Giải Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 6: Văn minh Ai Cập

- Nhận định của sử gia Hy Lạp cổ đại Hê-rô-dốt: "Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin": 

+ Hằng năm, sau mỗi mùa nước lũ, sông Nin bồi đắp phù sa tạo nên những cánh đồng màu mờ, thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp (lúa mì).

+ Sông Nin trở thành con đường giao thông chính, kết nối các vùng, thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế hàng hải ở Ai Cập.

+ Như vậy, sông Nin mang đến sự sống cho Ai Cập trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai. Lời dặn của Hê-rô-dốt cách đây hơn 2.000 năm vẫn còn nguyên giá trị.

Câu hỏi mục 2 SGK Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 6 (trang 28): Quan sát Hình 6.2 em hãy mô tả một số hoạt động kinh tế của cư dân Ai Cập cổ đại.

- Nông nghiệp:

+ Biết trồng trọt theo mùa vụ với các loại cây như lúa mì, lúa mạch, nho, lanh,..

+ Chăn nuôi gia súc như cừu, bò, dê,...

- Thủ công nghiệp: phát triển các nghề làm bánh mì, làm bia, nấu rượu, dệt vải, làm gốm, thuộc da, nấu thuỷ tinh, khai khoáng, chế tác đá, đúc đồng,...

- Thương nghiệp: buôn bán với các nước láng giềng, trao đổi sản phẩm nông nghiệp và đồ thủ công.

 Xã hội Ai Cập cổ đại là một xã hội có nhiều giai cấp tầng lớp và phân hóa rõ rệt:

- Đứng đầu nhà nước và xã hội là Pha-ra-ông có quyền lực tối cao về chính trị, tôn giáo, quân sự và là đại diện của thần thánh.

- Hỗ trợ, giúp vỡ cho vua là các quý tộc và tăng lữ đứng đầu là Tể tướng.

- Tầng lớp thợ thủ công gồm 2 thành phần: Loại thợ thủ công làm việc trong các nông trang của quan lại và đền miếu, và loại thợ thủ công tự do.

- Tầng lớp thương nhân chưa thực sự phát triển lắm.

- Giai cấp nông dân là giai cấp đông đảo nhất và là giai cấp giữ vai trò quan trọng nhất trong đời sống kinh tế xã hội.

- Giai cấp nô lệ ở Ai Cập cổ đại đông. Gồm tù binh, người bản xứ bị nô dịch, người do các nước lệ thuộc cống nạp. Nô lệ thuộc sở hữu của nhà nước, vua, quý tộc quan lại.

=> Xã hội gồm có giai cấp thống trị (quý tộc, tăng lữ), giai cấp bị trị (nông dân công xã, nô lệ).

- Chữ tượng hình là hình ảnh động vật hoặc đồ vật được sử dụng để biểu thị âm thanh hoặc ý nghĩa, được viết thành hàng hoặc cột. 

* Ví dụ:

+ Hình ảnh một con chim đại diện cho âm thanh của chữ cái "a".

+ Hình ảnh nước gợn sóng biểu thị âm của chữ cái "n".

+ Hình ảnh một con ong đại diện cho âm tiết "con dơi".

+ Hình ảnh hình chữ nhật với một đường vuông góc bên dưới có nghĩa là "ngôi nhà".

- Giá trị của chữ tượng hình Ai Cập cổ đại:

+ Là một trong những hệ thống chữ viết sớm nhất trên thế giới.  

+ Đóng vai trò quan trọng trong việc thi hành nhiều công việc của nhà nước, được các Pha-ra-ông và những người ghi chép ghi lại những thành tựu trong triều đại của họ.

+ Minh chứng cho một thời đại hoàng kim ở Ai Cập.

Thư viện A-lếch-xan-đri-a nổi tiếng tại Ai Cập đã phát triển thịnh vượng trong sáu thế kỷ, trở thành trung tâm văn hóa và tri thức thời cổ đại

- Thư viện A-lếch-xan-đri-a tại Ai Cập – được xây dựng vào thế kỷ thứ tư trước Công nguyên – là một trong những nơi lưu giữ kho tàng kiến thức quan trọng nhất của thế giới cổ đại. 

- Nơi đây từng chứa đựng khoảng nửa triệu cuốn sách làm bằng giấy cói, bao gồm các tác phẩm nổi tiếng của Plato, Aristotle, Homer, Herodotus và nhiều học giả khác.

- Thư viện A-lếch-xan-đri-a nói riêng và thành phố A-lếch-xan-đri-a nói chung đã trở thành thủ đô tri thức của Ai Cập.

- Người Ai Cập cổ đại sùng bái tự nhiên vì:

+ Trong cuộc sống hằng ngày và đặc biệt là hoạt động sản xuất nông nghiệp của cư dân Ai Cập có sự gắn bó và phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố khác nhau của tự nhiên, như: gió, mưa, nắng…

+ Mặt khác, ở thời cổ đại, nhận thức của con người về thế giới còn nhiều hạn chế

=> do đó, sùng bái tự nhiên là kết quả tất yếu của cư dân Ai Cập cổ đại.

Người Ai Cập cho rằng con người là bất tử, sau khi chết thể xác con nguyên vẹn thì linh hồn sẽ quay trở lại hồi sinh con người. 

=> Quan niệm nãy dẫn đến tục ướp xác và xây lăng mộ để giữ thi thể tồn tại lâu dài.

Người Ai Cập rất giỏi về khoa học tự nhiên và kĩ thuật vì:

- Những thành tựu khoa học của người Ai Cập cổ được hình thành do nhu cầu của đời sống sản xuất thực tế, bất chấp sự thống trị của tín ngưỡng tôn giáo.

- Từ nhu cầu muốn biết thời tiết và mực nước của sông Nile để sắp xếp công việc đồng áng, nên người Ai Cập cổ đại đã sớm chú ý quan sát thiên văn. Từ đó sáng tạo ra lịch, các chòm sao, đồng hồ,…

- Toán đại số ra đời do nhu cầu phải đo đạc lại ruộng đất hàng năm bị nước lụt của sông Nile đem phù sa vào xóa lấp bờ ruộng.

- Toán hình xuất phát từ nhu cầu xây dựng Kim tự tháp.

- Y học rất phát triển do xuất phát từ nhu cầu tìm hiểu cơ thể con người, chữa bệnh trong nhân dân, ướp xác của các Pha-ra-ông,…

- Nhân dân Ai Cập cổ đại, bằng bàn tay và khối óc của mình, đã để lại cho nền văn minh nhân loại những công trình kiến trúc vô giá.

- Trải qua gần 5000 năm, các kim tự tháp hùng vĩ vẫn đứng sừng sững ở vùng sa mạc Ai Cập, bất chấp thời gian và mưa nắng.

- Cho đến nay, trong bảy kì quan của thế giới cổ đại, chỉ còn mỗi kim tự tháp Kê-ốp còn tồn tại. Vì vậy, người A-rập có câu: Con người phải sợ thời gian nhưng thời gian phải sợ kim tự tháp”.

- Ai Cập nằm ở Đông Bắc Châu Phi, hạ lưu sông Nin. Sông Nin là một con sông dài nhất thế giới, khoảng 6500 km chảy từ Trung Phi lên Bắc Phi. 

- Phần đoạn chảy của sông Nin chảy qua Ai Cập đã đem theo lượng phù sa màu mỡ bồi đắp cho đồng bằng dọc hai bên bờ sông, thúc đẩy nông nghiệp phát triển.

- Ngay từ thời nguyên thuỷ con người đã tập trung sinh sống ở đây đông hơn các khu vực xung quanh. 

- Tới cách ngày nay khoảng 6000 năm, con người ở đây đã biết sử dụng những công cụ, vũ khí bằng đồng. 

- Công cụ bằng đồng giúp con người ở đây chuyển sang sống chủ yếu nhờ nghề nông, thoát khỏi cuộc sống săn bắn, hái lượm và sớm bước vào xã hội văn minh.

- Những thành tựu văn minh Ai Cập cổ đại vẫn còn giá trị sử dụng trong thực tiễn ngày nay:

+ Chữ viết.

+ Cách tính diện tích các hình.

+ Một số công trình kiến trúc và điêu khắc nổi bật: Kim tự tháp Kê-ốp, tượng bán thân nữ hoàng Nê-phéc-ti-ti,…

- Phân tích ý nghĩa và giá trị của những thành tựu này:

+ Chữ viết: Chữ viết phản ánh trình độ tư duy  của cư dân Ai Cập, là phương tiện chủ yếu lưu giữ thông tin từ đời này qua đời khác, là cơ sở để người đời sau nghiên cứu về văn hóa thời cổ đại.

+ Cách tính diện tích các hình như hình tam giác, hình chữ nhật. Sự hiểu biết toán học này là biểu hiện cao của tư duy đã được sử dụng trong cuộc sống như xây dựng, đo ruộng đất, lập bản đồ,… đồng thời là cơ sở cho nền toán học sau này.

+ Một số công trình kiến trúc và điêu khắc nổi bật: Kim tự tháp Kê-ốp, tượng bán thân nữ hoàng Nê-phéc-ti-ti,… đã phản ánh trình độ tư duy, khả năng sáng tạo của con người, mang tính thẩm mĩ cao, đồng thời là biểu hiện đỉnh cao của tính chuyên chế, quan niệm tôn giáo; hiện nay Kim tự tháp là một trong những địa điểm hấp dẫn khác du lịch, đem lại nguồn lợi kinh tế cho Ai Cập.

     Từ xa xưa, người Ai Cập cổ đại đã phát minh cách xử lý thi thể người chết, gọi là ướp xác. Những xác ướp sớm nhất thời tiền sử là một sự tình cờ. Khi đó, người chết được chôn vùi trong cát khô. Ở Ai Cập gần như không có mưa hoặc mưa rất ít. Vô tình điều kiện tự nhiên này đã bảo tồn một số thi thể chôn trong các hố nông.

     Người Ai Cập cho rằng con người là bất tử, sau khi chết thể xác con nguyên vẹn thì linh hồn sẽ quay trở lại hồi sinh con người. Quan niệm này dẫn đến tục ướp xác và xây lăng mộ để giữ thi thể tồn tại lâu dài.

     Ngày nay, các nhà khảo cổ học và các chuyên gia sử dụng tia X để nghiên cứu xác ướp cổ đại. Các kỹ thuật mới cho thấy được dây thần kinh, mạch máu ở lớp móng tay, lớp da khác nhau, và thậm chí cả các tế bào mỡ (mỡ tích trữ). Các nhà khoa học không khỏi ngạc nhiên khi những xác ướp Ai Cập hàng nghìn năm đến nay vẫn còn nguyên vẹn.