngưỡng phồn thực, tục cầu sinh sôi nảy nở tồn tại phổ biến ở khu vực ĐNA dưới hình thức thờ sinh thực khí, quan niệm về âm dương,...

+ Tín ngưỡng phong tục thờ cúng tổ tiên có vị trí linh thiêng đối với cư dân ĐNA. 

+ Bà La Môn giáo, Ấn Độ giáo được truyền bá vào ĐNA từ đầu Công nguyên.

+ Phật giáo du nhập vào ĐNA từ Trung Quốc và Ấn Độ.

+ Hồi giáo du nhập vào ĐNA khoảng thế kỉ VI đến thế kỉ VII qua con đường thương mại biển.

+ Công giáo xuất hiện ở khu vực ĐNA gắn liền với sự hiện diện của người phương Tây. 

- Chữ viết:

+ Tiếp nhận nhiều chữ viết từ bên ngoài và sáng tạo chữ viết của mình: 

+ Việt Nam tiếp nhận chữ Hán (Trung Quốc) để tạo thành chữ Nôm.

+ Chữ Phạn, chữ Pa-li (Ấn Độ) được du nhập để hình thành chữ Chăm-pa cổ, chữ Thái cổ, chữ Kher-me cổ; 

+ Chữ viết A-rập du nhập vào các quốc gia Nam Đảo, Ma-lai-xi-a, In-đô-nê-xi-a. 

=> Từ thế kỉ XVI, chữ viết của nhiều quốc gia ĐNA được La-tinh hóa và được sử dụng đến ngày nay. 

- Văn học: 

+ Văn học dân gian có vị trí đặc biệt trong đời sống tinh thần của cư dân ĐNA. Kho tàng văn học dân gian hết sức phong phú về thể loại gồm thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, truyện cười,...; thơ ca với nhiều loại ca dao, tục ngữ, những bài hát dân ca phản ánh những tình cảm của con người với thiên nhiên, cuộc sống, cộng đồng. 

+ Văn học viết ra đời muộn do các quốc gia ĐNA có chữ viết muộn. Văn học chủ yếu phát triển trong quý tộc, sau phổ biến cả ở dân gian.

- Kiến trúc và điêu khắc:

+ Kiên trúc chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của kiến trúc Ấn Độ (kiến trúc Hin-đu giáo và Phật giáo) và kiến trúc Hồi giáo

+ Điêu khắc chịu ảnh hưởng rõ nét của điêu khắc Trung Quốc và Ấn Độ, đã phát triển đạt trình độ cao với nhiều tác phẩm như thần, tượng Phật, phù điêu, bức chạm nổi,...

=> Thành tựu mà em ấn tượng nhất đó chính là việc các quốc gia trong khu vực dựa vào chữ viết từ Ấn Độ, Trung Quốc,… để sáng tạo nên chữ viết riêng cho dân tộc mình như chữ Nôm của người Việt, chữ Khmer cổ,...Đây là điều kiện quan trọng để các quốc gia dân tộc trong khu vực xây dựng và phát triển văn hóa mang đậm đà bản sắc dân tộc.

- Phong tục thờ cúng tổ tiên có vị trí linh thiêng trong đời sống tâm linh của cư dân Đông Nam Á.

- Phật giáo, Hin-đu giáo có vai trò quan trọng trong đời sống chính trị, xã hội và văn hóa ở nhiều quốc gia Đông Nam Á, được thể hiện rõ nét qua các công trình kiến trúc và điêu khắc như Thánh địa Mỹ Sơn ở Việt Nam, tổng thể kiến trúc Bô-rô-bu-đua ở In-đô-nê-xi-a,…

- Từ chữ viết cổ, các quốc gia Đông Nam Á đã La-tinh hóa chữ viết của mình thành chữ viết như ngày nay.

     Là một ngôi đền Phật giáo có niên đại từ thế kỷ thứ IX toạ lạc ở Magelang, miền trung Java, In-đô-nê-xi-a và là một trong những ngôi đền cũng như di tích Phật giáo lớn nhất thế giới. Ngôi đền có 9 tầng, xếp chồng lên nhau bao gồm 6 vuông, 3 tròn và trên cùng là một mái tròn. Ngôi đền được trang trí bằng 2672 tấm phù điêu chạm khắc nổi và 504 pho tượng Phật. Mái vòm trên cùng được bao quanh bởi 72 pho tượng Phật, mỗi tượng được đặt trong một phù đồ.

     Đền được xây dựng theo phong cách kiến trúc Phật giáo Java, trong đó pha trộn với tục thờ cúng tổ tiên của người In-đô-nê-xi-a bản địa cũng như các khái niệm nhập Niết-bàn của Phật giáo. Ngôi đền cũng cho thấy sự ảnh hưởng của phong cách Gupta, phản ánh ảnh hưởng của Ấn Độ trong khu vực, nhưng vẫn mang những nét đặc sắc In-đô-nê-xi-a riêng biệt.

     Ngôi đền là nơi thờ Đức Phật và cũng là một địa điểm hành hương cho tín đồ Phật giáo. Cuộc hành trình của Phật tử bắt đầu từ nền đền rồi đi vòng quanh để lên đến đỉnh qua ba khu vực mô tả khái niệm tam giới vũ trụ của Phật giáo. Trên đường lên đến đỉnh ngôi đền, khách hành hương sẽ đi qua một hệ thống cầu thang và hành lang rộng lớn, qua 1460 tấm chạm khắc trên tường và lan can. Đền Bô-rô-bu-đua là nơi có tập hợp phù điêu chạm khắc lớn nhất và đầy đủ nhất trên thế giới.

* Những giá trị di sản văn minh Đông Nam Á nói chung, Việt Nam nói riêng cần được bảo tồn và phát huy ảnh hưởng cho sự phát triển ngày nay:

- Bản sắc văn hóa, dân tộc. Văn hóa Đông Nam Á là nền văn hóa thống nhất trong sự đa dạng.

- Kế thừa và phát huy vốn văn hóa bản địa truyền thống vừa là sự tiếp thu có chọn lọc những yếu tố mới từ bên ngoài, cả phương Đông lẩn phương Tây. 

- Trong kho tàng văn hóa đồ sộ của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc.