Gợi dẫn trước văn bản đọc
Câu hỏi gợi dẫn 1 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Bạn hãy kể tên một số tác gia văn học trung đại Việt Nam có đóng góp quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữa nước của dân tộc.Trả lời:
* Một số tác giả văn học trung đại Việt Nam có đóng góp quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc:
– Lý Thái Tổ Lý Công Uẩn
+ Tác phẩm: Chiếu rời đô,
– Lý Thường Kiệt
+ Tác phẩm: “Nam Quốc Sơn Hà”.
– Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn
+ Tác phẩm: Đại Việt sử kí toàn thư
– Nguyễn Trãi
+ Tác phẩm: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Ức Trai thi tập, Chí Linh sơn phú, Băng Hồ di sự lục, Lam Sơn thực lục, Văn bia Vĩnh Lăng, Văn loại, Quốc âm thi tập, Dư địa chí…
– Lê Thánh Tông
+ Tác phẩm: “Thiên Nam dư hạ”, “Minh lương cẩm tú”, “Quỳnh uyển cửu ca”, “Cổ tâm bách vịnh”, “Thập giới cô hồn quốc ngữ văn”…
Câu hỏi gợi dẫn 2 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Hãy chia sẻ một vài thông tin về tác giả mà bạn ngưỡng mộ.
Trả lời:
Người em ngưỡng một là Nguyễn Du
* Tiểu sử
– Nguyễn Du ( 1765-1820), tên tự là Tố Như, hiêụ Thanh Hiên.
– Ông sinh ra trong một gia đình quan lại có truyền thống khoa bảng.
– Quê quán :
+ Quê cha: Tiên Điền, Hà Tĩnh ⇒ vùng đất sản sinh nhiều anh kiệt
+ Quê mẹ: Từ Sơn, Bắc Ninh ⇒ cái nôi dân ca Quan họ Đây là hai vùng đất giàu truyền thống văn hóa.
– Nguyễn Du sống vào thời kì loạn lạc, khủng hoảng xã hội, đất nước chia cắt.
– Ông là nhà văn, nhà thơ sáng tác nhiều tác phẩm nổi tiếng, tiêu biểu như:
+ Thơ chữ Hán: “Thanh Hiên thi tập”, “Nam trung tạp ngâm”, “Bắc hành tạp lục”.
+ Thơ chữ Nôm, mà Truyện Kiều là kiệt tác.
Đọc văn bản
Câu 1 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Chú ý vai trò của Nguyễn Trãi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.Trả lời:
– Nguyễn Trãi là người viết “Bình Ngô sách” sách lược đánh dẹp giặc Minh).
– Khoảng năm 1423, Nguyễn Trãi tìm vào Lam Sơn, theo Lê Lợi và dâng Bình Ngô sách (sách lược đánh dẹp giặc Minh).
– Trong cuộc kháng chiến chống quân Minh, ông được Lê Lợi tin dùng và có đóng góp đặc biệt quan trọng.
– Sau khi kháng chiến thắng lợi, Lê Lợi lên ngôi vua và giao cho Nguyễn Trãi viết Bình Ngô đại cáo.
→ Cuộc kháng chiến thắng lợi cũng một phần nhờ công lao của ông. Ông được xem như “quân sư” của cuộc chiến, có vai trò rất quan trọng để dẫn đến thắng lợi cuối cùng.
Câu 2 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Chú ý nội dung cơ bản của tư tưởng nhân nghĩa trong thơ văn Nguyễn Trãi.
Trả lời:
- Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi được tiếp thu và phát triển từ nguồn gốc trong Nho giáo một cách sáng tạo và chọn lọc, gắn kết biện chứng với tư tưởng thuận dân, an dân; biểu hiện ở lòng thương người, sự khoan dung độ lượng, lấy sống bình yên, no ấm của của nhân dân là mục tiêu cao nhất,
- Trong các sáng tác của mình, ông luôn khẳng định vai trò và sức mạnh của nhân dân, biết tôn trọng và biết ơn dân, thậm chí đối với kẻ thù; “nhân nghĩa” vừa là phương tiện, vừa là mục tiêu; “nhân nghĩa” được thể hiện trong ý tưởng xây dựng một đất nước thái bình.
Câu 3 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Biểu hiện của tình yêu thiên nhiên và nỗi niềm thế sự.
Trả lời:
+ Tình yêu thiên nhiên:
- Tình yêu thiên nhiên là nguồn cảm hứng lớn trong thơ Nguyễn Trãi, đặc biệt là hai tập thơ Ức Trai thi tập và Quốc Âm thi tập.
- Trong thơ ông thường nhắc đến một số địa danh thiên nhiên hùng vĩ, tráng lệ như cửa biển Bạch Đằng, Vân Đồn, Côn Sơn, ...
+ Nỗi niềm thế sự:
- Nỗi niềm thế sự niểu hiện qua việc hồn thơ Ức Trai luôn trĩu nặng suy tư trước thế sự đen bạc. Thơ ông có nhiều chiêm nghiệm buồn về nhân tình thế thái cái có cả những cay đắng thất vọng đau đớn trước một thực tại hỗn độn, bất công, ngang trái. Nguyễn Trãi đã đối diện với thực tại ấy bằng lối sống thanh cao, cứng cỏi, kiêu hãnh.
Câu 4 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Đóng góp quan trọng của Nguyễn Trãi ở từng thể loại: văn chính luận, thơ chữ Hán, thơ chữ Nôm.
Trả lời:
– Về văn chính luận: Nguyễn Trãi luôn đạt đến trình độ mẫu mực khi vận dụng một cách triệt để để các mệnh đề tư tưởng của nho giáo và chân lý khách quan của đời sống, đặc biệt là những thư từ bút chiến văn kiện ngoại giao sao sáng tác của ông. Những sáng tác của ông gắn liền với tình hình thời sự, sử dụng tư tưởng Nho giáo một cách triệt để, kết hợp những lí lẽ và bằng chứng xác đáng.
+ Sức thuyết phục của văn chính luận Nguyễn Trãi được tạo nên nhờ khả năng bám sát từng đối tượng và tình hình thời sự, kết hợp giữa lí lẽ và dẫn chứng, lập luận và bố cục chặt chẽ, ngôn ngữ hàm súc, biểu đạt giọng điệu truyền cảm. Nguyễn Trãi được coi là một cây bút viết thư, thảo hịch giỏi hơi hết mọi thời.
– Về thơ chữ Hán: những bài thơ Đường luật của Nguyễn Trãi hầu hết đạt đến sự nhuần nhuyễn; điêu luyện; ngôn ngữ cô đức; nghệ thuật tả cảnh tả tình tinh tế; hài hòa; nghệ thuật trữ tình vừa trang nhã vừa in đậm dấu ấn cá nhân vừa có giá trị tư tưởng sâu sắc, hình tượng thiên nhiên đa dạng.
– Thơ chữ Nôm: Được đánh giá là đỉnh cao của dòng thơ quốc âm thời trung đại. Ông dường như đã có ý thức sáng tạo một thế giới riêng đa dạng khi đưa câu thơ lục ngôn xen vào bài thơ thất ngôn, ngôn ngữ thơ giản dị, đậm đà tính dân tộc, sử dụng nhiều từ láy, thành ngữ, tục ngữ, lời ăn tiếng nói của dân chúng. Đồng thời, ông rất chú ý Việt hóa nhiều đề tài, thi liệu văn học Trung Quốc.
Câu 5 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Vị trí của Nguyễn Trãi trong nền văn học trung đại Việt Nam.
Trả lời:
Trong nền văn học trung đại Việt Nam, Nguyễn Trãi luôn giữ một vị trí vô cùng quan trọng, đóng góp nhiều công lao trong việc mở rộng cũng như phát triển việc xây dựng nền văn học Đại Việt sau khoảng thời gian mà nước ta bị quân xâm lược nhà Minh đô hộ. Nguyễn Trãi cũng là tác giả có đóng góp đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng nền văn học Đại Việt sau thời gian nước ta bị quân xâm lược thi hành chính sách hủy diệt văn hóa.
Trả lời câu hỏi
Câu hỏi 1 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Dựa vào những thông tin trong văn bản, hãy nêu ấn tượng sâu sắc nhất của bạn về cuộc đời và con người Nguyễn Trãi.Trả lời:
– Nguyễn Trãi là một người tài năng văn chương và chính trị, có công lớn trong việc phò tá Lê Lợi.
– Nguyễn Trãi là một người am tường Nho giáo, nắm vững Đường luật.
– Ông cũng là một người trung quân, ái quốc, ái dân, đề cao tư tưởng nhân nghĩa.
– Có ý thức sáng tạo trong việc vận dụng Nho giáo và các thể thơ Đường luật.
– Nguyễn Trãi là một con người nhân nghĩa, yêu nước thương dân, yêu thiên nhiên, tinh tế và lãng mạn khi thể hiện những vẻ đẹp hết sức bình dị, gần gũi nhưng không kém phần tráng lệ của thiên nhiên.
– Là một trong số ít những người Việt Nam được UNESCO vinh danh là “danh nhân văn hóa thế giới”.
Câu hỏi 2 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Điều gì đã tạo nên giá trị đặc sắc trong tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi?
Trả lời:
- Trong tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi, điều tạo nên giá trị đặc sắc chính là sự tiếp thu một cách chọn lọc, không rập khuôn, sáng tạo tư tưởng nhân nghĩa của Nho giáo. Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi không dừng lại ở thương dân, mà rộng hơn là lấy cuộc sống bình yên, no ấm cho nhân dân là mục tiêu cao nhất.
- Theo ông, nhân nghĩa trước hết phải là yêu nước, thương dân, trọng dân, biết ơn dân; rồi sau đó mới đến trung quân, trung thành với triều đại, với vua. Đồng thời, ông còn tôn trọng dân, biết ơn dân, cao hơn nữa đó là khát vọng xây dựng một đất nước độc lập, thái bình, hưng thịnh. Vì dân lo trước, dạ khôn nguôi; Lật thuyền mới biết dân như nước; Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân.
Câu hỏi 3 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Nêu cảm nhận của bạn về tâm hồn Nguyễn Trãi qua những bài thơ viết về thiên nhiên.
Trả lời:
– Qua những bài thơ viết về thiên nhiên, ta thấy Nguyễn Trãi là một người có tâm hồn tinh tế, rộng mở luôn tha thiết một tình yêu, niềm say mê với tự nhiên, yêu thiên nhiên sâu sắc. Thiên nhiên là nguồn cảm hứng lớn trong thơ văn của ông, được thể hiện đa dạng, vừa gần gũi vừa tráng lệ, cũng có cảnh bình dị, dân dã, đồng thời thấy được nỗi ưu tư về thế sự của ông.
Câu hỏi 4 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Đọc những vần thơ Nguyễn Trãi viết về nỗi niềm thế sự, bạn hình dung như thế nào về con người tác giả?
Trả lời:
- Đọc những vần thơ Nguyễn Trãi viết về nỗi niềm thế sự, ta nhận ra Nguyễn Trãi là con người cả đời ôm mối “ưu dân, ái quốc”, luôn suy tư trước thế sự, muốn thi hành nhân nghĩa và chính nghĩa. Khi viết về con người, về nhân tình thế thái, ngòi bút của nhà thơ lại chứa đựng sự ưu tư, nỗi buồn sâu sắc, thất vọng trước thực tại hỗ độn, bất công.
Đồng thời ta cũng nhìn ra tâm hồn thanh cao, kiêu hãnh, cứng cỏi như cây tùng cây bách của Nguyễn Trãi khi đối diện với thực tại trái ngang. Từ đó, cho ta thấy, ông là một con người nhạy cảm, yêu nước thương dân.
Câu hỏi 5 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Văn chính luận của Nguyễn Trãi đã từng thể hiện sức tác động mạnh mẽ như thế nào? Những yếu tố nào đã làm nên sức mạnh đó?
Trả lời:
– Văn chính luận của Nguyễn Trãi từng thể hiện sức tác động mạnh mẽ lớn đến nền văn học nước nhà với sức thuyết phục cao, mang ý nghĩa thời đại lớn.
+ Đặc biệt là qua những lá thư từ bút chiến, văn kiện ngoại giao với nhà Minh, luôn đạt đến trình độ mẫu mực.
+ Văn chính luận của ông có giá trị mẫu mực, là cột mốc đánh dấu sự phát triển của văn chính luận ở nước ta.
– Những yếu tố làm nên sức mạnh đó:
+ Vận dụng triệt để và sắc sảo các mệnh đề tư tưởng, đạo đức của Nho giáo và chân lí khách quan của đời sống để tạo dựng nền tảng chính nghĩa vững chắc cho những luận điểm lớn được nêu lên.
+ Bám sát từng đối tượng và tình hình thời sự, chiến sự
+ Kết hợp giữa lí lẽ sắc bén với dẫn chứng xác đáng
+ Cách lập luận và bố cục chặt chẽ
+ Ngôn ngữ hàm súc, kết hợp nhiều phong cách ngôn ngữ và nhiều phương thức biểu đạt, giọng điệu truyền cảm.
Câu hỏi 6 SGK Ngữ văn 10 KNTT - Soạn bài Tác giả Nguyễn Trãi (trang 6): Hãy kể tên những tác phẩm văn học, nghệ thuật mà bạn biết nói về cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân Nguyễn Trãi.
– Bộ bách khoa toàn thư Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú: Nói về sự kiên cường của Nguyễn Trãi khi bị dụ dỗ đầu hàng, làm quan cho nhà Minh.
– Sách Nguyễn Trãi đánh giặc cứu nước của Nguyễn Lương Bích: Nói về cuộc đời của Nguyễn Trãi khi nhà Hồ mất nước.
– Toàn Việt thi lục của Lê Quý Đôn: Cũng viết về cuộc đời Nguyễn Trãi khi nhà Hồ mất: Ông lui về ở ẩn.
– Nguyễn Trãi toàn tập Cuốn sách viết về những bài thơ hay của ông.
– Ngoài ra, cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi đã trở thành cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật khác như: vở kịch “Nguyễn Trãi ở Đông Quan” của tác giả Nguyễn Đình Thi; bài thơ “Đêm Côn Sơn” của Trần Đăng Khoa; vở kịch “Bí Mật vườn Lệ Chi” do Nghệ sĩ ưu tú Thành Lộc làm đạo diễn; tiểu thuyết “Nguyễn Trãi” của Bùi Anh Tấn, trong đó có quyền thứ hai – “Bức huyết thư” đã được đạo diễn Victor Vũ chuyển thể thành phim “Thiên Mệnh Anh Hùng”…
Kết nối đọc – viết
Đề bài: Sưu tầm một bài thơ chữ Hán hoặc chữ Nôm của Nguyễn Trãi và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) giới thiệu bài thơ đó.Đoạn văn tham khảo
Tự bén hơi xuân tốt lại thêm,
Đầy buồng lạ, màu thâu đêm.
Tình thư một bức phong còn kín,
Gió nơi đâu, gượng mở xem
(Ba tiêu – Cây chuối của Nguyễn Trãi)
Là một bài thơ viết bằng chữ Nôm được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt nằm trong tập thơ Quốc âm thi tập nổi tiếng, Ba tiêu – Cây chuối của danh nhân Nguyễn Trãi tuy ngắn gọn, giản dị nhưng không kém phần độc đáo. Chỉ vỏn vẹn bốn câu thơ ngắn gọn với câu chữ. Nguyễn Trãi đã khiến cho người đọc phải có một cái nhìn khác về hình ảnh cây chuối – một loài cây mà ai cũng biết với một giọng điệu gần gũi và thân thuộc.Cây chuối cũng như bao cây khác, khi vào mùa xuân, nó vốn đã tươi tốt, nay lại càng tốt thêm. Những buồng chuối xanh mơn mởn, đẹp một cách lạ lùng. Còn những đọt chuối non giống như bức thư tình còn e ấp không muốn mở. Gió ở nơi đâu, cứ quấn quýt lại gần như thể đòi mở lá thư. Có lẽ, lời thơ như là một bức thư tràn đầy tình cảm được Nguyễn Trãi gửi gắm đến người đọc. Nó không đơn thuần chỉ là miêu tả hình ảnh cây chuối.