Gợi dẫn trước văn bản đọc
Câu 1 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Theo quan sát của bạn, hiện nay vấn đề "cá tính" được giới trẻ nhìn nhận như thế nào?Trả lời:
Hiện nay, thời trang đang là xu hướng nhạy bén nhất, nó là phần không thể thiếu đối với cuộc sống của con người nhất là đối tượng giới trẻ. Nhưng thời trang của đối tượng này còn hay bị đưa ra tranh cãi. Với phong cách thời trang hài hòa, phù hợp giới tính, hoàn cảnh giao tiếp thường độ tuổi, được hưởng ứng, tán đồng. Có phong cách thời trang ăn mặc ấn tượng, bắt chước những thần tượng của mình, gây sự chú ý, làm nổi bật cá tính. Tuy nhiên, hiện nay còn tồn tại phong cách ăn mặc thiếu văn hóa, gây sự phản cảm, và đáng chú ý là phong cách này đang chiếm số lượng không nhỏ trong giới trẻ. Vì vậy, để phù hợp với hoàn cảnh, vóc dáng, khi lựa chọn thời trang cần chú ý tới phong cách sao cho toát lên vẻ đẹp, sự trẻ trung năng động, cá tính, phù hợp với xu thế thời đại nhưng không đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc.
Câu 2 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Nêu ý nghĩa của bạn khi nghe nhận xét về một người nào đó có "vị trí cao ngất ngưởng" và khi nghe đánh giá về một ai đó có "thái độ ngất ngưởng". Từ "ngất ngưởng" trong hai trường hợp trên có giống nhau không?
Trả lời:
– Vị trí cao ngất ngưởng: là một vị trí cao trong xã hội có quyền thế.
– Thái độ ngất ngưởng: là một thái độ vượt thế tục của con người, thể hiện sự ngang tàng
Đọc văn bản
Câu 1 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Đề bài: Tự thuật của tác giả về hành trạng cuộc đời mình:- “Ngất ngưởng” trên đường công danh
- “Ngất ngưởng” khi rời chốn quan trường
Trả lời:
- Ngất ngưởng trên đường công danh để chỉ sự tài năng, học thức và thành tích rõ ràng, không ai có thể phủ nhận của tác giả trên chốn quan trường.
- Ngất ngưởng khi rời chốn quan trường là chỉ sự hiên ngang, phóng khoáng, sống cuộc sống tự do khi trở thành dân thường của tác giả.
Câu 2 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Thái độ, cảm xúc của tác giả khi “tổng kết” về cuộc đời mình.
Trả lời:
- Nguyễn Công Trứ đã tự kể về mình, tự thuật, tự đánh giá về bản thân
+ Giọng điệu tự thuật khảng khái, đầy cá tính
+ Ông ý thức được rõ ràng tài năng, phong cách sống của bản thân
+ Ông tự hào vì có cuộc sống hoạt động tích cực trong xã hội
+ Ông tự hào vì dám sống cho mình, bỏ qua sự gò bó của lễ và danh giáo
Yêu cầu sau khi đọc
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Liệt kê những từ ngữ mang tính chất tự xưng của tác giả trong bài hát nói. Những từ ngữ ấy đã thể hiện được điều gì về phong cách, tư tưởng của Nguyễn Công Trứ khi tự nhìn nhận về mình?
Trả lời:
- Những từ ngữ mang tính chất tự xưng của tác giả: ông ngất ngưởng, ông Hy Văn tài bộ, tay ngất ngưởng…
→ Những từ ngữ xưng hô ấy thể hiện một phong cách tự do, phóng khoáng, yêu đời và tự do thể hiện cá tính của mình của tác giả. Không còn gò bó, bận rộn với cuộc sống quan trường, ông hoàn toàn được tự do, làm điều mình thích, sống cuộc sống hưởng thụ, nhàn hạ và thể hiện cái tôi của mình một cách tự do, yêu đời.
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Căn cứ vào mạch ý của bài thơ, có thể chia bố cục tác phẩm thành mấy phần? Nêu ý chính của mỗi phần.
Trả lời:
- Phần 1 (6 câu thơ đầu): quan điểm sống ngất ngưởng khi làm quan
- Phần 2 (10 câu thơ tiếp): quan niệm sống ngất ngưởng khi về hưu
- Phần 3 (còn lại): quãng đời khi cáo quan về hưu
Câu hỏi 3 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Tra từ điển và chỉ ra những nét nghĩa khác nhau của từ "ngất ngưởng". Căn cứ vào mạch ý của văn bản để xác định ý nghĩa của từ này ở từng trường hợp xuất hiện.
Trả lời:
– Thao lược đã nên tay ngất ngưởng: thể hiện một sự hiên ngang, phong thái đĩnh đạc của tác giả nơi chốn quan trường.
– Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng: thể hiện một sự tự do, phóng khoáng, cuộc sống tự tại không còn vướng vào thị phi, đấu đá chốn quan trường.
– Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng: sự thể hiện cá tính của ông khiến mọi người đều ngước nhìn, bởi đó là sự thể hiện cá tính một cách phô trương, tự do đôi khi là quá đà nhưng vẫn giữ được đạo nghĩa quân thần của mình.
Câu hỏi 4 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Thái độ sống, phong cách sống "ngất ngưỡng" đã được tác giả thể hiện ở những phương diện, khía cạnh cụ thể nào? Suy nghĩ của bạn về cách lựa chọn lối sống, cách ứng xử cũng như cá tính của tác giả.
Trả lời:
– Khi làm quan: đây là quan niệm mà ông đã nói nhiều bài thơ, cho rằng con người nên phải có trách nhiệm, phải gánh vác việc đời. Vì con người sinh ra do “ý của trời đất”.
– Khi về hưu: Sống ung dung tự tại, tự tin đặt mình sánh với “thái thượng”, không quan tâm đến chuyện khen chê được mất của thế gian.
→ Quan niệm sống kì lạ khác thường mang đậm dấu ấn riêng của tác giả.
Câu hỏi 5 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Nếu nhận xét về phong cách ngôn ngữ của tác giả thể hiện trong bài hát nói (chú ý các phương diện: cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh; các biện pháp tu từ; vần và nhịp điệu).
Trả lời:
- Ngôn ngữ hát nói được tác giả sử dụng trong văn bản không chỉ đa dạng mà nó còn làm nổi bật phong cách nghệ thuật, tài hoa của Nguyễn Công Trứ. Đó là giọng điệu của một người khí phách, luôn mong muốn có cuộc sống tự do, được thể hiện cá tính của mình.
- Ông đã vượt qua những hủ tục phong kiến thông thường, dám sống đúng với bản chất của mình. Giọng điệu hào hứng, vui tươi thể hiện một cuộc sống phóng khoáng, thoải mái. Nhưng ẩn sâu trong đó là một thái độ khảng khái, cương quyết, dứt khoát, tràn trề sức sống nhưng vẫn mang đậm tư tưởng, tinh thần trung quân ái quốc của một vị quan mẫu mực.
Câu hỏi 6 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Trình bày suy nghĩ của bạn về sự hội tụ những yếu tố đối lập trong phong cách hành xử của Nguyễn Công Trứ được thể hiện ở bài hát nói. Ngoài chủ đề chính, Bài ca ngất ngưởng còn có chủ đề nào khác?
Trả lời:
– Những yếu tố đối lập trong phong cách hành xử của Nguyễn Công Trứ được thể hiện ở bài hát nói:
+ Con người dốc lòng dốc sức phụng sự quốc gia nhưng vẫn chăm chút cho đời sống cá nhân cá tính.
+ Quyết liệt, cương nghị, nhưng vẫn hào hoa phong nhã.
+ Nghiêm trang, cẩn trọng, chu toàn nhưng vẫn cười cợt, dí dỏm, hài hước.
– Ngoài chủ đề chính, “Bài ca ngất ngưởng” còn đề cập đến những chủ đề về chính trị, về triết lý sống an nhàn.
Câu hỏi 7 SGK Ngữ văn 11 KNTT Soạn bài Bài ca ngất ngưởng (trang 95): Theo bạn, hình ảnh con người nhà Nho nhập thế - hành đạo và hình ảnh con người phóng túng - tài tử trong bài thơ có tạo nên sự đối lập về nhân cách không? Vì sao?
Trả lời:
- Giống như Nguyễn Công Trứ, trong thực tế có rất nhiều người vưa đạt được công trạng – danh vọng cao lại vừa thỏa nguyện được đời sống phong lưu – tài tử. Bằng tài năng vượt trội, cách hành xử đầy tự tin, tinh thần dấn thân và thái độ sống, Nguyễn Công Trứ là hiện thân của một hình mẫu nhân cách nhà Nho đặc biệt, ở bất kì một phương diện nào, ông cũng đạt đến độ khác biệt: vừa nhập thế – hành đạo, vừa hưởng lạc – tài tử.
- Nguyễn Công Trứ tự tin vào bản lĩnh và trí tuệ đến mức bình thản đối diện với mọi thăng trầm của cuộc đời. Đạt công tích sự nghiệp nhưng không để danh lợi, phú quý, uy vũ khuất phục, phóng túng phong tình nhưng không buông tuồng phá phách…
Kết nối đọc – viết
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) bàn về cách ứng xử trước sự được mất, khen chê, may rủi,... mà tác giả đã thể hiện trong Bài ca ngất ngưởng.Đoạn văn tham khảo
Sự được mất, khen chê, may rủi luôn hiện hữu là hai mặt của vấn đề và nó xảy ra rất thường xuyên trong cuộc sống của chúng ta. Ta dường như hiểu ra được một lý lẽ về sự được mất trong cuộc sống qua cái nhìn của “Nguyễn Công Trứ” trong “Bài ca ngất ngưởng”. Ông đã từng là một người cống hiến sức mình vì đất nước, nhưng nay thì không và bản thân ông cũng không thấy hối tiếc. Tại sao lại như vậy? Bởi với ông, thứ ông mong muốn là cuộc sống nhàn hạ, tự do tự tại giữa đời, bởi vậy mà sự được mất, khen chê chứ quan trường không phải là cuộc sống mà ông hàng mong ước. Cuộc sống của ông ngay cả ở chốn quan trường hay cuộc sống hiện tại đều rất hiên ngang, tự do tự tại. Ông coi đó như là hư vô, những thứ nhỏ bé không đáng nhắc. Cuộc sống phóng túng của ông phần nào nhắc nhở chúng ta về cuộc sống thực tại, đừng lúc nào cũng chăm chăm vào sự được mất, may rủi, khen chê… Đừng để nó ảnh hưởng quá nhiều đến bản thân bởi tất cả chỉ là những lời nói và hãy sống đúng với những gì mình muốn một cách có chừng mực, những gì mình đang có với cá tính thật của mình.