I. Khái niệm và nguyên nhân của ngoại lực
Câu hỏi (trang 22) SGK Địa Lí 10 Cánh diều Bài 6: Đọc thông tin, hãy trình bày khái niệm và nguyên nhân chủ yếu của ngoại lực.Trả lời:
* Khái niệm của ngoại lực: là lực sinh ra bên ngoài bề mặt Trái Đất.
* Nguyên nhân chủ yếu của ngoại lực: do nguồn năng lượng của bức xạ Mặt Trời.
II. Tác động của ngoại lực đến địa hình
a. Quá trình phong hóa
Câu hỏi (trang 24) SGK Địa Lí 10 Cánh diều Bài 6: Đọc thông tin và quan sát hình 6.1, hình 6.2, hãy trình bày tác động của quá trình phong hóa đến sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất.
Trả lời:
- Phong hóa là quá trình phá huỷ và làm biến đổi các loại đá và khóang vật do tác động của các nhân tố ngoại lực. Các loại phong hóa chủ yếu là phong hóa lí học, phong hóa hóa học và phong hóa sinh học.
- Phong hóa lí học là quá trình phá huỷ, làm các đá, khóang vật bị vỡ với kích thước khác nhau nhưng không thay đổi thành phần và tính chất. Phong hóa lí học thường xảy ra mạnh ở những nơi nhiệt độ có sự dao động lớn theo ngày - đêm và ở những khu vực bề mặt có nước bị đóng băng. Sự dao động nhiệt cũng có thể làm khối đá bị tách vỡ do nước trong các khe nứt bị đóng băng vào ban đêm hoặc vào mùa đông.
- Phong hóa hóa học là quá trình phá huỷ, làm biến đổi thành phần, tính chất của đá và khóang vật do tác động của nước, nhiệt độ, các chất hoà tan trong nước (khí ô-xy, khí carbonic, a-xit hữu cơ, a-xit vô cơ,...) và sinh vật.
+ Phong hóa hóa học diễn ra mạnh trong điều kiện khí hậu nóng ẩm. Ở những nơi có đá dễ hoà tan (đá vôi, thạch cao,...), phong hóa hóa học thường tạo nên những dạng địa hình cac-xtơ trên mặt và cac-xtơ ngầm rất độc đáo.
- Phong hóa sinh học là quá trình phá huỷ đá và khóang vật dưới tác động của sinh vật (thực vật, nấm, vi khuẩn,...) làm các đá bị biến đổi cả về mặt lí học và hóa học. Ví dụ: sự phát triển của rễ cây làm đá bị nứt vỡ, các chất hữu cơ từ hoạt động sống của sinh vật có thể làm các đá bị biến đổi về thành phần, tính chất,...
b. Quá trình bóc mòn
Câu hỏi (trang 25) SGK Địa Lí 10 Cánh diều Bài 6: Đọc thông tin và quan sát các hình từ 6.3 đến 6.6, hãy trình bày tác động của quá trình bóc mòn đối với sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất.
Trả lời:
Tác động của quá trình bóc mòn đối với sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất:
- Quá trình bóc mòn do dòng nước (xâm thực): tạo thành các dạng địa hình khác nhau như khe rãnh, mương xói, thung lũng sông,…
- Quá trình bóc mòn do gió (thổi mòn hay khoét mòn): tạo thành các dạng địa hình khác nhau như nấm đá, rãnh thổi mòn, hoang mạc đá,…
- Quá trình bóc mòn do sóng biển (mài mòn): tạo thành các vách biển, hàm ếch, nền mài mòn,…
- Quá trình bóc mòn do băng hà (nạo mòn): tạo thành dạng địa hình chủ yếu là máng băng, phi-o, đá lưng cừu,…
c. Quá trình vận chuyển và bồi tụ
Câu hỏi (trang 25) SGK Địa Lí 10 Cánh diều Bài 6: Đọc thông tin, hãy trình bày tác động của quá trình vận chuyển và bồi tụ đối với sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất.Trả lời:
* Tác động của quá trình vận chuyển đối với sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất:
- Quá trình vận chuyển là sự tiếp nối của quá trình bóc mòn.
- Làm vật liệu di chuyển theo các nhân tố ngoại lực, phụ thuộc vào kích thước, khối lượng vật liệu, tốc độ di chuyển của nhân tố ngoại lực.
- Cung cấp nguồn vật liệu cho quá trình bồi tụ.
* Tác động của quá trình bồi tụ đối với sự hình thành địa hình bề mặt Trái Đất:
- Bồi tụ là sự kết thúc của quá trình vận chuyển.
- Làm tích tụ vật liệu tạo nên các dạng địa hình như: nón phóng vật, bãi bồi và đồng bằng châu thổ, thạch nhũ, đun cát, cồn các, bãi biển, cồn cát tắm, đồng bằng băng thủy,…
Luyện tập
Câu hỏi Luyện tập: Trong bốn quá trình phong hóa, bóc mòn, vận chuyển, bồi tụ, các quá trình nào trực tiếp làm thay đổi địa hình bề mặt Trái Đất?Lời giải:
- Trong bốn quá trình phong hóa, bóc mòn, vận chuyển, bồi tụ, các quá trình phong hóa và bóc mòn trực tiếp làm thay đổi địa hình bề mặt Trái Đất.
- Phong hóa là quá trình phá huỷ và làm biến đổi các loại đá và khoáng vật do tác động của các nhân tố ngoại lực. Các loại phong hóa chủ yếu là phong hóa lí học, phong hóa hóa học và phong hóa sinh học.
- Bóc mòn là quá trình các nhân tố ngoại lực (nước chảy, gió, sóng biển, băng hà,...) làm dời chuyển các sản phẩm đã bị phong hóa ra khỏi vị trí ban đầu. Địa hình do bóc mòn rất đa dạng về tên gọi và hình thái tuỳ thuộc vào các nhân tố tác động.
Vận dụng
Câu hỏi Vận dụng: Tại sao quá trình bóc mòn và bồi tụ do dòng nước ở nước ta phát triển mạnh? Các quá trình này tác động đến địa hình nước ta như thế nào?Lời giải:
- Quá trình bóc mòn và bồi tụ do dòng nước ở nước ta phát triển mạnh do: nước ta là một đất nước nhiều đồi núi và có hệ thống sông ngòi dày đặc.
- Tác động của của các quá trình bóc mòn và bồi tụ đến địa hình nước ta:
+ Bóc mòn: tạo thành các khe rãnh, mương xói, thung lũng sông, các vách biển..
+ Bồi tụ: tạo thành bãi bồi, đồng bằng châu thổ, cồn cát, thạch nhũ, bãi biển...