Mở đầu
Câu hỏi mở đầu SGK Sinh 11 Cánh Diều Bài 23 (trang 152): Khi đá bóng, các cơ quan, bộ phận nào trong cơ thể cầu thủ đã tham gia vào hoạt động này?
– Khi đá bóng, hệ vận động, hệ tuần hoàn, hệ hô hấp, hệ bài tiết, hệ thần kinh, hệ nội tiết trong cơ thể cầu thủ đều tham gia vào hoạt động này.
+ Hệ Vận Động (Cơ và Xương): Các cơ bắp chủ yếu như cơ chân, cơ đùi, cơ bụng và cơ vai tham gia vào việc chạy, nhảy, đá và duy trì cân bằng. Xương hỗ trợ cơ bắp, bảo vệ các cơ quan nội tạng và cung cấp cấu trúc chống lại các lực tác động.
+ Hệ Tuần Hoàn (Tim và Hệ Mạch): Tim đảm nhận vai trò quan trọng trong việc đẩy máu và cung cấp dưỡng chất cần thiết đến cơ bắp và các cơ quan khác. Hệ mạch đảm bảo sự lưu thông máu hiệu quả để cung cấp oxi và dưỡng chất đến các cơ bắp.
+ Hệ Hô Hấp (Khí Quản, Phế Quản, Phổi): Hệ hô hấp giúp cung cấp oxi vào cơ bắp và loại bỏ khí carbon dioxide. Việc tăng cường công suất hô hấp giúp cung cấp đủ oxi cho cơ bắp khi chúng đang hoạt động mạnh.
+ Hệ Bài Tiết (Da): Khi cơ thể hoạt động, nhiệt độ cơ thể tăng lên và cơ bắp sản xuất nhiều năng lượng. Da giúp làm mát cơ thể bằng cách tiết mồ hôi, giúp kiểm soát nhiệt độ.
+ Hệ Thần Kinh (Não, Dây Thần Kinh): Não điều khiển các chức năng chính, như quyết định, cảm nhận và tương tác với môi trường xung quanh. Dây thần kinh truyền tải các thông điệp giữa não và cơ bắp, giúp điều chỉnh và kiểm soát các chuyển động.
+ Hệ Nội Tiết: Hệ nội tiết, đặc biệt là tuyến nội tiết như tuyến tạo thượng thận, có thể giúp điều chỉnh cân bằng nước và khoáng chất trong cơ thể, quan trọng trong hoạt động thể thao.
I. Mối quan hệ giữa các quá trình sinh lí trong cơ thể
1. Mối qua hệ giữa các quá trình sinh lí trong cơ thể thực vật
Câu hỏi SGK Sinh 11 Cánh Diều Bài 23 (trang 152): Hãy lấy ví dụ thể hiện mối quan hệ giữa hoạt động của các hệ cơ quan trong cơ thể.Trả lời:
– Khi hệ tuần hoàn hoạt động bình thường sẽ đảm bảo lưu lượng máu đến hệ hô hấp, nhờ vậy hệ hô hấp sẽ lấy đủ oxygen cho các hệ cơ quan khác của cơ thể và thải carbon dioxide hiệu quả.
– Hệ rễ hấp thụ nước và chất khoáng cung cấp cho quá trình trao đổi chất cũng như hoạt động của hệ chồi (thân, lá,…). Quá trình thoát hơi nước ở lá cây tạo động lực cho sự hấp thụ nước và chất khoáng ở rễ.
– Khi chạy bộ, các cơ bắp phải làm việc nhiều hơn bình thường. Để đáp ứng nhu cầu năng lượng của các cơ bắp này, hệ hô hấp sẽ phải tăng cường quá trình hô hấp để cung cấp đủ oxy cho các cơ bắp. Hệ tim mạch đưa oxy đến các cơ bắp và loại bỏ các chất độc tích tụ trong cơ thể. Hệ tiêu hóa cung cấp năng lượng cho các cơ bắp và hệ thần kinh phải điều chỉnh việc hoạt động của các cơ bắp để đảm bảo tinh thần và sự tập trung của cầu thủ.
II. Cơ thể là một hệ thống mở, tự điều chỉnh
Câu hỏi SGK Sinh 11 Cánh Diều Bài 23 (trang 153): Quan sát hình 23.3, cho biết tại sao cơ thể người là một hệ thống mở.
- Cơ thể người là một hệ thống mở bởi vì giữa cơ thể với môi trường sống luôn có sự trao đổi với môi trường xung quanh để duy trì sự sống và hoạt động của cơ thể thông qua quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng. Con người hấp thụ dinh dưỡng qua hệ tiêu hóa, lấy O2 qua hệ hô hấp. Các chất thải khác được sản xuất trong quá trình chuyển hóa và hoạt động của các tế bào sẽ được đưa ra ngoài môi trường.
Luyện tập SGK Sinh 11 Cánh Diều Bài 23 (trang 154): Lấy thêm ví dụ về khả năng tự điều chỉnh của thực vật và động vật.
Trả lời:
+ Trong môi trường khô cằn, cây xương rồng có khả năng giảm bớt bề mặt lá để giảm việc bốc hơi nước, đồng thời có khả năng tạo ra các sợi rễ sâu xuống dưới để lấy nước từ tầng ngầm.
+ Vào mùa đông, lượng mưa ít, khí hậu lạnh, thậm chí có băng giá, thực vật thường rụng hết lá nhằm hạn chế thoát hơi nước, hạn chế sức nặng do tuyết bám vào lá để tồn tại.
+ Chim én có khả năng bay qua các cơn bão để tìm kiếm thức ăn, trong khi sư tử có khả năng sử dụng chiến thuật săn mồi để bắt được con mồi lớn hơn chúng. Đây là khả năng tự điều chỉnh của động vật là khi chúng thích nghi với môi trường sống khác nhau để tìm kiếm thức ăn, tránh kẻ săn mồi và tìm kiếm đối tác sinh sản.
+ Vào buổi trưa, trời nắng nóng, cơ thể thực vật tự điều chỉnh bằng cách đóng khí khổng lại để tránh sự thoát hơi nước.
+ Ở người, khi môi trường có nhiệt độ cao hoặc vận động mạnh làm cơ thể nóng lên, hệ mạch dưới da giãn ra, lỗ chân lông mở ra,… mồ hôi tiết ra làm mát cơ thể; khi cơ thể ở môi trường có nhiệt độ thấp, các mạch máu dưới da co lại để tránh mất nhiệt qua lỗ chân lông và xuất hiện hiện tượng run để làm ấm cơ thể.
+ Sau bữa ăn nhiều đường, hàm lượng glucose máu tăng cao, cơ thể có cơ chế điều chỉnh bằng cách kích thích tuyến tụy tiết hormone insulin giúp tăng biến đổi glucose thành glycogen dự trữ tại gan, khiến lượng đường máu về mức bình thường.
Vận dụng
Câu hỏi 1 SGK Sinh 11 Cánh Diều Bài 23 (trang 154): Một người đứng yên và hít thở sâu liên tục sẽ có sự thay đổi như thế nào về nhịp tim? Giải thích.Trả lời:
- Khi chúng ta hít vào và hít sâu, nhịp tim sẽ chậm hơn sau đó quay trở lại bình thường khi ta thở ra. Vì khi hít thở sâu, dòng khí vào phổi lớn, các phế nang được thông khí mạnh giúp máu lấy được nhiều O2 hơn, từ đó kéo dài chu kì tim và làm nhịp tim ổn định. Tuy nhiên, những người bị khó thở, thở gấp,… nhịp tim sẽ tăng cao để đáp ứng nhu cầu oxy của cơ thể.
Câu hỏi 2 SGK Sinh 11 Cánh Diều Bài 23 (trang 154): Sau khi ăn no, tại sao cần nghỉ ngơi?
Trả lời:
- Sau khi ăn no, cơ thể bắt đầu tiêu hóa thức ăn và hấp thụ dinh dưỡng từ chúng để cung cấp năng lượng cho các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Thức ăn bắt đầu đi vào các cơ quan của đường tiêu hóa, thực hiện co bóp để đảo trộn thức ăn, trộn lẫn với các enzyme tiêu hóa giúp phân giải và hấp thụ các chất dinh dưỡng. Quá trình này cần điều động năng lượng và một lượng máu lớn giúp tiêu hóa, hấp thụ các chất dinh dưỡng hiệu quả. Vì vậy, cần nghỉ ngơi để giảm tải cho cơ thể và giúp cho quá trình tiêu hóa, hấp thụ dinh dưỡng và điều tiết đường huyết diễn ra một cách tốt nhất. Nếu hoạt động ngay sau khi ăn, lưu lượng máu sẽ cần cung cấp nhiều cho cơ bắp hoặc não bộ, giảm lưu lượng máu đến hệ tiêu hóa, làm quá trình tiêu hóa thức ăn giảm.