Soạn bài Trao duyên - Ngữ văn 11 Kết nối tri thức

– Kim Trọng phải về Liêu Dương hộ tang chú. Lúc chia tay, Thúy Kiều lại phải chủ động trong tình cảm. Cái bệnh của nho sĩ là nghi ngờ, Kim Trọng không tin người yêu “dám xa xôi mặt mà thưa thớt lòng” nên phải dặn dò:

Để an ủi, động viên Kim Trọng, Thúy Kiều lại lần nữa khẳng định:

– Thời gian: Ban đêm

– Không gian: Trong phòng, bên ánh đèn dầu

– Hoàn cảnh của nhân vật: Kim Trọng phải về gấp hộ tang chú ở Liễu Dương ngay sau đêm thề nguyện giữa Kim Trọng và Thúy Kiều. Vì sự vu oan của thằng bán tơ tai nạn ập đến nhà Kiều. Của cải bị cướp sạch, cha và em trai bị đánh đập tàn nhẫn. Kiều buộc phải bán mình chuộc tội cho cha và em.

– Lời hỏi han của Thúy Kiều nhắc nhở Thúy Vân sao vô tư và ngủ một giấc ngon lành y như chẳng có chuyện gì xảy ra trong nhà như vậy. May mà mày còn chợt tỉnh và còn biết nghĩ đến chị. 

- Khi nói lời nhờ cậy Thúy Vân; 

- Khi trao kỉ vật cho Thúy Vân. 

– Khi nói lời nhờ cậy Thúy Vân: lòng rối như tơ vò, ngổn ngang, không nói cũng không được mà nói cũng không xong, đó là cảm xúc đầy bất ổn, lo trước tính sau của Thúy Kiều.

 – Khi trao kỉ vật cho Thúy Vân: xót xa, tủi thân, Thúy Kiều kể ra hoàn cảnh của mình với em, nhờ Thúy Vân nối tiếp tình duyên với Kim Trọng thay mình, không muốn thành người vô ơn, phụ bạc.

– Tai biến dồn đến khi tình yêu giữa Thúy Kiều và Kim Trọng đang diễn ra tươi đẹp và đằm thắm. Sau khi thu xếp mọi việc bán mình để cứu cha và em. Đêm ấy, Kiều không đành lòng với tình cảnh dang dở cùng Kim Trọng nên cuối cùng tìm cách thuyết phục và trao duyên cho em, Thúy Kiều đem từng kỉ vật trao tình yêu giữa mình và Kim Trọng ra trao cho em gái.

– Lời dặn dò của Thúy Kiều với Thúy Vân là sự nhờ cậy của Thúy Kiều với em, hy vọng em sẽ thay mình nên duyên với Kim Trọng. 

- Mười dòng thơ cuối, Thúy Kiều nói với Thúy Vân thay mình kết duyên với Kim Trọng. Thúy Kiều nói với Thúy Vân hay với chính bản thân nàng rằng: ” Sau này nàng sẽ chúc phúc cho hai người dù nàng có đang sống, hay khổ đau và hy vọng mọi người sẽ nhớ đến nàng, nhớ đến sự tồn tại của người con gái xinh đẹp, duyên dáng ấy. 

* Bố cục: 

– Phần 1 (12 câu đầu): Kiều thuyết phục và trao duyên cho Thúy Vân

– Phần 2 (14 câu tiếp): Kiều trao kỉ vật và dặn dò

– Phần 3 (còn lại): Kiều đau đớn và độc thoại nội tâm

+ Lời người kể chuyện: 711,725,730,735

+ Lời đối thoại nhân vật: 715,720,740,745

+ Lời độc thoại nhân vật: 750,755.

– Khi chuẩn bị phải theo Mã Giám Sinh về quê người theo thỏa thuận để lấy tiền chuộc cha, Thúy Kiều nảy ra ý định trao duyên cho Thúy Vân vì nhận thấy bản thân không đành lòng phụ bạc chàng nên Kiều đã nhờ Thúy Vân nối tiếp tình duyên của mình với Kim Trọng và cho rằng như vậy là lựa chọn tốt nhất. 

1. Lời nhờ cậy Thuý Vân được Thuý Kiều bày tỏ với thái độ như thế nào? Tìm hiểu giá trị của những từ ngữ được dùng đề thể hiện thái độ đó.

2. Thúy Kiều đã đưa ra những lí lẽ gì để thuyết phục Thuý Vân nhận lời trao duyên?

3. Khi trao kỉ vật cho Thuý Vân, Thuý Kiều đã dặn dò những gì? Lời dặn dò ấy có nhất quán với lời nàng nhờ cậy và thuyết phục Thúy Vân trước đó hay không? Chỉ ra những từ ngữ, chỉ tiết thể hiện sự nhất quản hoặc không nhất quán ấy.

4. Nêu diễn biến tâm lí của Thúy Kiều khi nói lời trao duyên và khi trao kỉ vật cho Thuý Vân. Hãy phân tích, lí giải diễn biến tâm lí đó.

1. “Cậy, lạy, thưa” là những từ mà người ở vai dưới nói chuyện với người vai trên. Kiều dùng những từ ngữ này thể hiện sự tôn trọng đặc biệt của mình dành cho người em gái mà mình nhờ vả. Kiều không dùng sự ra lệnh đối với em dù mình ở vai trên. Tuy trong lòng cô nhiều suy nghĩ, trăn trở nhưng vẫn bình tĩnh xử lí, sắp xếp, thu vén chuyện của mình.

2. Khi trao kỉ vật cho Thúy Vân, Thúy Kiều trước hết đã nói về mối tình đẹp đầy dang dở của mình với Kim Trọng và trình bày về hoàn cảnh của mình và mong Thúy Vân sẽ hiểu cho tình cảnh của nàng mà chấp nhận lời nhờ vả này. Nàng cũng đau khổ, day dứt và cảm thấy có lỗi khi từ bỏ mối tình với Kim Trọng nên Kiều càng hy vọng Thúy Vân có thể hiểu cho hoàn cảnh của nàng. Nàng biết mình không thể vừa hoàn thành chữ “hiếu” và chữ “tình” cùng một lúc.

3. “Duyên này thì giữ vật này của chung”. Đó là những lời lẽ thiếu chặt chẽ, thậm chí mâu thuẫn với những gì Kiều nói với em khi bày tỏ ước nguyện trao duyên. Trao duyên cho Thúy Vân mà nàng vẫn muốn kỉ vật là “của chung” – như muốn giữ cả phần mình trong đó. Trao “duyên” xong, nhưng lòng Kiều càng nặng trĩu, đầy những giằng xé, những níu kéo, tiếc nuối vô cùng. Lý trí bắt nàng từ bỏ tình yêu với chàng Kim Trọng yêu thương, nhưng trái tim và tình cảm của Kiều lại không cho phép nàng làm vậy.

4. Tâm trạng của nhân vật Kiều chia làm 3 giai đoạn chính trong đoạn trích Trao duyên:

+ Đầu tiên nàng kể về hoàn cảnh của mình, khẩn thiết nhờ cậy với Thúy Vân rằng: “Sự tiến thoái lưỡng nan khi không thể cùng lúc thực hiện được cả chữ hiếu với tình”

+ Tiếp tục, Kiều thuyết phục Thúy Vân chấp nhận mối tình dang dở này dù muốn hay không. Kiều mong muốn Vân cùng chàng dệt lên câu chuyện tình yêu tuyệt đẹp, giúp mình trả nghĩa cho Kim Trọng,  qua những cụm từ: tình máu mủ, lời non nước, thịt nát xương mòn, ngậm cười chín suối…Trong trường hợp này, dường như Thúy Kiều đang dùng tình thân để buộc Thúy Vân chấp nhận mối tình dang dở trong mối quan hệ đầy khẩn thiết này.

+ Kết thúc đoạn thơ, Kiều cũng đã tự dự đoán trước tương lai của chính mình, đó đều là những dự cảm chẳng lành của Thúy Kiều về một tương lai mờ mịt nơi đất khách quê người. Có thể nàng sẽ thật sự chết đi “hiu hiu gió” hay “trâm gãy gương tan”… 

– Sau khi trao duyên cho Thúy Vân cùng lời nhắn nhủ độc thoại của nàng với Kim Trọng “Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!”, qua đó thể hiện tấm lòng của một người sắp chia xa nhưng bởi tình cảm mặn nồng khiến họ càng đau xót, buồn thương.

– Nhưng kết thúc cuộc trao duyên, diễn biến tâm lí của Kiều đi qua nhiều cảm xúc khác nhau, tình yêu, nỗi đau vẫn vẹn nguyên, thậm chí còn trào dâng mãnh liệt hơn. Từ nghĩ cách cứu cha và em, trao lại mối duyên của mình, đến việc nghĩ cho người mình yêu thương và đến cuộc sống bấp bênh của nàng sau này khiến người ta không khỏi đau xót.

- Nguyễn Du đã rất độc đáo trong việc thể hiện diễn biến tâm trạng đầy ngổn ngang của nhân vật trữ tình cũng như hoàn cảnh của nhân vật khi rơi vào hoàn cảnh éo le. Bằng sự tinh tế, ông đã để cho Thúy Kiều hạ thấp mình để cầu xin Thúy Vân khi nhờ vả chuyện kết duyên, qua đó để thấy được sự cực kì cần thiết của Kiều trong câu chuyện này. Để xoa dịu mối tình đầy dang dở và khổ đau này, nàng thật sự rất cần sự giúp đỡ của Thúy Vân .

- Qua nhân vật Thúy Kiều, ta thấy được rõ cái lý, cái tình được Nguyễn Du thể hiện, nó sẽ khiến Thúy Vân khó lòng từ chối trước sự khẩn thiết của chị gái mình mặc dù đây không phải là lời ép buộc trực tiếp. Đó chính là nét tài hoa của Nguyễn Du được thể hiện qua câu chuyện. 

     Giá trị tiêu biểu của văn học không nằm ở hiện tượng bề ngoài mà nằm ở chiều sâu hiểu biết về con người. Điểm sâu sắc và giàu sức thuyết phục nhất của Truyện Kiều là ở chỗ, qua thế giới nhân vật, Nguyễn Du thể hiện một tấm lòng rất mực thông cảm, bao dung đối với con người. Ông hầu như hiểu hết mọi điều uẩn khúc của con người, nhìn rõ chỗ mạnh chỗ yếu, thậm chí cả chỗ tầm thường của họ và miêu tả với tấm lòng xót xa, thương cảm. Qua các nhân vật, Nguyễn Du biểu hiện lòng thông cảm, bao dung nhìn rõ chỗ mạnh, chỗ yếu chỗ tầm thường của con người. Trước hết, Kiều tự xót xa cho thân phận mình, tự thấy mình là “người mệnh bạc”, tự thấy mình còn sống mà như đã chết, đã “mất người”, hình dung ra một tương lai không xa: Thúy Vân hạnh phúc bên Kim Trọng, còn linh hồn nàng trở về trong ngọn gió, không siêu thoát được vì còn “mang nặng lời thề”. Kiều thấy rõ nỗi đau khổ của mình - “người thác oan".  Tiếng nói thương đời, hiểu đời vang lên mãnh liệt, quằn quại, đau đớn trong giờ phút đỉnh điểm của “trao duyên”. Trao duyên, với Kiều, đồng nghĩa với trao cả sự sống, hạnh phúc. Trao duyên đồng nghĩa với việc Kiều sẽ trở thành “người mệnh bạc”, “mất người”, “người thác oan”, “phận bạc như vôi”… Thúy Kiều trao duyên cho Thúy Vân để giảm đi nỗi day dứt trong lòng TK và phần nào làm theo quy luật người xưa. Thái độ của Thúy Kiều khẩn khoản càng tỏ ra là người hiểu được tình thế và vị trí hiện tại của mình. Lời nói với Thúy Vân thể hiện sự ai oán, day dứt nhưng cũng khiến cho Thúy Vân suy nghĩ. Tiếng nói thương thân, xót thân gắn liền với bi kịch tình yêu tan vỡ, trao duyên nhưng không thể trao tình, thậm chí duyên đã trao đi mà tình càng thêm nặng. Vậy mới càng thấy bi kịch tình yêu, vậy mới càng thấy rõ tấm lòng vị tha, đức hi sinh và tình yêu sâu nặng của Kiều dành cho Kim Trọng.