I. Cơ sở hình thành
1. Điều kiện tự nhiên
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 88): Em hãy nêu những ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đến sự hình thành văn minh Văn Lang – Âu LạcTrả lời:
- Văn minh Văn Lang – Âu Lạc hình thành trên lưu vực các dòng sông lớn như sông Hồng, sông Mã, sông Cả.
- Địa bàn chủ yếu của quốc gia Văn Lang – Âu Lạc thời cổ đại là khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ ngày nay.
- Khí hậu thuận lợi cho canh tác nông nghiệp nên cư dân sớm xuất hiện và định cư, nền văn minh lúa nước sớm được hình thành.
- Mặc khác đây cũng là khu vực có sự giàu có về khoáng sản là cơ sở cho sự ra đời sớm của các ngành thủ công nghiệp như luyện kim, chế tác đồ đồng,…
2. Cơ sở kinh tế
Câu hỏi mục 2 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 89): Các nền văn hóa tiền Đông Sơn đã đóng góp như thế nào cho sự ra đời của nền văn minh Văn Lang – Âu Lạc?Trả lời:
- Cách ngày nay khoảng 2800 năm, trên địa bản Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam, cư dân Việt cổ đã bước vào thời kì phát triển rực rỡ với nền văn hoá Đông Sơn. Nền nông nghiệp lúa nước sử dụng lưỡi cày đồng và khả năng trị thuỷ cao đã đưa cư dân Việt cổ bước vào thời đại văn minh với nhiều thành tựu tiêu biểu, đó là nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc, nền văn minh đầu tiên trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
- Được hình thành trên cơ sở tiếp nối nền văn hoá tiền Đông Sơn (Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun), văn minh Văn Lang - Âu Lạc nằm trong giai đoạn văn hoá Đông Sơn đã phát triển trong thời đại kim khí, mang đặc trưng của nền kinh tế nông nghiệp lúa nước với kĩ thuật đúc đồng đạt đến mức hoàn thiện, trên nền tảng kết nối dân cư ở các địa bàn rừng núi, trung du, đồng bằng và biển đảo.
II. Thành tựu văn minh tiêu biểu
1. Tổ chức nhà nước
Câu hỏi mục 1 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 89): Trình bày và nhận xét về tổ chức bộ máy Nhà nước Văn Lang và Âu LạcTrả lời:
- Đứng đầu nhà nước là vua Hùng, giúp việc cho vua là các Lạc Hầu, Lạc Tướng (đứng đầu các bộ). Cả nước được chia thành 15 bộ.
- Ở các công xã nông thôn đứng đầu là Bồ chính.
- Văn Lang là nhà nước đầu tiên ở Việt Nam, mặc dù còn sơ khai, chưa có luật pháp,…nhưng tổ chức nhà nước đã có tính hệ thống.
2. Đời sống vật chất
Câu hỏi 1 mục 2 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 92): Trình bày đời sống vật chất của người Việt cổ.Trả lời:
* Địa bàn sinh sống: người Việt cổ từ trung du tiến xuống khai phá các vùng châu thổ các con sông lớn ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ (sông Hồng, sông Mã, sông Cả,...).
* Hoạt động kinh tế của người Việt cổ
- Nông nghiệp:
+ Cư dân biết canh tác bằng lưỡi cày đồng
+ Biết trồng dâu nuôi tầm, dệt tơ tằm, bông; đánh bắt cá, tôm, trồng rau củ và chăn nuôi gia súc, gia cầm.
- Thủ công nghiệp: nghề đúc đồng đạt trình độ cao, tiêu biểu như: trống đồng, thạp đồng, trang sức bằng đồng…
- Văn hóa ở: cư dân sống định cư thành làng, xóm và làm nhà sàn để ở.
- Trang phục: nữ mặc áo, váy; nam đóng khố; biết làm đẹp và sử dụng đồ trang sức,...
- Văn hóa ẩm thực: Gạo là nguồn lương thực chính; thức ăn gồm có: rau, thịt, cá…
- Phương tiện đi lại và vận chuyện: phổ biến là thuyền và xe kéo bởi vật nuôi như trầu, bò, ngựa,…
Câu hỏi 2 mục 2 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 92): Em hãy nêu những nét đặc trưng về ẩm thực của người Việt cổ.
Trả lời:
- Người Việt cổ nấu nhiều món ăn phù hợp với khí hậu, sử dụng nhiều hương liệu, gia vị trong nấu ăn, biết làm đường, làm mật,…
- Gạo là lương thực chính, được nấu bằng nồi gốm, nồi đồng hoặc ống tre, ống nứa.
- Người Việt cổ còn làm nhiều loại bánh, độc đáo nhất là bánh chưng, bánh giầy nguyên liệu chủ yếu là sản phẩm nông nghiệp, chứa đựng ý nghĩa về thế giới quan, nhân sinh quan và thể hiện đạo lí của người Việt.
- Người Việt có tục uống nước chè, ăn trầu, nhuộm răng, xăm mình,…
3. Đời sống tinh thần
Câu hỏi 1 mục 3 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 93): Tục thờ cúng Hùng Vương thể hiện tín ngưỡng gì của cư dân Văn Lang - Âu Lạc?Trả lời:
- Tục thờ cúng Hùng Vương thể hiện tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của cư dân văn minh Văn Lang – Âu Lạc.
Câu hỏi 2 mục 3 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 93): Hoa văn trên trống đồng, thạp đồng phản ánh điều gì trong đời sống tinh thần của cư dân Văn Lang - Âu Lạc?
Trả lời:
- Trống đồng Đông Sơn ra đời trong thời kỳ nền nông nghiệp sơ khai, nhưng những nét hoa văn trên trống đồng lại cho thấy trình độ điêu luyện và đức tính cần cù của người Việt.
- Một số cảnh sinh hoạt nông nghiệp trong thời kì này có thể kể đến như nhà sàn, người đánh trống nhảy múa, chim bay, thuyền.
- Ngoài hình ảnh loài chim được xem là vật tổ thì hình tượng mặt trời được khắc chính giữa mặt trống cho thấy người Việt cổ thờ thần mặt trời và sùng bái thiên nhiên.
- Hình vẽ mô phỏng vũ công cho thấy đời sống văn hóa thời điểm này cũng rất sống động, các lễ hội được tổ chức theo chu kì.
Luyện tập
Luyện tập 1 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 93): Việc sớm hình thành tổ chức nhà nước và xã hội đã đóng góp như thế nào vào sự hình thành, phát triển những thành tựu của văn minh Văn Lang - Âu Lạc?Trả lời:
- Việc sớm hình thành tổ chức nhà nước và xã hội đã giúp cho cư dân Văn Lang - Âu Lạc sớm bước vào thời đại văn minh, từ đó phát triển nền văn minh của mình với nhiều thành tựu, tạo cơ sở cho các nền văn minh tiếp theo.
Câu hỏi Luyện tập 2 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 93): Em hãy phân tích những giá trị văn hóa được lưu giữ trên các trống đồng, thạp đồng.
Trả lời:
- Trống đồng không chỉ có chức năng nhạc khí mà còn có những chức năng khác như làm biểu tượng cho quyền lực, tôn giáo.
- Theo tín ngưỡng của người Việt, trống đồng là một vật linh vì có vị thần tự xưng là thần trống đồng, tức thần Đồng Cổ đã giúp nhiều triều đại Việt Nam trong việc giữ nước hộ dân.
- Trong các nghi lễ tôn giáo, trong lễ hội và trong chiến tranh trống được người thủ lĩnh sử dụng để kêu gọi mọi người từ khắp nơi tụ về để cùng chiến đấu.
- Hoa văn trên trống đồng thể hiện bức tranh sinh động của nền văn hóa Đông Sơn – bức tranh sinh hoạt của nền văn hóa nông nghiệp.
- Hình khắc mặt trời trên trống đồng còn là một loại lịch của thời Hùng Vương.
Luyện tập 3 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 93): Sự tích Bánh chưng bánh giày chuyển tải những thông điệp gì về thời dựng nước của người Việt.
Trả lời:
- Sự tích Bánh chưng, bánh giầy chuyển tải nhiều thông điệp gì về thời dựng nước của người Việt, như:
+ Phản ánh thành tựu nền văn minh nông nghiệp trong buổi đầu dựng nước
+ Đề cao giá trị lao động và nghề nông.
+ Thể hiện lòng thành tâm thờ kính Trời Đất, biết ơn tổ tiên của nhân dân ta.
+ Ca ngợi người Việt ta luôn có ý thức sáng tạo, tìm tòi, xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
Vận dụng
Vận dụng SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 15 (trang 93): Hãy sưu tầm một số hình ảnh phản ánh thành tựu văn minh Văn Lang – Âu LạcTrả lời:
