Giải SGK Địa lí 10 Cánh Diều Bài 17: Phân bố dân cư và đô thị hóa

- Phân tích tác động của các nhân tố tự nhiên hoặc các nhân tố kinh tế - xã hội đến phân bố dân cư. Lấy ví dụ minh hoạ.

- Cho biết các khu vực thưa dân, các khu vực đông dân trên thế giới và giải thích.

- Các nhân tố tự nhiên có tác động quan trọng đến sự phân bố dân cư.

+ Những nơi khí hậu ôn hoà, nguồn nước dồi dào, địa hình thấp và bằng phẳng, đất đai màu mỡ,... dân cư thường đông đúc.

+ Những nơi khí hậu khắc nghiệt, nguồn nước khan hiếm, địa hình cao và dốc, đất đai cằn cỗi,... dân cư thường thưa thớt.

+ Ví dụ: Đông Á, Nam Á có khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ -> Dân cư tập trung đông đúc. Hoang mạc Xahara có khí hậu khắc nghiệt -> Không có dân cư sinh sống.

- Các nhân tố kinh tế - xã hội có tác động quyết định đến phân bố dân cư, đặc biệt là trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và tính chất của nền kinh tế. Những khu vực có kinh tế phát triển, cơ sở hạ tầng tốt, lịch sử khai thác lãnh thổ lâu đời,... là những nơi đông dân và ngược lại. Ví dụ: Châu Âu, Hoa Kì có nền kinh tế phát triển ở trình độ cao -> Có sức hút đối với người lao động, dân cư tập trung đông đúc.

- Khu vực đông dân: Nam Á, Đông Á, Đông Nam Á -> Điều kiện tự nhiên thuận lợi, nhiều đồng bằng rộng lớn, cái nôi của các nền văn minh lúa nước, có nhiều nhà máy xí nghiệp. Khu vực thưa dân: Ca-na-đa, Liên bang Nga, Bắc Phi,… -> Điều kiện khí hậu khắc nghiệt, băng tuyết hoặc hoang mạc rộng lớn khó phát triển kinh tế và định cư.

- Cho biết những biểu hiện của đô thị hoá. Lấy ví dụ minh họa.

- Phân tích một trong ba nhóm nhân tố tác động đến đô thị hoá.

 - Mở rộng và phát triển mạng lưới đô thị.

 - Tập trung dân cư ngày càng đông vào các đô thị.

 - Phổ biến ngày càng rộng rãi lối sống đô thị.

- Trong quá trình đô thị hoá ở Việt Nam:

- Không gian đô thị được mở rộng. 

- Dân cư ở các đô thị không ngừng tăng nhanh. (Năm 2005, số dân thành thị chiếm 26,9% dân số cả nước, nhưng còn thấp so với các nước trong khu vực)

- Hạ tầng kỹ thuật được chú trọng đầu tư với việc ứng dụng công nghệ kỹ thuật cao. 

- Hạ tầng xã hội được đa dạng hoá, chất lượng cuộc sống được nâng cao.

=> Ví dụ: Đô thị hóa có tác động mạnh tới hóa trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nước ta:

- Các đô thị: có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương, các vùng trong nước. 

- Các thành phố, thị xã: là các thị trường tiêu thụ sản phẩm, hàng hóa lớn và đa dạng, là nơi sử dụng đông đảo lực lượng lao động có trình độ chuyên môn kĩ thuật; có cơ sở vật chất kĩ thuật hiện đại, có sức hút đối với đầu tư trong nước và ngoài nước, tạo ra động lực cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế.

- Các đô thị: có khả năng tạo ra nhiều việc làm và thu nhập cho người lao động.

Ảnh hưởng của đô thị hóa đến phát triển kinh tế, xã hội và môi trường:

+ Tích cực:

- Thúc đẩy tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế;

=> Đô thị hóa luôn gắn liền công nghiệp hóa => cơ cấu kinh tế thay đổi (giảm tỉ trọng khu vực NN, tăng tỉ trọng khu vực CN – XD và DV) => đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế.

- Tạo việc làm, nâng cao thu nhập, thay đổi cơ cấu lao động;

=> Đô thị hóa kéo theo các nhu cầu mới của con người, làm xuất hiện nhiều việc làm mới và làm tăng thu nhập cho dân cư.

- Phổ biến văn hóa và lối sống đô thị.

- Mở rộng không gian đô thị.

- Hình thành các môi trường đô thị với chất lượng ngày càng cải thiện (trong lành, an toàn, tiện nghi),...

+ Tiêu cực:

Đô thị hóa nếu vượt quá tầm kiểm soát, không gắn liền với công nghiệp hóa sẽ gây ra nhiều hậu quả:

- Cơ sở hạ tầng đô thị quá tải.

- Sức ép đối với vấn đề việc làm, nhà ở và gia tăng tệ nạn xã hội.

- Chất lượng môi trường không đảm bảo.

=> Do dân số tăng lên nhanh chóng.

Sơ đồ thể hiện các nhân tố tác động đến phân bố dân cư

a) Tính tỉ lệ dân thành thị của thế giới giai đoạn 1950 – 2020.

b) Vẽ biểu đồ kết hợp (cột và đường) thể hiện quy mô dân số thế giới và tỉ lệ dân thành thị thế giới giai đoạn 1950 – 2020.

c) Rút ra nhận xét và giải thích.

a) Tính tỉ lệ dân thành thị

Tỉ lệ dân số thành thị của thế giới giai đoạn 1950 – 2020

(Đơn vị: %)

b) Vẽ biểu đồ

 

c) Nhận xét và giải thích

Quy mô dân số và tỉ lệ dân thành thị có xu hướng tăng nhanh và tăng liên tục giai đoạn 1950 – 2020:

- Quy mô dân số tăng nhanh từ 2536 triệu người (1950) lên 7 795 triệu người (2020), tăng 5 259 triệu người.

- Tỉ lệ dân thành thị tăng từ 29,6% (1950) lên 56,2% (2020), tăng 26,6%.

Tỉ lệ dân thành thị có xu hướng tăng nhanh do tác động từ quá trình đô thị hóa với số lượng đô thị, không gian đô thị ngày càng mở rộng, tỉ lệ gia tăng dân số tại đô thị tương đối cao,...

- Tiến hành đô thị hóa xuất phát từ công nghiệp hóa.

- Xây dựng các đô thị sinh thái, các khu công nghiệp sinh thái.

- Nâng cao nhận thức ý thức bảo vệ môi trường; cùng giúp đỡ những người chịu ảnh hưởng của đô thị hóa như người nghèo, người thất nghiệp do đô thị hóa...

- Cuộc vận động “Mỗi tổ chức, mỗi cá nhân gắn với một địa chỉ nhân đạo”.

- Phong trào Tết vì người nghèo.

- Phát triển lực lượng tình nguyện viên, thanh niên Chữ thập đỏ xung kích Chữ thập đỏ.

- Tổ chức các hình thức vận động nguồn lực để trợ giúp các đối tượng khó khăn bị ảnh hưởng bởi quá trình đô thị hóa.