Sinh 11 Cánh diều Bài 14: Tập tính ở động vật

Mở đầu

Câu hỏi Mở đầu SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 93): Ong bắp cày cái (Philanthus triangulum) có tập tính đi kiếm ăn xa tổ và tìm lại đúng tổ của nó giữa rất nhiều các tổ khác khi trở về. Nhà tập tính học Niko Tinbergen đã làm thí nghiệm đánh dấu xung quanh tổ ong bằng các quả thông (trong khi ong ở trong tổ). Sau hai ngày, ông dịch chuyển vòng đánh dấu ra xa khỏi tổ (hình 14.1). Theo em, ong có tìm thấy tổ của mình khi quay trở về không? Vì sao?

Trả lời:
Ong sẽ không tìm thấy tổ của nó khi quay về. Con ong đã định vị được tổ của nó bằng cách học được vị trí tương đối của tổ so với các mốc nhìn thấy được (vòng quả thông bao quanh). Do đó, nếu chuyển dịch vòng quả thông đi, khi ong quay trở về, nó sẽ bay vào vị trí trong tâm của vòng quả thông chứ không phải tổ của nó.

I. Khái niệm và vai trò của tập tính

Câu hỏi SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 94): Mỗi tập tính được mô tả ở hình 14.2 có vai trò gì đối với đời sống động vật?

Trả lời:
* Vai trò của mỗi tập tính được mô tả ở trong hình:
- Tập tính giăng tơ của nhện ở hình (a) có vai trò giúp nhện thực hiện việc di chuyển và làm bẫy để bắt mồi.
- Tập tính tiết pheromone trên đường đi của kiến ở hình (b) có vai trò giúp kiến đánh dấu đường đi để giúp các con kiến khác trong đàn tìm được đường và lần theo.
- Tập tính dựng lông đuôi của chim công đực ở hình (c) có vai trò giúp chim công đực thu hút được chim công cái trong mùa sinh sản, tăng cơ hội truyền gene cho thế hệ sau; ngoài ra, phản xạ dựng lông đuôi của chim công đực cũng có thể được chúng dùng để đe dọa kẻ thù.
- Tập tính đánh dấu lãnh thổ bằng nước tiểu của chó ở hình (d) có vai trò giúp chó bảo vệ được nơi ở, nguồn thức ăn, bạn tình,… của mình.
Luyện tập 1 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 94): Hãy lấy thêm ví dụ về tập tính ở động vật. Cho biết vai trò của tập tính đó đối với đời sống của động vật.
Lời giải

Tập tính	Vai trò của tập tính
Tập tính đứng tập trung xếp thành vòng tròn và thay phiên nhau hứng gió lạnh của chim cánh cụt.	Giúp chim cánh cụt duy trì được thân nhiệt, vượt qua được điều kiện khí hậu lạnh khắc nghiệt.
Tập tính ngủ đông của gấu.	Giúp gấu duy trì sự sống qua mùa động lạnh giá và thiếu thức ăn.
Tập tính bỏ chạy khi nhìn thấy mèo của chuột.	Giúp chuột tránh khỏi được sự săn đuổi của vật săn mồi – con mèo.
Tập tính ấp trứng và chăm sóc, bảo vệ con non của các loài chim.	Giúp tạo điều kiện thuận lợi nhất cho chim non sinh trưởng và phát triển.
Tập tính tập thể dục buổi sáng ở người.	Giúp con người tăng cường sức khỏe.

II. Phân loại tập tính

Luyện tập 2 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 95): Cho biết các tập tính của động vật thể hiện ở hình 14.2 thuộc loại tập tính nào?

Lời giải
- Các tập tính của động vật thể hiện ở hình 14.2 là các tập tính bẩm sinh.
Luyện tập 3 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 95): Lấy thêm ví dụ về các loại tập tính bẩm sinh, tập tính học được và tập tính hỗn hợp.
Lời giải:
+ Tập tính bẩm sinh: thú con bú mẹ, gà trống gáy vào mỗi sớm, ếch đực kêu để gọi bạn tình, …
+ Tập tính học được: mèo bắt chuột, chó tiết nước bọt khi thấy mùi thức ăn ngon, người đi bộ dừng lại khi thấy tín hiệu đèn đỏ …
+ Tập tính hỗn hợp: hổ và báo săn mồi.

III. Một số hình thức học tập ở động vật

Luyện tập 4 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 97): Con người có thể có những hình thức học tập nào? Lấy ví dụ minh họa về các hình thức học tập ở con người.
Lời giải:
- Những hình thức học tập có ở con người: Quen nhờn, in vết, học nhận biết không gian, học liên hệ, học giải quyết vấn đề, học xã hội.
- Ví dụ minh họa về các hình thức học tập ở con người:

Luyện tập 5 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 97): Lấy thêm các ví dụ về mỗi hình thức học tập ở động vật.
Lời giải:

IV. Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống

Luyện tập 6 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 98): Hãy lấy thêm một số ví dụ về ứng dụng tập tính trong đời sống.
Lời giải:
- Dạy khỉ, cá heo,… biểu diễn xiếc (cần đối xử nhân đạo với động vật).
- Huấn luyện trâu bò trở về chuồng khi nghe thấy tiếng kẻng.
- Đặt bù nhìn rơm hình người trong ruộng lúa hoặc trong nương rẫy để đuổi chim, chuột phá hoại cây trồng.
- Huấn luyện chó chăn cừu.
Vận dụng 1 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 98): Lấy ví dụ chứng minh pheromone là chất được sử dụng như những tín hiệu hóa học của các cá thể cùng loài.
Lời giải
- Ví dụ chứng minh pheromone là chất được sử dụng như những tín hiệu hóa học của các cá thể cùng loài: Tuyến ở cuối bụng bướm tằm cái (Bombyx mori) tiết pheromone vào không khí để thu hút bướm tằm đực đến giao phối. Loại pheromone này không có tác dụng thu hút các loài khác.
Vận dụng 2 SGK Sinh 11 Cánh diều Bài 14 (trang 98): Cho biết những ví dụ sau thuộc hình thức học tập nào.
a. Khi chuột nhắt cắn vào một con sâu bướm sặc sỡ của loài bướm chúa, nó sẽ nhận được chất dịch khó chịu trong miệng. Từ đó, chuột sẽ không tấn công các con sâu có hình dáng tương tự.
b. Học sinh làm bài thi cuối kì.
c. Ong chỉ đường cho các con ong thợ khác về vị trí của hoa bằng "kiểu múa lắc bụng".
d. Nếu chạm nhẹ vào đầu một con ốc sên đang bò, con ốc sên sẽ rụt đầu vào trong vỏ. Lặp lại kích thích này nhiều lần thì ốc sên không rụt đầu vào vỏ nữa.
Lời giải:
a. "Khi chuột nhắt cắn vào một con sâu bướm sặc sỡ của loài bướm chúa, nó sẽ nhận được chất dịch khó chịu trong miệng. Từ đó, chuột sẽ không tấn công các con sâu có hình dáng tương tự" là hình thức học liên hệ kiểu học hành động.
b. "Học sinh làm bài thi cuối kì" là hình thức học giải quyết vấn đề.
c. "Ong chỉ đường cho các con ong thợ khác về vị trí của hoa bằng "kiểu múa lắc bụng" là hình thức học xã hội.
d. "Nếu chạm nhẹ vào đầu một con ốc sên đang bò, con ốc sên sẽ rụt đầu vào trong vỏ. Lặp lại kích thích này nhiều lần thì ốc sên không rụt đầu vào vỏ nữa" là hình thức học quen nhờn.