Gợi dẫn trước văn bản đọc
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông bạn từng biết?Trả lời:
– Em đã từng có nhiều kỷ niệm gắn với dòng sông quê em – nơi em sinh ra và lớn lên. Đó là những ngày hè nóng nực, em cùng lũ bạn đi tắm sông, câu cá…Đó là một phần kỷ niệm rất tuyệt vời đối với em. Nó gắn liền với những năm tháng tuổi thơ hồn nhiên, vui tươi.
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác (âm thanh, hội họa, điện ảnh,...).
Trả lời:
– Sông Đà trong “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân.
– Sông Trà Bồng trong “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh.
– Sông Đuống trong “Bên kia sông Đuống” của Hoàng Cầm.
Đọc văn bản
Câu 1 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn.Trả lời:
* Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn:
– Sông Hương mang vẻ đẹp phóng khoáng, hoang dại, đầy bản lĩnh và dáng vẻ thơ mộng, trữ tình
Câu 2 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh.
Trả lời:
– Sông Hương còn được ví “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Hình ảnh so sánh này cho ta thấy một sông Hương có vẻ đẹp ít người biết đến. Một vẻ đẹp chưa hề có bàn tay cải tạo của con người: phóng khoáng, tự nhiên vốn có.
→ Tác giả đã làm nổi bật được vẻ đẹp đầy cá tính của dòng sông Hương xứ Huế bằng việc sử dụng cách ví von như vậy, một cá tính hoang dại, sức sống mãnh liệt.
Câu 3 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng ở ngoại vi thành phố Huế.
Trả lời:
* Hình ảnh sông Hương đến đây có phần dịu dàng, duyên dáng hơn:
– “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”
– “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
– dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ
– “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
– …
Câu 4 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.
Trả lời:
– Sông Hương vui tươi hẳn lên như thể đã tìm đúng đường về. Sông Hương “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc” không đổi dòng liên tục nữa. Sông Hương gặp cầu Tràng Tiền ở cuối đường thẳng “nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Sông Hương và cầu Tràng Tiền tạo chất thơ cho Huế, Huế đẹp như bức tranh trăng nước hữu tình.
– Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến. “Đường cong này làm cho dòng sông mềm hẳn đi như tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”. Dòng sông giống như một cô gái bằng lòng với tình yêu của mình.
– Sông Hương cũng nằm ngay giữa lòng thành phố thân yêu của mình giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pet, . Nhưng khác với những dòng sông này, sông Hương cùng với Huế và mang vẻ đẹp cổ kính, trong tổng thể vẫn giữ được nguyên dạng một đô thị cổ.
– So với sông Nê-va của Lê-nin-grat chảy quá nhanh thì lưu tốc dòng nước “sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hô yên tĩnh”.
Câu 5 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.
Trả lời:
– Tác giả so sánh điệu chảy lặng lờ của sông Hương như đang vấn vương một nỗi lòng.
– Nổi bật trên đó là hình ảnh một dòng chảy lững lờ, chầm chậm trôi khiến người nhìn tưởng chừng như dòng sông đang mang theo một tâm trạng nào đó, là nỗi tương tư hay buồn thương, nhung nhớ. Tất cả làm nổi bật một nhịp chảy chậm rãi của dòng sông.
Câu 6 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.
Trả lời:
– Nói về thơ ca, nhạc họa, sông Hương luôn là nguồn cảm hứng không bao giờ vơi cạn “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”.
– Gắn với âm nhạc cổ điển xứ Huế. Sông Hương khác hẳn những con sông mà nhân vật “tôi” từng đặt chân đến khi sống xa xứ. + Nó được ví như “một tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”; “điệu chảy lặng lờ” của dòng sông được nhà văn liên tưởng như “điệu slow tình cảm dành riêng cho mảnh đất này”.
Câu 7 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.
Trả lời:
– Với nhiệm vụ lịch sử của mình, sông Hương đã sống những thế kỷ vinh quang
– Từ thuở là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.
– Nó mang tên Linh Giang, dòng sông viễn chân, (trong sách địa dư của Nguyễn Trãi có viết).
– Thế kỉ mười tám, sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ…
– … dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc…”
– …
→ sông Hương luôn đồng hành cùng với nhân dân ta cả trong quá trình dựng nước, giữ nước của dân tộc, nó như một nhân chứng sống của lịch sử.
Câu 8 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ.
Trả lời:
– Sông Hương có khả năng tự tạo nên “một dòng thi ca” với những sắc thái trữ tình đa dạng, muôn màu trong thi ca, qua hồn thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Nguyễn Du, Tố Hữu…
– Sông Hương chứa đựng vẻ đẹp biến ảo, phản quang nhiều màu sắc của nền trời tây nam Huế “sớm xanh, trưa vàng chiều tím” như một bức hoạ của Tạo hoá.
– Khi lặng lẽ chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn, con sông xứ Huế còn ẩn chứa vẻ đẹp “trầm mặc”; vẻ đẹp triết lí, cổ kính khi đi trong âm hưởng tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga; vẻ “vui tươi” lúc qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long; khi rời xa thành phố với vẻ “mơ màng… sương khói”
Yêu cầu sau khi đọc
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương.Trả lời:
– Thượng nguồn: sông Hương được miêu tả với vẻ đẹp hoang dại, ay đắm giữa cái hùng vĩ của rừng già Trường Sơn như một thế giới đầy bí ẩn, mãnh liệt và mạnh mẽ, cuộn xoáy mà dịu dàng.
– Ngoại vi thành phố, giữa các đồng bằng châu thổ: sông Hương mang dáng vẻ của một người thiếu nữ nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa: Quyến rũ, yểu điệu
– Trong lòng thành phố: Sông Hương mang dáng vẻ nhẹ nhàng, lững lờ trôi
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng. Hãy tìm đọc trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa đã được nhà văn sử dụng.
Trả lời:
* Các chi tiết:
– Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.
– Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
=> Trong cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường, đây là nét riêng của sông Hương (với những tính cách hoàn toàn đối lập, Sông Đà cũng được nhìn như một con người nhưng là con người vừa hung bạo, vừa trữ tình, lúc như một hung thần, lúc như một mĩ nữ xinh đẹp và gợi cảm).
Câu hỏi 3 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.
Trả lời:
- Trước hết phải kể đến đó là hình ảnh dòng sông gặp thành phố. Sông Hương gặp được thành phố như một người con tìm được đường về nhà. Gặp được bến đỗ của đời mình, nó mừng rỡ, vui vẻ đón nhận. Nó không còn phải gồng mình lên để thích nghi nữa mà thay vào đó là thả mình cùng thiên nhiên, cảnh vật của thành phố. Đó là cảm xúc khi tìm được chốn bình yên cho mình, từ từ cảm nhận sự bình yên của nó. Không chỉ vậy, sông Hương cũng gắn liền với một nghệ thuật âm nhạc nổi tiếng – nhã nhạc cung đình Huế. Cả hai như hòa quyện làm một khiến người tham gia thưởng ngoạn phải chìm đắm, hòa mình vào sự yên bình đến lạ thường ấy. Đó chính là vẻ đẹp gắn với âm nhạc cổ điển Huế của sông Hương. Cuối cùng, với thành phố, đó là sự gắn bó hàng nghìn năm như máu thịt của sông Hương, là sự keo sơn bền chặt, vui buồn có nhau. Nó đã trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc. Sông Hương trở thành người đồng chí thực thụ, sát cánh bên cạnh cùng với nhân dân thành phố Huế, cùng họ đi qua những khoảng thời gian đau thương nhất của dân tộc. Đó là đỉnh cao của sự gắn bó giữa sông Hương và thành phố Huế, là điều đáng quý, đáng trân trọng.
Câu hỏi 4 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý: những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc của tác giả về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?
Trả lời:
– Một cái tôi uyên bác: Thể hiện ở vốn sống, vốn tri thức phong phú.
– Một cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn: Thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện về một dòng sông vốn đã quen thuộc với tất cả mọi người.
– Thể hiện ở khả năng quan sát tinh tường, sức tưởng tượng và liên tưởng phong phú.
– Thể hiện ở tài năng nghệ thuật của nhà văn khi miêu tả vẻ đẹp của sông Hương.
→ Không có chi tiết, câu văn nào chỉ thuần túy chứa đựng thông tin chính xác, khách quan về sông Hương, mà tất cả dường như đều hiện qua cái nhìn thấm đượm cảm xúc của người viết.
Câu hỏi 5 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Theo bạn, mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì?
Trả lời:
– Trong bài tùy bút, kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động một cách hết sức tài tình. Ông luôn đan xen những câu văn bày tỏ cảm xúc, cùng những sự ví von tinh tế của mình. Không quá phô trương và sa đà trong việc nói về những kiến thức về khoa học, địa lí.
=> Ông muốn gửi gắm đến người đọc một hình ảnh sông Hương hoàn toàn độc đáo, đẹp đẽ với vẻ yểu điệu của thiếu nữ, vẻ hoang dại của cô gái Di-gan bằng cách vận dụng những kiến thức linh hoạt…Đó chính là phần hồn của dòng sông Hương đã được tác giả khám phá, ghi nhận và truyền tải đến người đọc.
Câu hỏi 6 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Theo bạn, cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý?
Trả lời:
– Nhan đề bài tùy bút có thể có những ý nghĩa:
+ Thể hiện trạng thái cảm xúc của tác giả trước con sông.
+ Khơi gợi sự hình dung, tưởng tượng, liên tưởng ở người đọc.
+ Kích thích cho người đọc sự tòm mò muốn tìm hiểu, khám phá về con sông.
=> Cách đặt tên nhan đề của tác giả vừa là một câu hỏi tu từ, vừa là một câu hỏi khẳng định. Cách đặt nhan đề hết sức độc đáo, nó nhằm mục đích khơi dậy những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế.
Câu hỏi 7 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông (trang 35): Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
Trả lời:
* Đoạn trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã được tác giả sử dụng nhiều yếu tố nghệ thuật đặc sắc như:
– Trong cảm hứng sáng tạo của tác giả, nhờ nghệ thuật nhân hóa được sử dụng xuyên suốt văn bản. Sông Hương đã trở thành hình tượng trung tâm – một nhân vật có lai lịch, tính cách, tình cảm riêng.
– Sự đan quyện giữa các thông tin xác thực về sông Hương với cảm xúc sâu đậm, dồi dào của người viết về dòng sông ấy.
– Có sự phối hợp các tri thức khoa học, văn hóa, nghệ thuật để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ, nhiều khía cạnh khác nhau.
– Cách diễn đạt tài hoa thể hiện ở ngôn ngữ, giàu hình ảnh, cách liên tưởng so sánh bất ngờ, nhịp điệu đầy biến hóa của câu văn.
Kết nối đọc - viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.Đoạn văn tham khảo
Dòng sông Hương được tác giả ngợi ca “dòng sông duy nhất chảy qua thành phố Huế”, dòng sông vắt mình qua thành phố, chứng kiến bao nhiêu đổi thay của mảnh đất này. Cái nhìn đầu tiên của tác giả khi viết về sông Hương là cái nhìn từ vùng thượng nguồn. Vẻ đẹp của dòng sông lúc này khiến tác giả liên tưởng đến cô gái Digan phóng khoáng, mê dại, đầy sức hút. Qua ngòi bút của tác giả, sông Hương hiện lên thật kì vĩ “sông Hương tựa như một bản trường ca của rừng già, khi rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, lúc mãnh liệt vượt qua nhiều ghềnh thác, khi cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu, lúc dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu hoa đỗ quyên rừng”. Chỉ với một vài chi tiết mà Hoàng Phủ Ngọc Tường đã lột tả được vẻ đẹp lúc mãnh liệt, lúc dịu êm của sông Hương. Có lẽ đây chính là đặc trưng của sông Hương khi ở thượng nguồn, hứng chịu nhiều biến đổi của thời tiết. Thật độc đáo khi dưới con mắt của tác giả, sông Hương tựa như “Cô gái di gan phóng khoáng và man dại với bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng”. Có lẽ đây là phép nhân hóa đầy ẩn ý nhằm gợi lên nét đẹp hoang sơ nhưng hấp dẫn của con sông này. Như vậy có thể thấy được qua ngòi bút phóng khoáng của tác giả, sông Hương vùng thượng nguồn toát lên vẻ đẹp kì bí, hùng vĩ và đầy cá tính.